Verzija na datum 22 novembar 2013 u 08:27 uredi Autobot (razgovor \| doprinos) Botovi 177.192 izmene m reference ← Starija izmjena		Verzija na datum 24 novembar 2013 u 02:42 uredi poništi Kolega2357 (razgovor \| doprinos) 20.730.146 izmena m reference; kozmetičke promjene Novija izmjena →
Red 53: U razvijenijim zemljama sveta ([[Sjedinjene Američke Države\|SAD]], [[Japan]], Zapadna Evropa) i do 60% ugljen-monoksida potiče iz motora sa unutrašnjim sagorevanjem. Ugljen-monoksid, unet u organizam (sa udahnutim vazduhom u [[pluća\|plućima]]) izaziva u organizmu opštu [[hipoksija\|hipoksiju]] (nedostatak kiseonika) jer ima jak afinitet za [[hemoglobin]] crvenih krvnih zrnaca. Istiskujući [[kiseonik]] iz receptora [[eritrociti\|crvenih krvnih zrnaca]], on u njima, stvaranjem karbonil jedinjenja, formira ireverzibilnu vezu, koja ograničava transport i korišćenje kiseonika u [[tkivo\|tkivima]].<ref>Omaye ST. (2002). "Metabolic modulation of carbon monoxide toxicity". Toxicology 180 (2): 139–50. doi:10.1016/S0300-483X(02)00387-6. </ref> Red 63: == Istorijat == Smrtonosni učinak ugljen-monoksida bio je poznat još iz [[Antička Grčka\|Antičke grčke]] i [[Rimsko Carstvo\|Rimskog carstva]] i ta njegova osobina korišćena je za [[egzekucija\|egzekucije]].<ref>Ganong WF. Review of Medical Physiology. Norwalk Ct: Appleton & Lange, 1995.</ref> Ugljen-monoksid je prvi otkrio francuski [[kemija\|hemičar]] Žak de Lason [[1776]]. zagrevanjem oksida [[cink]]a [[ugljen\|ugljem]], ali je on bio u zabludi da se radi o [[vodik\|vodoniku]], jer je goreo plavim plamenom. Da se ovaj gas, sastoji od atoma [[ugljenik]]a i kiseonika, otkriva [[1800]]. engleski hemičar [[Vilijam Krukšenk]]. Red 122: == Epidemiologija == Pravi broj ljudi otrovan ugljen-monoksidom je nepoznat. Mnogi slučajevi smrti nisu otkriveni ili su ostali nezabeleženi zbog nedostupnosti podataka.<ref>Varon J, Marik PE, Fromm RE Jr, Gueler A (1999). "Carbon monoxide poisoning: a review for clinicians". The Journal of Emergency Medicine 17 (1): 87-93</ref> Da je trovanja ugljen-monoksidom najčešći uzrok povređivanja i smrti širom sveta, <ref>Thom SR (October 2002). ''"Hyperbaric-oxygen therapy for acute carbon monoxide poisoning"''. The New England Journal of Medicine 347 (14): 1105–1106.</ref> ilustruju sledeći podaci; * U [[Sjedinjene Američke Države\|SAD]] više od 40.000 ljudi godišnje zatraži lekarsku pomoć zbog trovanja ugljen-monoksidom <ref>Hampson NB (September 1998). ''"Emergency department visits for carbon monoxide poisoning in the Pacific Northwest".'' The Journal of Emergency Medicine 16(5): 695–698.</ref>, a oko 200 ljudi umre svake godine od trovanja ugljen-monoksidom, kao posledica upotrebe raznih uređaja sa otvorenim plamenom, u domaćinstvima, za spremanje hrane i grejanje.<ref>[http://archive.rubicon-foundation.org/4304 Treating acidemia in carbon monoxide poisoning may be dangerous.] Preuzeto 15.11.2009.{{en}}</ref> * Svake godine, više od 500 ljudi u [[Sjedinjene Američke Države\|SAD]] umre od nenamernog trovanja ugljen-monoksidom, a više od 2.000 izvrši [[samoubistvo]] njegovom primenom.<ref name="CDC">{{cite web\|title=Carbon Monoxide poisoning fact sheet\|author=\|publisher=Centers for Disease Control and Prevention\|date=July 2006\|url=http://www.cdc.gov/co/pdfs/faqs.pdf\|format=pdf\|doi=\|}} Preuzeto 15.11.2009. {{en}}</ref> * Analiza sprovedena u [[Sjedinjene Američke Države\|SAD]] od [[1979]]. do [[1988]]., iznosi podatak da je u tom periodu bilo 56.133 slučajeva smrti izazvane trovanjem ugljen monoksidom. Od tog broja, navodi se u analizi; :* 25.889, je namernih ([[samoubistvo]]m izazvanih trovanja) :* 30.244, je nenamernih (zadesom izazvanih trovanja)<ref name="CDC">{{cite web\|title=Carbon Monoxide poisoning fact sheet\|author=\|publisher=Centers for Disease Control and Prevention\|date=July 2006\|url=http://www.cdc.gov/co/pdfs/faqs.pdf\|format=pdf\|doi=\|}} Preuzeto 15.11.2009.