Wikipedija

1919 – razlika između verzija

Interaktivna pretraga historije
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
→‎Događaji: dop. iz en Wiki zaklj. maj
Red 44:
* 3. 2. - Crvena armija zauzela [[Kijev]].
* [[5. 2.]] - Vodeće ličnosti Holivuda osnovale filmski studio ''[[United Artists]]''.
* 5. 2. - ''Huelga de La Canadiense'': u Barseloni počinje generalni štrajk koji će trajati 44 dana, predvođen [[Anarhosindikalizam|anarhosindikalistima]] iz CNT - ispunjeni radnički zahtevi, Španija je prva zemlja gde je uveden osmočasovni radni dan.
* [[6. 2.]] - U [[Vajmar]]u se sastala [[Vajmarska nacionalna skupština|nemačka skupština]], Nemačka, [[Friedrich Ebert]] izabran za predsednika 11. 2. (do [[1925]]).
* [[10. 2.]] - [[SAD]] priznale Kraljevinu SHS (prvo međunarodno priznanje).
Linija 54 ⟶ 55:
* [[19. 2.]] - Anarhista [[Émile Cottin]] pucao na [[Georges Clemenceau|Clemenceaua]] i ranio ga.
* [[20. 2.]] - Ubijen emir [[Emirat Afganistan|Afganistana]] [[Habibullah Khan]], za naslednika priznat njegov brat [[Nasrullah Khan]].
* [[21. 12.]] - Ubijen levičarski bavarski premijer [[Kurt Eisner]].
* [[25. 2.]] - Prethodne odredbe za pripremu [[agrarna reforma|agrarne reforme]]: dekretom ukinuti čivčijski ([[kmetstvo|kmetski]]) i [[kolonat]]ski odnosi, predviđena razdeoba velikih imanja <ref>East Central Europe between the two World Wars, By Joseph Rothschild, page 210</ref>.
* [[26. 2.]] - Osnovan nacionalni park [[Grand Canyon (nacionalni park)|Grand Canyon]] u SAD.
Linija 76 ⟶ 78:
* [[21. 3.]] - [[Datoteka:Socialist red flag.svg|25px]] Proglašena [[Mađarska Sovjetska Republika]], lider je [[Béla Kun]], traje do avgusta.
* [[22. 3.]] - Jugoslovenska demokratska liga u Parizu predlaže jedinstvenu (unitarnu) Jugoslaviju sa upravnom decentralizacijom.
* [[23. 3.]] - [[Benito Mussolini|Mussolinijev]] ''Fasci d'Azione Rivoluzionaria'' menja ime u ''[[Fasci Italiani di Combattimento]]'' (od 1921. [[Nacionalna fašistička partija]]).
* [[24. 3.]] - [[Karlo I. Austrijski|Karlo I.]] napustio Austriju
* [[25. 3.]] - [[Stjepan Radić]] uhapšen (u zatvoru do [[27.2.]] [[1920]]).
* [[27. 3.]] - Požun (''Pressburg'', ''Pozsony'', slovački Prešporok, češki Prešpurk) zvanično menja ime u [[Bratislava]].
Linija 85 ⟶ 89:
 
