|
[[Datoteka:Diadochen1.png|450px|thumb|right|Seleukidska Monarhija označena žutom]]
'''Seleukidska Monarhija''' je jedna od tri velike helenističke monarhije stvorene nakon smrti [[Aleksandar Makedonski|Aleksandra Makedonskog]]. Postojalo je 30 vladara iz seleukidske dinastije. Osnivač Seleukida je [[Seleuk]]. Seleukidska Monarhija je uvelike bila na području koje je ranije zauzimala [[Ahemenidska Monarhija]]. Seleuk je formirao Seleukidskoseleukidsku carstvodržavu [[312. pne.]]. Monarhijai ona traje do [[150. pne.]]
== PodelaPodjela Aleksandrove države ==
[[Aleksandar Makedonski]] je zauzeo Persiju[[Ahemenidska Monarhija|Perziju]] i umire mlad, ostavljajući ogromnoogromnu carstvodržavu bez pravog naslednikanasljednika. Njegovi generali [[dijadosi]] ("naslednicinasljednici") vodili su nekoliko ratova za dominaciju delovimadijelovima ili celimcijelim Aleksandrovim carstvomimperijem.
Jedan od dijadoha [[Seleuk]] počinje vladati [[VavilonBabilon]]om i čitavim istočnim područjima od [[312. pne.]]. To se smatra datumom formiranja Seleukidske Monarhije. Posle [[bitka kod Ipsa|bitke kod Ipsa]] [[301. pne.]] i pobedepobjede nad [[Antigon]]om, počinje vladati istočnom Anadolijom i severnomsjevernom [[Sirija|Sirijom]]. Tu formira novi grad Antiohiju. SeleukidskoSeleukidska carstvoMonarhija postaje najveće poslenakon pobedepobjede [[Seleuk]]a nad [[Lizimah]]om u [[bitka kod Korupedija|bici kod Korupedija]] [[281. pne.]] . Dolazi u posed i zapadne Anadolije. Želio je da osvoji [[Trakija|Trakiju]] i Makedoniju, ali [[Ptolemej Keraun]] ga ubija.
Njegov sin [[Antioh I]] Soter nije bio toliko sposoban, da bi osvajao evropske delove. Glavni neprijatelji su mu bili [[Antigon II]] Gonata i [[Ptolemej II]]. Posedovao je ogromne teritorije u Aziji od Egejskog mora do Afganistana sa velikim brojem naroda i plemena, pa je bilo nužno voditi politiku nacionalne ravnopravnosti.
[[Ptolemej II]]. Posedovao je ogromne teritorije u Aziji od Egejskog mora do Afganistana sa velikim brojem naroda i rasa, pa je bilo nužno voditi politiku nacionalne ravnopravnosti.
== Širenje helenističkih ideja ==
Već do [[313. pne.]] počinje se intenzivnim širenjem helenističkih ideja u svim delovimadijelovima države. Makedonska armija je raširila filozofe, istoričarehistoričare, oficire po velikim delovimadijelovima svog države. Helenističke ideje su započele ekspanziju koja je trajala 250 godina. Širile su se u područja bliskoistočnih, srednjeistočnih i centralno-azijskihorijentalnih kultura. GradiGrade se stotinedeseci novih gradova, od kojih mnogi postaju trgovačka središta. Mnogi postojeći gradovi prihvataju helenistička učenja, religiju i politiku. Sretanje različitih kultura je negde doprinelo blagostanju i opštem i trgovačkom i prosvetnom napretku. Na drugim mestimamjestima izbijaju pobune.
== Dioba monarhije ==
[[Datoteka: SeleucusCoin.jpg|thumb|350px|left|Seleukov srebrenjak. Na grčkom piše ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΣΕΛΕΥΚΟΥ ("kralja Seleuka" - misli se da novac pripada kralju, tj. da je Seleukov).]]