{{en}}</ref> Red 141: Vezujući se za [[srce\|srčani]] mioglobin on može izazvati [[krvni pritisak\|hipotenziju]], aritmiju, [[srčani udar\|infarkt]] i insuficijenciju srca.<ref name="Aranđelović"/> Srčana dekompenzacija kao rezultat hipoksije je konačni uzrok [[smrt]]i.<ref>Raub JA, Mathieu-Nolf M, Hampson NB, Thom SR. Carbon monoxide poisoning — a public health perspective. Toxicology 2000;145: 1-14</ref> [[Ćelija\|Ćeliski]] unos [[kiseonik]]a se blokira vezivanjem ugljen-monoksida za [[mitohondrije\|mitohondrijsku]] citohrom oksidazu. [[Hipoksija]] izaziva taloženje [[krv\|trombocita]] na endotelnim [[ćelija]]ma i oslobađanje [[azotna kiselina\|azotne kiseline]], koja formira [[peroksinitrat]]e slobodnih radikala. U daljem toku ugljen-monoksid izaziva disfunkciju [[mitohondrije\|mitohondrija]], [[kapilar]]nu [[eksudacija\|eksudaciju]], sekvestracije leukocita i [[apoptoza\|apoptozu]].<ref>Thom SR, Fisher D, Xu YA, Notarfrancesco K, Ischiropoulos H. ''Adaptive responses and apoptosis in endothelial cells exposed to carbon monoxide''. Proc Natl Acad Sci USA 2000;97: 1305-10</ref> Patološke promene javljaju se uglavnom u toku faze oporavka (reperfuzija) kada se javlja lipidna peroksidacija (degradacija nezasićenih masnih kiselina). Konačni rezultat je povratna [[demijelinizacija]] u mozgu.<ref>Ernst A, Zibrak JD. ''Carbon monoxide poisoning''. N Engl J Med 1998;339: 1603-8</ref> Ove promene su jasno vidljive na [[magnetna rezonantna tomografija\|magnetnoj rezonantnoj tomografiji]].<ref>Chang KH, Han MH, Kim HS, Wie BA, Han MC. Delayed encephalopathy after acute carbon monoxide intoxication: MR imaging features and distribution of cerebral white matter lesions. Radiology 1992;184: 117-22</ref> Ugljen-monoksid izaziva veća oštećenja u delovima [[mozak\|mozga]] gde je slaba prokrvljenost.<ref>Department of Health, London. ''Carbon Monoxide: the Forgotten Killer. Letter from the Chief Medical Officer, PL/CMO/98/5''. London: DoH, 1998.</ref> Bazalne [[ganglion\|ganglije]], sa svojom visokom potrošnjom [[kiseonik]]a, su najčešće pogođene. Druge pogođene oblasti [[mozak\|mozga]] su [[hipokampus]] i [[mali mozak]]. {\| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" align="center" \|+'''Uticaj različitih koncentracija ugljen-monoksida u udahnutom vazduhu na brzinu promena u organizmu '''<ref>Arthur C. Guyton Medicinska fiziologija, Medicinska knjiga, Beograd Zagreb 1990</ref> Red 263: '''2.''' Odmah započeti sa davanjem 100% [[kiseonik]]a preko [[kiseonička maska\|maske]] '''3.''' [[Hiperbarična oksigenoterapija]] (HBOT)''', je primarna terapija u lečenju akutnog trovanja ugljen-monoksidom.<ref>Handbook on Hyperbaric Medicine Autor: Daniel Mathieu Saradnik: Daniel Mathieu Izdavač: Springer, 2006 ISBN 1-4020-4376-7, 9781402043765 812 stranica</ref> Zato naon trovanja što pre treba započeti sa hiperbaričnom oksigenoterapijom ([[Hiperbarična oksigenoterapija\|HBOT]]) u [[barokomora\|barokomori]] na pritisku do 3 [[bar (razvrstavanje)\|bar]]-a u seansama od 90 minuta, prvog dana na svakih 6 sati, sve do uspostavljanja svesti. Red 272: Za primenu ([[Hiperbarična oksigenoterapija\|HBOT]]) možda su glavni razlozi podmukli efekat CO trovanja i razvoj kasnih neuropsihijatrijskih oštećenja u periodu od 2-28 dana posle trovanja i dugotrajno lečenje. Primenom ove metode na pritisku od 3 bar-a, u atmosferi 100% kiseonika, eliminacija CO iz organizma postiže se za 23 minute, a udisanjem 100% kiseonika na [[Zemljina atmosfera\|atmosferskom]] pritisku za nešto više od 80 min. Ovi podaci govore da je ([[Hiperbarična oksigenoterapija\|HBOT]]) metoda izbora za lečenje trovanja ugljen-monoksidom. Zato se svi bolesnici koji su bili izloženi trovanju CO, a u krvi imaju koncentraciju [[karboksihemoglobin]]a veću od 25%, bez obzira da li ispoljavaju simptome trovanja CO ili ne, se moraju lečiti ([[Hiperbarična oksigenoterapija\|HBOT]]) u [[barokomora]]ma.