1908 – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
Nema sažetka izmjene |
m Čišćenje |
||
Red 1:
{{godina nav}}
{{Godina u drugim kalendarima|1908}}
Godina '''1908''' ('''[[Rimski brojevi|MCMVIII]]''') bila je [[prijestupna godina koja počinje u srijedu]] po gregorijanskom, odn. [[prijestupna godina koja počinje u utorak]] po 13 dana zaostajućem [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]] (linkovi pokazuju kalendare).
__NOTOC__
== Događaji ==
=== Januar/Siječanj ===
* [[1. 1.]] - [[Ekspedicija Nimrod]] [[Ernest Shackleton|Ernesta Shackletona]] krenula s Novog Zelanda ka [[Antarktik]]u.
* 1. 1. - Stupila na snagu ekonomska nagodba između [[Cislajtanija|Cislajtanije]] i [[Ugarska|Ugarske]].
* [[8. 1.]] - [[Pavao Rauch]] novi [[hrvatski ban]].
* [[13. 1.]] - [[Henri Farman]] leteo duže od kilometra.
[[Datoteka:Zgrada hotela Moskva 0026.JPG|mini|180px|left|[[Hotel Moskva]] u Beogradu]]
* [[16. 1.]] - Kralj [[Petar I Karađorđević]] otvorio beogradski [[Hotel Moskva]] ("Palata Rosija").
* [[januar]] - Naredba o hapšenju srpskih učitelja i zatvaranju škola na Kosovu i Sandžaku.
* [[24. 1.]] - Objavljena knjiga ''Scouting for Boys'' [[Robert Baden Powell]]a.
* [[27. 1.]] - Otkriven Jupiterov satelit [[Pasifaja (mjesec)|Pasifaja]].
* [[31. 1.]] - Otomanska vlada odobrila Austrougarskoj koncesiju za železnicu preko [[Sandžak]]a do [[Kosovska Mitrovica|Mitrovice]] - nezadovoljstvo u Srbiji, Rusiji, Italiji.
=== Februar/Veljača ===
* [[1. 2.]] - [[Lisabonsko kraljeubistvo]]: ubijeni kralj [[Carlos I de Portugal|Carlos I]] i prestolonaslednik [[Luís Filipe, Príncipe Real de Portugal|Luís Filipe]] - novi kralj je [[Manuel II de Portugal|Manuel II]] do ukidanja monarhije [[1910]].
* [[12. 2.]] - Krenula prva auto-trka oko sveta, [[Trka New York-Paris 1908.|New York-Paris]] - pobednik stigao 30. jula.
* [[18. 2.]] - Prema Džentlmenskom sporazumu iz 1907. zabranjeno useljavanje Japanaca u SAD.
* [[21. 2.]] - Osnovana [[Hrvatska narodna zajednica]] (građansko-liberalna struja i franjevci, glavni ideolog [[Ivo Pilar]]).
* [[27.2.|27]] - [[28. 2.]] - Izbori u Hrvatskoj, većina za [[Hrvatsko-srpska koalicija|Hrvatsko-srpsku koaliciju]]; prvi put izabran [[Stjepan Radić]], mada je u zatvoru.
* februar-mart - Opozicija u Srbiji opstruira skupštinu povodom povećanja kraljeve civilne liste.
=== Mart/Ožujak ===
* [[4. 3.]] - Požar u školi u mestu Collinwood (danas deo [[Cleveland]]a), poginulo 175 osoba.
* [[9. 3.]] - Osnovan [[FC Internazionale Milano]].
* [[14. 3.]] - Rad Hrvatskog sabora odložen do daljnjeg, ban Rauch vlada dekretima blizu dvije godine.
* [[16. 3.]] - U [[Kragujevac|Kragujevcu]] osnovan Savez srpskih sokolova.
* [[mart]] - [[Carinski rat]]: [[Srbija]] i [[Austro-Ugarska]] postigle novi trgovački sporazum - privremeni kompromis, AU ga nije ratifikovala.
* mart - Afera Tweedmouth u Velikoj Britaniji: Prvi lord Admiraliteta se dopisivao sa kajzerom Wilhelmom o britanskom pomorskom programu.