Čak i preprije Seleukida pokazalo se da je vrlo teško upravljati jednimjednom takvom državom. [[Seleuk]] je [[304. pne.]] izvršio invaziju Indije, tačnijetočnije današnjeg Pandžaba[[Punjab]]a i Pakistana[[Pakistan]]a. Time je Seleuk došao u sukob sa moćnimmoćnom MaurjaMaurijskom carstvomMonarhijom odnosno sa kraljem [[Chandragupta Maurya|Čandagupta]] Maurjom]]. Čandragupta je skupio armiju od 100.000 ljudi i 9.0009000 slonova i prisilio Seleuka na savez. Dao je Seleuku ćerkukćerku za ženu i najmanje 500 slonova i dosta vojske, što je igralo bitnu ulogu u [[bitka kod Ipsa|bici kod Ipsa]].
PrePrije smrti [[Seleuk]] gubi [[Gedrozija|Gedroziju]] na jugoistoku iranskeIranske pločevisoravni i gubi [[Arahozija|Arahoziju]] na zapadnoj obali Inda. [[Antioh I]] (vladao [[281. pne.]] - [[261. pne.]] ) i njegov naslednik [[Antioh II]] (vladao [[261. pne.]] - [[246. pne.]] ) imali su probleme na zapadu. Stalno su ratovali sa Ptolemejem II , a bili su suočeni i sa keltskom invazijom Male Azije. Problemi na zapadu skrenuli su im pažnju sa istočnih provincijapokrajina države. Pri kraju vladavine [[Antioh II|Antioha II]] [[Baktrija]] i [[Part]] proglašavaju nezavisnost.
[[Antioh II|Antioha II]] [[Baktrija]] i [[Part]] proglašavaju nezavisnost.
=== Grčko-Baktrijsko otcepljenjeotcijepljenje ===
U [[Baktrija|Baktriji]] se [[250. pne.]] formira [[Grčko-Baktrijsko kraljevstvo]]. To kraljevstvo je karakterizirano bogatom helenističkom kulturom. Traje do oko [[125. pne.]] ,kada je pregaženo od strane severnihsjevernih nomada. Jedan od kraljeva Grčko-Baktrijskog kraljevstva [[Demetrije I Baktrijski]] napada Indiju oko [[180. pne.]] i formira [[Grčko-Indijsko kraljevstvo]], koje traje do 1. pne.
=== OtcepljenjeUspon ParteParta ===
ParćanskiPartski poglavicavođa Arsak stavlja [[250. pne.]] pod svoju vlast Parćanskupartsku teritorijupokrajinu i formira [[Arsakidi|Arsakidsku dinastiju]], što će kasnije biti moćnomoćna [[ParćanskoPartska carstvoMonarhija]].
== Opadanje Seleukida ==
== Pad i uspon Seleukidskog carstva ==
Kraj vladavine Antioha II i vladavina njegova sina Seleuka II (246. - 225. pne.) predstavljaju razdoblje pada Seleukidske Monarhije. [[Baktrija]] i [[ PartPartija (pokrajina)|Partija]] se odvajaju. [[Seleuk II]] je poražen od strane Ptolemeja III u Trećem sirijskom ratu. Posle toga [[Seleuk II]] ratuje protiv svog brata. Gubi se kontrola i u [[Mala Azija|Maloj Aziji]]. Gali su se nastanili u Galatiji. Pojavljuju se polunezavisna poluhelenistička kraljevstva u [[Bitinija|Bitiniji]], [[Pont]]u i [[Kapadokija|Kapadokiji]]. [[Pergam]] isto proglašava nezavisnost pod Atalidskom dinastijom. ▼
Kraj vladavine Antioha II i vladavina njegova sina Seleuka II (246. pne.-225. pne.) predstavljaju razdoblje pada Seleukidskog carstva.
▲[[Baktrija]] i [[Part]] se odvajaju. [[Seleuk II]] je poražen od strane Ptolemeja III u Trećem sirijskom ratu. Posle toga [[Seleuk II]] ratuje protiv svog brata. Gubi se kontrola i u [[Mala Azija|Maloj Aziji]]. Gali su se nastanili u Galatiji. Pojavljuju se polunezavisna poluhelenistička kraljevstva u [[Bitinija|Bitiniji]], [[Pont]]u i [[Kapadokija|Kapadokiji]]. [[Pergam]] isto proglašava nezavisnost pod Atalidskom dinastijom.