<ref name="Piantadosi"/> Red 281: == Prevencija == [[Datoteka:Strazak 32.jpg\|thumb\|250px\|right\|Upotreba [[kiseonička maska\|kiseoničke maske]] je obavezna na mestima gde postoji mogućnost pojave ugljen-monoksida]] Potencijalna izloženost ugljen-monoksidu u kućnim i industrijskim uslovima je velika. Rizik u profesionalnim uslovima postoji kod vozača viljuškara, [[livac]]a, [[miner]]a, [[mehaničar]]a, [[radnik]]a u garažama, [[vatrogasci\|vatrogasaca]] i drugih profesija. Toksični učinak hroničnog izlaganja ugljen-monoksidu, može biti potenciran duvanskim dimom kod [[pušenje\|pušača]] [[cigareta]] i osoba koje boluju od srčanih i respiratornih bolesti.<ref name="Aranđelović">Aranđelović M, Jovanović DP. ''Ugljen monoksid na radnom mestu - faktor rizika za kardiovaskularna oboljenja.'' Acta biologica Jugoslavica - serija C: Physiologica et pharmacologica acta. 2000; 36(2):75-82. </ref> Pušenje je jedan od čestih uzroka hroničnog trovanja ugljen-monoksidom. Ljudi koji puše 20 cigareta dnevno u [[krv]]i imaju oko 4-7% hemoglobina vezanog za ugljen-monoksid.<ref>Miroslav Šuta: Účinky výfukových plynů z automobilů na lidské zdraví (druhé, přepracované a doplněné vydání, Děti Země 2008, ISBN 80-86678-10-5 3 </ref> Pasivni pušači (nepušači koji borave u prostoru sa pušačima) izloženi su prosečnoj koncentraciji ugljen-monoksida od oko 1,7 mg/m³ vazduha.<ref name=inchem>[http://www.inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc213.htm Carbon Monoxide - International Programme on Chemical Safety - Environmental Health Criteria 213] Posećeno jun 2010. {{en}}</ref>. Trovanje ugljen-monoksidom javlja se često, ima teške posledice, uključujući i [[srčani udar\|infarkt]] miokarda <ref>Allred, E.N., Bleecker, E.R., Chaitman, B.R., Dahms, T.E., Gottlieb, S.O., Hackney, J.D., Pagano, M., Selvester, R.H., Walden, S.M., Warren, J. (1991) ''Effects of carbon monoxide on myocardial ischemia''. Environ Health Perspect, 91: 89-132 </ref> kao neposredni uzrok [[smrt]]i. Stalno prisustvo ugljen-monoksida na radnom mestu ili u kućnim uslovima može da smanji radni učinak radnika, da pogorša anginu pektoris, [[hronična opstruktivna bolest pluća\|hroničnu opstruktivnu bolest pluća]] i da pogorša ili izazove aritmiju srca <ref>Hinderliter, A.L., Adams, K.F., Price, C.J., Herbst, M.C., Koch, G., Sheps, D.S. (1999) ''Effects of low-level carbon monoxide exposure on resting and exercise-induced ventricular arrhythmias in patients with coronary artery disease and no baseline ectopy.'' Arch Environ Health, 44(2): 89-93 </ref> i mnoge druge kasne komplikacije trovanja sa sekvelama koje se često previde. Zato treba stalno povećavati napore u prevenciji i edukaciji javnosti; <ref>Weir E. Identifying and managing adverse environmental health effects: a new series. CMAJ 2002;166(8):1041-3. [http://www.cmaj.ca/cgi/content/full/166/13/1685 Identifying and managing adverse environmental health effects: 6. Carbon monoxide poisoning] Preuzeto; 10.2009. {{en}}</ref> Red 308: U prehrambenoj industriji ugljen-monoksid se koristi u zaštićenoj atmosferi za pakovanje [[meso\|mesa]] životinja i [[riba]] u koncentraciji od 0,4% do 0,5%, dajući mesu svetlo crvenu boju i svež izgled, bez promene [[ukus]]a. Ugljen-monoksid se u mesu vezuje sa [[mioglobin]]om i formira karboksimioglobin, jarko crveni pigment boje trešnje. Karboksimioglobin je stabilniji oblik od oksimioglobina, veze [[kiseonik]]a sa mioglobinom, koji zbog [[oksido-redukcija\|oksidacije]] u mesu stvara pigmet tamno braon boje. Ova stabilna crvena boja mesa može trajati znatno duže nego pri klasičnom načinu pakovanja mesa.