Verzija na datum 6 februar 2014 u 20:54 uredi Orijentolog (razgovor \| doprinos) Autopatroleri, Premještač datoteka, Patrolci, Vraćači 131.831 izmena m Orijentolog je premjestio stranicu Sir Darja na Sir-Darja preko preusmjeravanja: spojnica ← Starija izmjena		Verzija na datum 6 februar 2014 u 21:19 uredi poništi Orijentolog (razgovor \| doprinos) Autopatroleri, Premještač datoteka, Patrolci, Vraćači 131.831 izmena Nema sažetka izmjene Novija izmjena →
Red 1: {{rijeka \| ime = Sir -Darja \| slika = Syrdrya River.jpg \| Duljina = ~~2 212~~ 2212<ref name=brit/> \| Nadmorska visina izvora = ~~2 000~~2000 \| Nadmorska visina ušća = ?42 \| Prosječni istjek = 1180 \| Površina porječja = 219 .000 \| Izvor = [[Pamir]] \| Ušće = [[Aralsko jezero]] Red 16: \| Plovna od - do = }} '''Sir -Darja''' ([[Kazaški jezik\|kazaški]]: ''Сырдария'', [[~~Tadžikistanski~~Tadžički jezik\|~~tadžikistanski~~tadžički]]: ''Сирдарё'', [[Uzbečki jezik\|uzbečki]]: ''Sirdaryo'', [[Perzijski jezik\|perzijski]]: سيردريا,) je jedna od većih [[Rijeka (vodotok)\|rijeka]] u [[Središnja Azija\|Centralnoj Aziji]]. == Hidronim == Za [[stari vijek\|starog vijeka]] rijeka je zvana '''Jaxartes''' po svom [[Starogrčki\|starogrčkom]] imenu, a koje je izvedeno od staroperzijske riječi - ''Yakhsha Arta'' (Velika biserna), to se odnosilo na boju rijeke. U srednjovjekovnim [[islam]]skim spisima rijeka se zvala '''Sayhoun''' (سيحون) - i navodila kao jedna od četiri [[raj]]ske rijeke, uz susjednu rijeku sličnog naziva - [[Amu-Darja]] koju su zvali ''Jayhoun''.▼ ▲Za [[stari vijek\|starog vijeka]] rijeka je zvana '''Jaxartes''' po svom [[Starogrčki\|starogrčkom]] imenu, a koje je izvedeno od staroperzijske riječi - ''Yakhsha Arta'' (Velika biserna), to se odnosilo na boju rijeke. U srednjovjekovnim [[islam]]skim spisima rijeka se zvala '''~~Sayhoun~~Sajhun''' (سيحون) - i navodila kao jedna od četiri [[raj]]ske rijeke, uz susjednu rijeku (sličnog naziva -) [[Amu-Darja]] koju su zvali ''~~Jayhoun~~Džajhun''. ~~== Geografske karakteristike ==~~ ''Sir Darja'' nastaje spajanjem rijeka ''[[Narin (rijeka)\|Narin]]'' (koja izvire u središnjem dijelu masiva [[Tanšan]] u [[Kirgistan]]u) i [[Kara Darja]] (izvire u Ferganskim planinama, [[Uzbekistan\|Istočni Uzbekistan]]). Svojom dužinom od 2 212 km, od izvora [[Narin (rijeka)\|Narina]] duga je čak 3 019 km<ref name=brit> {{cite web▼ == Hidrografija == ▲''Sir -Darja'' nastaje spajanjem rijeka ''[[Narin (rijeka)\|Narin]]'' (koja izvire u središnjem dijelu masiva [[Tanšan]] u [[Kirgistan]]u) i [[Kara -Darja]] (izvire u Ferganskim planinama, [[Uzbekistan\|Istočni Uzbekistan]]). Svojom dužinom od ~~2 212~~2212 km, od izvora [[Narin (rijeka)\|Narina]] duga je čak ~~3 019~~3019 km<ref name=brit> {{cite web \|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/578814/Syr-Darya \|title = ''Syr Darya'' \|publisher = Encyclopædia Britannica \|language = engleski \|accessdate = 24. 11. 2012}}</ref>, ''Sir -Darja'' je najduža rijeka Centralne Azije, ali ima manje vode od [[Amu-Darja\|Amu -Darje]]. Korito rijeke osobito u donjem dijelu, nije stalno, već se mijenja stalnim nanosima velike količine blata i razvođenjem vode u brojne kanale za navodnjavanje koji se gube u pješčanom tlu. Tok ''Sir -Darje'' uglavnom je pravolinijski, u smjeru sjeverozapada. Od svog formiranja prvo teče kroz [[Ferganska dolina\|Fergansku dolinu]], zatim presjeca Ferhatsko gorje, te potom teče istočnim rubom pustinje Kizilkum te se zatim ulijeva u [[Aralsko jezero]]. Rijeka od svog izvora teče kroz države; [[Tadžikistan]], [[Uzbekistan]] i [[Kazahstan]] do uvira u Aralsko jezero. Rijeka nosi velike količine naplavina i blata, osobito na ušću u Aralsko jezero (godišnje oko 12 miliona tona) zbog tog se korito rijeke stalno uzdiže, pa je okolni teren znatno niži. [[Riječna delta\|Delta]] Sir -Darje širi se u jezero brzinom od prosječno 50 metara