Obnova počinje dolaskom na vlast [[223. pne.]] [[Antioh III|Antioha III Velikog]]. U početku je bio neuspešan u Četvrtom sirijskom ratu. Međutim ubrzo se [[Antioh III]] Veliki pokazuje kao jedan od najvećih Seleukidskihseleukidskih vladara nakon [[Seleuk]]a. UspevaUspijeva da pobunjene vazale [[Baktrija|BaktrijuBaktrije]] i PartPartije vrati u stanje poslušnosti. Čak je pokušao i osvajanje Indije.
Kada je sredio istočne provincijepokrajine, vraća se na zapad [[205. pne.]] . Na zapadu je situacija mnogo bolja posleposlije smrti Ptolemeja IV. [[Antioh III]] i [[Filip V Makedonski]] odlučuju da podelepodijele Ptolemejeve posedeposjede van Egipta. U Petom sirijskom ratu Seleukidi izbacuju Ptolemeja V iz Sirije. U [[bitka kod Panija|bici kod Panija]] [[198. pne.]] [[Ptolemejevići]] gube Siriju. [[Antioh III]] je time povratio bar nakratko nekadašnji sjaj Seleukidske Monarhije.
U [[bitka kod Panija|bici kod Panija]] [[198. pne.]] [[Ptolemejevići]] gube Siriju. [[Antioh III]] je time povratio bar nakratko nekadašnji sjaj Seleukidskog carstva.
== Poraz od Rima i ponovna dezintegracija ==
Njegov bivši saveznik [[Filip V Makedonski]] poražen je od Rimljana [[197. pne.]] , pa je Antioh III to vidio kao veliku šansu da osvoji Grčku. Kartaški general [[Hanibal]] ga je ohrabrivao u namjeri. Napravio je savez sa [[Etolski savez|Etolskim savezom]] i izvršio je invaziju Grčke. Rimljani pobeđuju [[Antioh III|Antioha III]] u bici kod Termopila [[191. pne.]] i bici kod Magnezije [[190. pne.]]. Prisiljen je da sklopi mirovni sporazum sa Rimljanima [[188. pne.]] Po odredbama tog sporazuma:
Kartaginjanski general [[Hanibal]] ga je ohrabrivao u nameri. Napravio je savez sa [[Etolski savez|Etolskim savezom]] i izvršio je invaziju Grčke.
Rimljani pobeđuju [[Antioh III|Antioha III]] u bici kod Termopila [[191. pne.]] i bici kod Magnezije [[190. pne.]]. Prisiljen je da sklopi mirovni sporazum sa Rimljanima [[188. pne.]] Po odredbama tog sporazuma:
* napušta Evropu
* predaje celucijelu Malu Aziju severno od Taurus planina sve do Pergama
* treba platiti veliku ratnu odštetu
[[Antioh III]] kreće [[187. pne.]] u novu ekspediciju na istok, da bi skupio novaca da plati ratnu štetu. Tu je i umro.
Njegov nasledniknasljednik [[Seleuk IV]] ([[187. pne.]] - [[175. pne.]] ) bio je zauzet pokušajima da plati veliku ratnu štetu. PosleNakon njega na vlast dolazi [[Antioh IV]] , koji pokušava povratiti prestiž SeleukidskogSeleukidske carstvaMonarhije. Vodi uspešanuspješan pohod na [[Egipat]]. Uspevai odgurnutiodbacuje egipatsku armiju do Aleksandrije. Međutim pod pretnjomprijetnjom rimskog emisara odustaje od invazije Egipta. Istočne provincijepokrajine se ponovo izmiču kontroli. ParćaniParti počinju čak otimatizauzimati persijskuIransku zemljuvisoravan. Agresivna helenizacija dovodi do pobune Jevreja u [[Judeja|Judeji]]. [[Antioh IV]] nije mogao da se nosi sa dve pobune istovremeno. Poginuo je [[164. pne.]] tokom ekspedicije protiv ParćanaParta.
== Građanski rat i dalji raspad ==
PosleNakon smrti [[Antioh IV|Antioha IV]] SeleukidskoSeleukidska carstvoMonarhija postaje nestabilno. Izbijaju česti građanski ratovi. Antioha V zbacuje [[161. pne.]] sin Seleuka IV , Demetrije I Soter. Demetrije pokušava uspostaviti vlast u [[Judeja|Judeji]], ali zbacuje ga [[150. pne.]] lažni kralj uzurpator Aleksandar Balas.