=== April/Travanj ===
* [[4. 4.]] - Car [[Nikolaj II]] raspustio finski parlament jer je procenio da ovaj nije imao dovoljno poštovanja prema njemu, izbori za novi u julu (obnovljena [[Rusifikacija Finske]]).
* [[12. 4.]] - Ukrajinski nacionalista ubio u [[Lavov]]u namesnika [[Galicija|Galicije]] [[Andrzej Kazimierz Potocki|Andrzeja Potockog]].
* [[april]] - Posjeta knjaza [[Nikola I. Petrović Njegoš|Nikole]] Rusiji.
* april - Počela s radom komisija za trasiranje Novopazarske železnice (neostvareno).
* travanj - Sa Zagrebačkog sveučilišta uklonjeni profesori Manojlović i Šurmin, povezani sa H.-s. Koalicijom, što izaziva proteste i ispisivanje studenata.
* [[27. 4.]] - Otvorene [[Olimpijada 1908|Olimpijske igre u Londonu]].
* proleće - Nerodna 1907. izazvala glad u [[Sandžak]]u.
=== Maj/Svibanj ===
[[Datoteka:The Well number one of Iran 3.jpeg|thumb|200px|U Iranu pronađena prva [[nafta]] na Bliskom istoku]]
* [[1. 5.]] - Car Franjo Josip I. odobrio "Statut vakufske i mearifske autonomije" u Bosni; ostalo nerešeno pitanje menšure (potvrde) carigradskog Mešihata.
* [[25. 5.]] - [[13. 6.]] - Suđenje za [[Bombaška afera|Bombašku aferu]] u Crnoj Gori - krunski svedok je austrougarski agent [[Đorđe Nastić]] koji optužuje i srpsku vladu - šest osuda na smrt od kojih 4 u odsustvu, knjaz ih pomilovao.
* [[26. 5.]] - ''Pronađena [[nafta]] na Bliskom Istoku'', kod mesta [[Masdžid-Sulejman]] u jugozapadnom [[Iran]]u - Britanci ubrzo preuzimaju kontrolu putem [[Anglo-iranska naftna kompanija|Anglo-iranske naftne kompanije]].
* [[31. 5.]] (18. 5. po j.k.) - Izbori u Srbiji, [[Narodna radikalna stranka|radikalima]] smanjena većina.
=== Jun/Juni/Lipanj ===
* [[7. 6.]] - Policija rasterala II kongres Glavnog radničkog saveza u BiH.
* [[9. 6.]] - Kralj [[Edward VII]] je prvi britanski monarh u poseti Rusiji i svom nećaku caru [[Nikolaj II|Nikolaju II]] - sastanak je u Revalu ([[Talin]]u).
* [[12. 6.]] - Počeo Trojički sabor na beogradskoj [[Ada Ciganlija|Adi Ciganliji]] u organizaciji Uprave novinarskog udruženja. U okviru sabora "1. male olimpijske igre".
* [[17. 6.]] - Frank W. Wood patentirao osmosegmentni električni indikator brojeva (danas preovlađuje [[sedmosegmentni indikator]]).
* [[18. 6.]] (5. 6. po j.k.) - Srbija: vlada [[Nikola Pašić|Nikole Pašića]] podnela ostavku zbog opstrukcije [[Samostalna radikalna stranka|samostalaca]].
[[Datoteka:Tunguska.png|thumb|200px|Posledice [[Tunguska eksplozija|Tunguske eksplozije]]]]
* [[30. 6.]] - Ogromna [[Tunguska eksplozija]] nad Sibirom.
=== Jul/Juli/Srpanj ===
* [[3. 7.]] - '''[[Mladoturska revolucija]]''': major [[Ahmed Nijazi-beg]] se pobunio u [[Resen (grad)|Resenu]].
* [[5. 7.]] - Referendum u Švajcarskoj podržava zabranu [[apsint]]a (zakon donesen 1910.).
* [[6. 7.]] - [[Enver-paša]] se pobunio u [[Bitolj]]u - većina osmanske vojske u Makedoniji se narednih dana pridružuje pokretu.
* 6. 7. - [[Robert Peary]] isplovio ka [[Severni pol|Severnom polu]].
* [[10. 7.]] - [[Heike Kamerlingh Onnes]] pretvorio [[helijum]] u tečnost.