=== April/Travanj ===
* [[3. 4.]] - U [[Njemačka Austrija|Austriji]] donesen "[[Habsburški zakon]]": zbačena kuća [[Habsburg]]-Lorena, proterani su, oduzeta im je imovina (Habsburzi su vladali u Austriji od [[1282]]).
* [[4. travnja]] - Početak [[Sun Jat Sen]]-ove kulturne revolucije u [[Kina|Kini]].
* [[6. travnja]] - [[Datoteka:Socialist red flag.svg|25px]] U [[München]]u proglašena [[Bavarska Sovjetska Republika]], kontrolukomunisti ubrzona čelu sa [[Eugen Leviné|Eugenom Levinéom]] preuzimaju komunistikontrolu 12. 4..
* [[10. 4.]] - Antiboljševička vlada Mađarske u [[Segedin]]u, sa francuskom podrškom. Rumunska ofanziva na Mađarsku ([[Mađarsko-rumunski rat (1919)]]).
* 10. 4. - [[Meksička revolucija]]: [[Emiliano Zapata]] ubijen na prevaru.
* [[13. 4.]] - Osnovan Fudbalski savez Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
* 13. 4. - [[Masakr u Amritsaru]], britanski vojnici ubili najmanje 379 Sika u [[Pendžab]]u, koji su se okupili na verskoj proslavi.
* [[15. 4.]] - [[Mađarsko-rumunski rat (1919)|Mađarsko-rumunski rat]] počinje preventivnim ali neuspešnim mađarskim napadom, nakon koga rumunska vojska započinje uspešnu ofanzivu.
* 19/[[20. 4.]] - [[Pobuna u francuskoj crnomorskoj floti]] poslatoj protiv boljševika, lideri [[André Marty]] i [[Charles Tillon]].
Linija 96 ⟶ 102:
* [[21. 4.]] - [[Vilnenska ofanziva (1919)|Vilnenska ofanziva]]: Poljaci zauzeli [[Vilnius]] od boljševićkih vlasti Lit-Bela. [[Józef Piłsudski]] sutradan izdaje dvojezičnu proklamaciju "Stanovnicima bivšeg Velikog vojvodstva Litvanije" u kojoj obećava slobodne izbore (→ [[Međumorje]]).
* [[23. 4.]] - Italijani napustili mirovnu konferenciju nakon što je [[Vudro Vilson]] odbacio njihov zahtev za [[Rijeka (grad)|Rijekom]].
* [[25. 4.]] - U Vajmaru osnovan arhitekturni pokret [[Bauhaus]] (deluje do 1933.).
* [[29. travnja]] - Prihvaćen Pakt od 26 točaka, Temeljni propis [[Liga naroda|Lige naroda]].
* april, krajem - [[Crvena armija]] ([[Mihail Tuhačevski|Tuhačevski]]) započinje ofanzivu u Sibiru i potiskuje Bele.
* [[30. 4.]] - U Minhenu pogubljeno sedam pripadnika desničarskog [[Društvo Thule|Društva Thule]].
* april/maj - [[Anton Denjikin|Denjikinove]] Oružane snage Južne Rusije napadaju boljševike od Dnjepra do Volge.
* april - jun - [[Anarhistički napadi u SAD (1919)|Anarhistički napadi u SAD]]: anarhisti sledbenici [[Luigi Galleani|Luigija Galleanija]] podmeću bombe, što vodi [[Prva crvena panika|Prvoj crvenoj panici]].
 
=== Maj/Svibanj ===
[[Datoteka:Hungarian Soviet Republic 1919 RO.svg|mini|150px|[[Mađarska Sovjetska Republika]]]]
* [[1. 5.]] - Rumunska vojska kontroliše čitavu istočnu obalu [[Tisa|Tise]].
* [[3. 5.]] - Vojska i frajkori porazili minhenske komuniste u uličnim borbama, kraj Bavarske sovjetske republike.
* [[3. svibnja]] - Kraj Bavarske sovjetske republike u Münchenu (vojska i frajkori).
* [[ 3. 5.]] - Počeo [[Treći Anglo-afganski rat]] (do avgusta), [[Amanullah Khan]] napada Britansku Indiju kako bi skrenuo pažnju sa spornog nasledstva.
* [[4. 5.]] - Studentske[[Pokret 4. maj]]: studentske demonstracije u Pekingu, početakprotestuju [[Pokretjer 4.Japan maj|Pokretadobija 4.bivše maj]].nemačke koncesije - politizacija i radikalizacija masa u Kini.
* [[8. 5.|8]] - [[27. 5.]] - Američki oficir [[Albert Cushing Read]] preleteo letećim čamcem ''[[Curtiss NC-4]]'' preko Atlantika.
* [[12. 5.]] - Odlučeno da se održi plebiscit u [[Celovec|Celovečkoj]] kotlini, podeljenoj na Zone A i B.
* [[15. 5.]] - [[Grčko iskrcavanje u [[Smirna|Smirni]], počinje [[Okupacija Smirne|trogodišnja okupacija]].
* [[18. 5.]] - Sovjeti objavili rat Rumuniji (zbog [[Besarabija|Besarabije]]). (?)
* [[19. 5.]] - Počinje [[Turski rat za nezavisnost]]: ([[Ataturk|Mustafa Kemal]] se iskrcao u [[Samsun]]u na Crnom moru (kasnije Dan turske mladosti).
* 19. 5. - Erupcija vulkana [[Kelud]] na [[Java|Javi]] ubija 5 do 10.000 ljudi.
* [[20. 5.]] - Snage Mađarske SR ulaze u Slovačku, narednih nedelja osvajaju jug te zemlje.
* [[23. 5.]] - Nemci iz [[Baltische Landeswehr|Baltičkog Landeswehra]] zauzimaju [[Riga|Rigu]] - kasnije nastupaju protiv Estonaca na severu, pri čemu su poraženi.
* 23. 5. - Osnovan ''[[University of California, Los Angeles]]'', pod imenom ''University of California Southern Branch''.
* [[24. 5.]] - Okončava se [[Konflikt za Soči]] između DR Gruzije i ruskih Belih - [[Soči]] ostaje u Rusiji.
* [[29. 5.]] - Osmatranje tokom pomračenja Sunca potvrđuje [[Opća teorija relativnosti|Opću teoriju relativnosti]] (opaženo povijanje svetlosti).
* 29. 5. - [[Datoteka:Flag of the Slovene Nation.svg|25px|border]] Proglašena kratkotrajna [[Republika Prekmurje]].
* [[30. 5.]] - Francuski predlog za slobodni grad [[Rijeka|Rijeku]] - delegacija SHS odbija.
* 30. 5. - [[Belgija]] dobija mandat nad [[Ruanda|Ruandom-Urundi]] i [[Burundi]]jem (Ruanda-Urundi, ranije deo [[Nemačka Istočna Afrika|Nemačke Istočne Afrike]], od [[1962]]. [[Ruanda]] odn. [[Burundi]]).
* [[maj]] - [[Stjepan Radić]] sakupio 167.667 potpisa u pozivu Zapadnim silama da obnove nezavisnost [[Hrvatska|Hrvatske]]<ref>Rothschild p. 206</ref>
 