Uzurpator Aleksandar Balas vlada do [[146. pne.]] ,kada ga zbacuje Demetrijev sin Demetrije II Nikator. Demetrije II se pokazuje kao nesposoban da kontroliše carstvo. Dok je vladao ponovo izbija građanski rat sa ostatcima pristalica sina uzurpatora. ▼
▲Uzurpator Aleksandar Balas vlada do [[146. pne.]] , kada ga zbacuje Demetrijev sin Demetrije II Nikator. Demetrije II se pokazuje kao nesposoban da kontrolišekontrolira carstvodržavu. Dok je vladao ponovo izbija građanski rat sa ostatcima pristalica sina uzurpatora.
Do [[143. pne.]] , Jevreji uspevaju postići punu nezavisnost. Part se takođe širi. Demetrije II je poražen i zarobljen [[139. pne.]] u bici protiv Parćana. Do tada Part je već zauzeo celu iransku visoravan. [[Antioh VII]] uspeva da povrati jedinstvo unutar ostataka Seleukidskog carstva, ali Part je postao prejak. Ubijen je u bici [[129. pne.]] , koja vodi konačnom padu Seleukidskog carstva. Unutar Seleukidskog carstva javljaju se mnogi koji žele da vladaju, ali u praksi to se pretvara u neprekidni građanski rat. ▼
▲Do [[143. pne.]] , Jevreji uspevajuuspjevaju postići punu nezavisnost. PartPartija se takođe širi. Demetrije II je poražen i zarobljen [[139. pne.]] u bici protiv Parćana. Do tada Part je već zauzeo celucijelu iransku visoravan. [[Antioh VII]] uspeva da povrati jedinstvo unutar ostataka Seleukidskogseleukidske carstvadržave, ali PartParti jesu postali postaopreviše prejakjaki. Ubijen je u bici [[129. pne.]] , koja vodi konačnom padu SeleukidskogSeleukidske carstvaMonarhije. Unutar Seleukidskog carstvadržave javljaju se mnogi koji žele da vladaju, ali u praksi to se pretvara u neprekidni građanski rat.
== Kolaps Seleukida ==
Seleukidska Monarhija je postojala i dalje , ali je do 100. pne. bila svedena na Antiohiju i neke sirijske gradove. Nastavili su da postoje jer ih još uvekuvijek nitko nije želio da apsorbira. Bili su korisna bafertampon-zona između njihovih suseda. Kada izbija rat u Maloj azijiAziji između Rima i [[Mitridat VI|Mitridata VI]] , Seleukidi su ostavljeni po strani. Međutim, unutar njihovog posedaposjeda traju stalni građanski ratovi.
Mitridatov sin [[Tigran Veliki]] , kralj Jermenije, osvaja Siriju [[83. pne.]] i postaje vladar Sirije, skoro okončavajući vladavinu Seleukida. Rimljani pobeđuju [[69. pne.]] i [[Mitridat VI|Mitridata]] i [[Tigran Veliki|Tigrana Velikog]], pa Seleukidi obnavljaju monarhiju pod Antiohom XII. Opet izbijaju unutrašnji sukobi.
Rimljani pobeđuju [[69. pne.]] i [[Mitridat VI|Mitridata]] i [[Tigran Veliki|Tigrana Velikog]], pa Seleukidi obnavljaju carstvo pod Antiohom XII. Opet izbijaju unutrašnji sukobi.
Rimljani osvajaju [[Pont]]. Kad je [[Pompej]] porazio [[63. pne.]] Mitridata , odlučuje da stvori novi poredak formirajući provincijepokrajine i vazalna kraljevstva. [[Jermenija]] i [[Judeja]] dobijaju velik stupanj autonomije pod lokalnim vladarima. Pošto je Seleukidskoseleukidsko područje bilo nemirno i problematično zbog stalnih svađa rivalskih Seleukidskih prinčeva, Pompej pretvara Siriju u rimsku provinciju.
== Seleukidski vladari ==
| 