* [[20. 7.]] (7. 7. po j.k.) - Novi predsednik vlade u Srbiji je [[Petar Velimirović]], u kabinet ušli i [[Samostalna radikalna stranka|samostalni radikali]] (traje samo do februara).
[[Datoteka:Les liberateurs de la patrie.jpg|mini|220px|[[Mladoturska revolucija]]: "oslobodioci Otadžbine"]]
* [[24. 7.]] - Sultan [[Abdul Hamid II]] pod pritiskom Mladoturaka proglašava povratak [[Osmanski ustav (1876)|ustava iz 1876]] ([[Druga osmanska ustavna era]]).
* 24. 7. - [[Dorando Pietri]] dramatično prošao prvi kroz finiš olimpijskog maratona, ali diskvalifikovan jer je dobijao pomoć.
=== Avgust/August/Kolovoz ===
* [[7. 8.]] - U Austriji pronađena [[Venera iz Willendorfa]].
* [[7. 8.|7]] - [[9. 8.]] - Uhapšeni braća Adam i Valerijan Pribićević, Adam pokušao samoubistvo (Đorđe Nastić u brošuri "Finale" optužio prvake [[Srpska samostalna stranka|Srpske samostalne stranke]] za pripremu prevrata u korist "južnoslovenske federacije", slede i druga hapšenja Srba, → [[Veleizdajnički proces]]).
* [[8. 8.]] - [[Wilbur Wright]] pokazao letelicu u Francuskoj, gde je postojala sumnja u ostvarenja braće.
* 8. 8. - [[James M. Spangler]] prodao patent za [[usisivač]] svom rođaku Williamu Hooveru - ovaj osniva ''[[The Hoover Company]]''.
* [[17. 8.]] - Prikazana ''[[Fantasmagorie (film, 1908)|Fantasmagorie]]'', prvi animirani film.
* [[18. 8.]] (5. 8. po j.k.) - U Srbiji izglasan trgovački ugovor sa AU (propao zbog aneksione krize).
* [[19. 8.]] - Marokanski sultan [[Abdelaziz (Maroko)|Abdelaziz]] poražen kod Marakeša od pristalica njegovog brata [[Abdelhafid]]a (vlada do [[1912]]).
* [[23. 8.|23]] - [[25. 8.]] - U Skoplju konferencija Srba iz tri vilajeta, osn. "Srpska narodna organizacija Srba Osmanlija" (Srpska demokratska liga) - strogo ustavnim putem do razvoja Srba, za predsednika glavnog odbora izabran Bogdan Radenković, srednjoškolski profesor.
* [[26. 8.]] - Osnovana prorežimska i prohrvatska [[Muslimanska napredna stranka]] ([[Ademaga Mešić]]).
=== Septembar/Rujan ===
[[Datoteka:1908 Ford Model T.jpg|thumb|[[Ford Model T]]]]
* [[1. 9.]] - Završena [[Hedžaska železnica]] ([[Damask]] - [[Medina]]) u Osmanskom carstvu.
* [[7. 9.]] - Memorandum Srpske i Muslimanske organizacije ([[Alibeg Firdus]] i [[Gligorije Jeftanović]]) ministru [[Ištvan Burijan|Burijanu]] na Ilidži - traži se ustav bez promene državno-pravnog položaja.
* [[16. 9.]] - Sastanak [[Alois Aehrenthal|Aehrenthal]] - [[Aleksandar Izvoljski|Izvoljski]] u [[Buchlov|Buchlau]] - Izvoljski pristanje na aneksiju BiH ako Austrougarska podrži ruski zahtjev za slobodan prolaz flote kroz Moreuze.
* [[17. 9.]] - Poručnik Thomas Selfridge je prva osoba koja je poginula u avionskoj nesreći, pilot Orville Wright je teško povređen.
* [[21. 9.]] - [[Hermann Minkowski]] drži u Kelnu predavanje o [[Prostor-vreme|prostoru i vremenu]].
* [[22. 9.]] (9. 9. po j.k.) - Izabran [[patrijarh srpski Lukijan]] Bogdanović, ranije budimski episkop (vl. do [[1913]]); prethodno biran vršački vladika [[Gavrilo Zmejanović]] ali mađarska vlada ga nije prihvatila.