=== Jun/Juni/Lipanj ===
* [[6. 6.]] - U jugoslovenskoj koruškoj ofanzivi zauzet Celovec ([[Klagenfurt]]), pod pritiskom Sila delimično povlači trupe, u zonu A.
* 6. 6. - Mađarska Crvena armija zauzela Prekmurje.
* [[12. 6.]] - Antanta indirektno priznala režim [[Aleksandar Kolčak|Aleksandra Kolčaka]] za vladu sve Rusije<ref name="Hovannisian1971">{{cite book|author=Richard G. Hovannisian|title=The Republic of Armenia: The first year, 1918-1919|url=http://books.google.com/books?id=WSl4JW5hQewC&pg=PA377|year=1971|publisher=University of California Press|isbn=978-0-520-01805-1|pages=377–}}</ref>.
* [[13. 6.]] - Odluka o podeli [[Banat]]a između Rumunije i Jugoslavije.
Linija 138 ⟶ 149:
* jul - Poljska vojska zauzela veći deo teritorije [[Zapadno-ukrajinska Narodna Republika|Zapadno-ukrajinske Narodne Republike]].
* [[17. 7.]] - Osnovana [[Hrvatska zajednica]] ([[Starčevićeva stranka prava|Starčevićevci]] i [[Napredna demokratska stranka]]).
* 17. 7. - [[Mađarsko-rumunski rat (1919)|Mađarsko-rumunski rat]]: mađarske snage počinju bombardovanje na Tisi, tri dana kasnije pešadijski napad.
* [[19. 7.]] - Neredi u [[Luton]]u, nezadovoljni veterani zapalili gradsku većnicu.
* [[20.7.|20]] - [[21. 7.]] - Generalni štrajk radnika na teritoriji Kraljevine SHS, u znak solidarnosti sa revolucijama u Sovjetskoj Rusiji i [[Historija Mađarske#Mađarska Sovjetska Republika 1918.-1919.|Mađarskoj]]. Vlada to koristi kao izgovor da ne ide u intervenciju protiv Mađarske <!-- Tanjug -->.
* 20. - 21. 7. - [[Biennio Rosso]] u Italiji: generalni štrajk u simpatiji sa Sovjetima.
* [[24. 7.]] - Rumunska kontraofanziva u Mađarskoj, ponovo izbijaju na Tisu i prelaze je 29/30. jula.
* jul, krajem - Pobuna u jedinicama Crvene armije na Krimu, mnogi se priključuju [[Nestor Mahno|Mahnovoj]] anarhističkoj [[Crna armija|Crnoj armiji]].
 
=== Avgust/August/Kolovoz ===
* [[63. 8.]] - [[Antanta|Antantine]]Prve rumunske intervencionističkesnage četeulaze zauzimajuu [[Budimpešta|Budimpeštu]]; kraj Mađarske sovjetske republike (→ [[Beli teror (Mađarska)|Beli teror]]).
* [[8. 8.]] - Poljske snage zauzele [[Minsk]].
* [[11. 8.]] - Potpisan [[Vajmarski ustav]].
Izvor: https://sh.wikipedia.org/wiki/1919