na godinu. [[datoteka:Syrdaryamap.png\|thumb\|left\|260px\|<center>Karta [[porječje\|porječja]] rijeke ''Sir ~~Darja''~~-Darje]] Glavne pritoke Sir -Darje su rijeke: Kasansaj, Soh, Isfara, Angren, Čirčik i Aris. [[Porječje]] rijeke obuhvaća 462 000 [[km²]]. Sir -Darja za razliku od evropskih rijeka, najveću količinu vode ima nakon [[maj]]a, kad se tope [[glečer]]i na njenim izvorima, najveći dio zime je zamrznuta i ima niski vodostaj. Rijeka je plovna s prekidima od Aralskog jezera do grada Begovata. Na Sir -Darji leže veći gradovi: Begovat, Čardara, Kzil-Orda, [[Bajkanur]], Kazalinsk. Na rijeci i njezinim pritokama izgrađeno je puno [[Hidroelektrana\|hidroelektrana]], najveće su; Farhod (u Uzbekistanu), Qayroqqum (u Tadžikistanu) i Shardara (u Kazahstanu) na Sir -Darji i hidrocentrale; ~~Chorwoq~~Čorvok na rijeci Čirčik i ~~Uchqŭrghon~~Učkurgon na rijeci [[Narin (rijeka)\|Narin]] u Uzbekistanu. Brana Toktogul na rijeci Narin izgrađena 1970-te i povećana 1980-tih regulira ~~tijek~~tok rijeke. Vrlo gust sistem kanala za navodnjavanje proteže se duž čitavog toka rijeke; Veliki ferganski kanal, Veliki adižanski kanal, Sjeverni ferganski kanal, uz brojne druge, mnogi od ovih kanala izgrađeni su još u [[18. vijek]]u za uzbečkog kanata Kokand. Korištenje voda Sir -Darje bilo je osobito intenzivno za [[SSSR\|sovjetske ere]], naročito za navodnjavanje velikih plantaža pamuka, sve je to dovelo do smanjivanja vode rijeke - tako da za sušnih godina gotovo ništa nije dotjecalo do Aralskog jezera. To je pak uzrokovalo povećanje saliniteta Aralskog jezera ( ali i toksičnosti voda), smanjenja jezera i umiranja brojnih životinjskih i biljnih vrsta oko i u Aralskom jezeru. Više od 2 ,000 .000 [[hektar]]a zemlje i danas se navodnjava vodama rijeke Sir -Darje i njegovih pritoka. == Historija == ~~Sir Darja je najsjevernija točka dokle je dospjela vojska [[Aleksandar Makedonski\|Aleksandra Makedonskog]]~~ Grčki historičari zabilježili su da je u regiji rijeke Sir Darje [[329. pne.]] osnovano naselje aleksandrovih vojnika ''Alexandria Eschate'' (prevedeno: ''Posljednja Aleksandrija''. Iz ovog naselja izrastao je današnji ''Hučand'' u Tadžikistanu. No vjerojatnije je da je naselje samo preimenovano, i možda povećano na mjestu starijeg naselja ''Cyropolis'', osnovanog od strane perzijskog kralja [[Kir Veliki\|Kira Velikog]].▼ ▲Tokom [[Ahemenidska Monarhija\|ahemenidskog perioda]] [[Historija Irana\|iranske historije]], Sir-Darja je bila najsjevernija granica satrapije [[Sogdijana\|Sogdijane]] i dijelila je imperij od centralnoazijskih stepa kojima su dominirala nomadska plemena [[Saka]]. Sir-Darja je kasnije također postala najsjevernijom točkom dokle je dospjela vojska [[Aleksandar Makedonski\|Aleksandra Makedonskog]]. Grčki historičari zabilježili su da je u regiji rijeke Sir -Darje [[329. pne.]] osnovano naselje aleksandrovih vojnika ''Alexandria Eschate'' (prevedeno: ''Posljednja Aleksandrija''. Iz ovog naselja izrastao je današnji ''Hučand'' u Tadžikistanu. No vjerojatnije je da je naselje samo preimenovano, i možda povećano na mjestu starijeg naselja ~~''Cyropolis''~~[[Kiropolis]], osnovanog od strane perzijskog kralja [[Kir Veliki\|Kira Velikog]]. ~~==Povezane stranice==~~ == Veze == * [[Lista najdužih rijeka na svijetu]] == Izvori == {{izvori}} == Vanjske veze == * [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/578814/Syr-Darya ''Syr Darya'' na portalu Encyclopædia Britannica] {{en icon}}▼ * [http://www.livius.org/ja-jn/jaxartes/jaxartes.html O Sir Darji na stranicama Livius]▼ {{Commonscat\|Syr Darya}} ▲* [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/578814/Syr-Darya ''Syr Darya'' na portalu Encyclopædia Britannica] {{en icon}} ▲* [http://www.livius.org/ja-jn/jaxartes/jaxartes.html O Sir -Darji na stranicama Livius] [[Kategorija:Rijeke u Uzbekistanu]]

Sir-Darja – razlika između verzija