<ref name="Meatsci1999_SORHEIM">{{cite journal\|author=Sorheim, S, Nissena, H, Nesbakken, T\|title=The storage life of beef and pork packaged in an atmosphere with low carbon monoxide and high carbon dioxide\|journal=Journal of Meat Science\|year=1999\|pages=157–164\|volume=52\|issue=2\|doi=10.1016/S0309-1740(98)00163-6}}</ref> I pored činjenice da se u [[Sjedinjene Američke Države\|SAD]] i još nekim zemljama [[svijet\|sveta]] ova metoda koristi u pakovanju mesa, sam proces je kontroverzan zbog straha da služi kao „maska“ da prikrije kvarenje mesa.<ref>{{cite news\|url=http://www.foodsafetymagazine.com/article.asp?id=644&sub=sub1\|title=Low-Oxygen Packaging with CO: A Study in Food Politics That Warrants Peer Review\|accessdate=jun 19, 2010}}</ref> Primena ovog proces u industriji mesa i ribe je zabranjena u mnogim drugim zemljama, uključujući [[Kanada\|Kanadu]], [[Japan]], [[Singapur]] i [[Evropska unija\|Evropsku uniju]].<ref>{{cite news\|title=Proof in the Pink? Meat Treated to Give It Fresh Look\|url=http://abcnews.go.com/GMA/Consumer/Story?id=3863064&page=1\|agency=ABC News\|date=November 14, 2007\|accessdate=jun 19, 2010}}</ref><ref>{{Cite book\|title=Carbon Monoxide in Meat Packaging: Myths and Facts\|year=2008\|publisher=American Meat Institute\|url=http://www.meatami.com/ht/a/GetDocumentAction/i/40141\|accessdate=jun 19, 2010}}</ref><ref>{{cite web\|title=CO in packaged meat\|url=http://www.carbonmonoxidekills.com/packages_meat.htm\|publisher=Carbon Monoxide Kills Campaign\|accessdate=jun 19, 2010}}</ref> '''Medicina''' Red 316: ==== Nehumana primena CO ==== * U [[Gasna komora\|gasnim komorama]] u pojedinim [[zatvor]]ima u [[zemlja (planet)\|svetu]] se koristi CO za egzekuciju lica osuđenih na [[smrt]]{{činjenica\|date=06. 2010.}}, a i nekadašnji [[vladar]]i [[Antička Grčka\|Antičke Grčke]] i [[Rimsko Carstvo\|Rimskog carstva]] takođe su koristili CO u egzekuciji.<ref>Ganong WF. ''Review of Medical Physiology''. Norwalk Ct: Appleton & Lange, 1995. [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1281520/?tool=pubmed Ivan Blumenthal, MRCP DCH, Carbon monoxide poisoning ]</ref> * Ugljen-monoksid iz izduvnih gasova [[motor]]a koristili su [[nacionalsocijalizam\|nacisti]] tokom [[Drugi svjetski rat\|Drugog Svetskog rata]] za masovna [[ubistvo\|ubistva]] [[logor~~\|logoraša~~]]aša.<ref>Deposition by A.Widmann, Head of Abt. V D 2 (Chemistry and Biology) in the KTI, dated 11.1.1960; StA Duesseldorf, Az. 8 Js7212/59 [ZSL, Az.202 AR-Z 152/59, Bl.51 f.]; deposition by A.Becker, 20.6.1961, StA Stuttgart, Az. 13 Js 328/60 [ZSL, Az.439 AR-Z 18a/60, Bl.1001 ff.] See also Nationalsozialistische Massentoetung, S.46; Klee, ''"Euthanasie",'' S.84 f.[http://www.nizkor.org/hweb/camps/chelmno/sonderdruck.html Gas Wagons: The Holocaust's mobile gas chambers]Posećeno jun 2010. </ref> == Vidi još == Red 384: {{napomene}} == ~~Literatura~~Reference == {{~~Izvori~~reflist\|2}} == ~~Vanjski~~Vanjske ~~linkovi~~veze == {{Commonscat\|Carbon monoxide}} # {{en}}[http://www.ilo.org/public/english/protection/safework/cis/products/icsc/dtasht/_icsc00/icsc0023.htm International Chemical Safety Card 0023]

Ugljen monoksid – razlika između verzija