* [[27. 9.]] - U [[Detroit]]u proizveden prvi primjerak automobila [[Ford Model T]], do [[1927]]. biće ih proizvedeno 15 miliona.
* septembar - Sporazum vlade sa muslimanskim pokretom u BiH (car potvrdio 1909).
=== Oktobar/Listopad ===
Red 99:
* 6. 10. - Veliki miting u Beogradu protiv aneksije BiH, traži se rat protiv Austrije.
* 6. 10. - Zemljotres u [[Vranča|Vranči]], Rumunija, ([[Magnituda zemljotresa|M]] 6.8, Int. VIII).
* [[12. 10.]] - Vanredna sednica crnogorske skupštine, osuda Aneksije (pomirenje srpske i crnogorske vlade).
* [[13. 10.]] - [[Fritz Haber]] prijavio patent za proces proizvodnje [[amonijak]]a iz elemenata (→ [[Haber-Boschov proces]]).
* [[23. 10.]] (10. 10. po j.k.) - U Srbiji osnovana [[Narodna odbrana]].
* [[28. 10.]] - [[Afera Daily Telegraph]]: [[Wilhelm II]] grubo komentariše britansku spoljnu politiku, što izaziva gnev u toj zemlji, ali i štetu njegovom ugledu u Nemačkoj.
* [[oktobar]], krajem - Srpska vlada izglasala ratne kredite, privatni ulagači povukli uloge u novčanim zavodima (strah od rata).
=== Novembar/Studeni ===
* [[2. 11.]] - Uskotračna [[željeznička pruga Bar-Virpazar]], izgrađena italijanskim kapitalom.
* [[3. 11.]] - Republikanac [[William Howard Taft]] pobeđuje demokratu [[William Jennings Bryan|W. J. Bryana]] na izborima za predsednika SAD (321 prema 162 u elektorima, treći Bryanov poraz).
* [[5. 11.]] - [[Stranka prava]] osnovala [[Hrvatska narodna legija|Hrvatsku narodnu legiju]].
* [[7. 11.]] - [[Butch Cassidy]] i [[Sundance Kid]] navodno ubijeni u Boliviji.
* [[15. 11.]] - Belgijski kralj [[Leopold II (Belgija)|Leopold II]] se odriče lične kontrole nad [[Slobodna Država Kongo|S. D. Kongo]] u korist belgijske države, nakon izloženih velikih zloupotreba - [[Belgijski Kongo]] traje do [[1960]].
* 15. 11. - Umire Udova carica [[Cixi]], samo dan nakon što je od otrova umro pritvoreni car [[Guangxu]].
* 15. 11. - Nakon [[Max Wladimir von Beck|von Becka]] novi ministar-predsednik [[Cislajtanija|Cislajtanije]] je [[Richard von Bienerth-Schmerling]] (do [[1911]]).
* [[25. 11.]] - Prvi broj ''[[The Christian Science Monitor]]''-a.
Red 118:
=== Decembar/Prosinac ===
* [[2. 12.]] - Dvogodišnji [[Puyi]] postaje poslednji kineski car (do [[1912]]).
* [[28. 12.]] - [[Messinski potres 1908.]]: zemljotres i cunami odneli možda 100.000 života na Siciliji i Kalabriji.
* [[31. 12.]] - Wilbur Wright leteo kod Le Mansa 124,7 km za 2 1/2 sata.
=== Tokom/tijekom godine ===
* Izgrađen [[Zagrebački Paromlin]].
* [[Maggi]] predstavio [[kocke za supu]].
* Nastale [[Toblerone]].
* [[Hans Geiger]] i [[Ernest Rutherford]] razvili prvi rudimentarni [[Gajgerov brojač]].
* U Njujorku završena [[Singer Building]] od 187m i 47 spratova, najviša zgrada na svetu do sledeće godine.
Red 166:
* [[4. 6.]] - [[Lujo Davičo]], baletski igrač, pedagog, kompozitor († [[1943]])
* [[8. 6.]] - [[Leo Lemešić]], nogometaš († [[1978]])
* [[11. 6.]] - [[Francisco Marto]], portugalski katolički blaženik († [[1919]].)
* [[12. 6.]] - [[Otto Skorzeny]], SS-oficir († [[1975]])
* [[26. 6.]] - [[Salvador Allende]], predsednik Čilea († [[1973]])
| |||