|
[[Datoteka:Greater Serbia in Yugoslavia.png|thumb|Nakon [[Nastanak Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca|stvaranja]] [[Jugoslavija|Jugoslavije]] velikosrpske aspiracije se [[Karlobag-Ogulin-Karlovac-Virovitica|usmeravaju ka zapadu]].]]
'''Velika Srbija''' (ili '''velikosrpska ideologija''') je [[fasizam|fasistička]] ideologija ali su Jugosloveni jednim udarce unistili velikosrpsku tiraniju i nisu smeli pisnuti
'''Velika Srbija''' (ili '''velikosrpska ideologija''') je [[Iredentizam|irendetistička]] ideja koja ima za cilj da ujedini u jednu [[država|državu]] sve teritorije na kojima [[Srbi]] žive ili su nekada živeli ili zive sadasnje <ref>Ovo podrazumeva i oblasti srednjevekovne srpske države u kojima Srbi odavno ne čine većinsko stanovništvo, kao i neke istorijske oblasti kojima su srpski feudalci samo privremeno upravljali (vidi [[Stara Srbija]]).</ref>. Ova ideja se tokom istorije javljala u različitim vidovima i pod različitim imenima.
==koja je tražila autonomiju Hrvatske, [[Unutrašnja makedonska revolucionarna organizacija]], koja se borila za nezavisnost Makedonij federacije]].<ref>Istorijski arhiv KPJ II. Kongresi i zemaljske konferencije KPJ 1919-1937 (str 316), Beograd 1950.</ref> [[Komunistička partija Jugoslavije|KPJ]] je smatrala da je osnovni uzrok nacionalnih suprotnosti u Jugoslaviji nasleđe kolonijalne politike srpske buržoazije iz balkanskih ratova u Makedoniji i protiv Albanije, i njena hegemonistička politika u novoj državi.<ref name="KPJ%20II%201950"/> [[Komunistička partija Jugoslavije]] je svoj zadatak videla u odlučnoj borbi protiv nacionalnog ugnjetavanja, a za samoopredeljenje naroda:
Ideja o stvaranju velike srpske države je nastala u [[19. vijek|19. veku]] u vreme nacionalnog buđenja širom Evrope i borbe srpskog naroda za nezavisnost. Najjasnije je uobličena [[1844]]. godine u [[Načertanije|Načertaniju]] [[Ilija Garašanin|Ilije Garašanina]], tajnom političkom programu [[Kneževina Srbija|Kneževine Srbije]]<ref name="Encyclopedia%20of%20Eastern%20Europe">[http://www.questiaschool.com/read/106918273?title=N%3A%20Na%C4%8Dertanije ''Načertanije'', Encyclopedia of Eastern Europe]</ref>, prema kojem bi nova srpska država uključila i multietničke oblasti [[Balkan]]a, poput [[Makedonija|Makedonije]], [[Kosovo|Kosova]], [[Bosna|Bosne]] i [[Hercegovina|Hercegovine]].<ref name="Encyclopedia%20of%20Eastern%20Europe"/> Tokom 19. veka srpska inteligencija, uz izuzetak mislilaca sa [[levica|levice]] koji su bili za stvaranje [[Balkanska federacija|Balkanske federacije]], je uglavnom prihvatila ideju ujedinjenja svih Srba u jednu veliku srpsku državu. Ovakav program su prihvatili i mnogi srpski vladari i državnici, uključujući [[aleksandar Karađorđević (knez)|kneza Aleksandra Karađorđevića]]<ref>Za Aleksandra Karađorđevića je Garašanin, kao ministar unutrašnjih poslova, izradio svoje Načertanije.</ref>, [[Mihailo Obrenović|Mihaila Obrenovića]]<ref>Vladavina Mihaila Obrenovića je vođena „velikom idejom“, a Garašanin je bio njegov ministar inostranih poslova.</ref>, [[Nikola Pašić|Nikolu Pašića]]<ref name="Hall"/><ref>[http://media.srpskinacionalisti.com/index.php?id=37 Vojislav Šešelj, Ideologija srpskog nacionalizma] ''I Nikola Pašić je krajem rata davao diplomatske izjave o južnoslovenskom ujedinjenju, ali svi raspoloživi dokumenti, savremenici i istoričari svedoče da je njemu primarna bila Velika Srbija'' (str. 717). ''Kako zapaža Vasa Čubrilović, Nikola Pašić preuzima od Ilije Garašanina „...ujedinjenje Srpstva, uključujući Bosnu i Hercegovinu, Staru Srbiju i Makedoniju i Crnu Goru s izlazom Srbije na more“'' (str. 978).</ref> i mnoge druge. Sve političke partije [[Kraljevina Srbija|Kraljevine Srbije]], osim [[srpska socijaldemokratska partija|socijaldemokratske]], imale su za cilj stvaranje Velike Srbije, odnosno „ujedinjenje srpstva“.<ref>[http://books.google.com/books?id=KfqbujXqQBkC&pg=PA109&dq=%22Balkan+Federation%22&as_brr=3&client=firefox-a&cd=6#v=onepage&q=%22Balkan%20Federation%22&f=false Ivo Banac, The national question in Yugoslavia: origins, history, politics (str. 110)]</ref> Do [[prvi svjetski rat|prvog svetskog rata]], terotorija Srbije se neprestano širila.<ref>Holm Zundhausen: Istorija Srbije – od 19. do 21. veka, CLIO, Beograd, 2009.</ref><ref>[http://books.google.com/books?id=HGI0Zhj6OcIC&printsec=frontcover&source=gbs_v2_summary_r&cad=0#v=onepage&q=Serbia%27s%20expansion Heavenly Serbia: From Myth to Genocide], New York University Press, 1999. (str. 89.)</ref>
Nakon [[prvi svjetski rat|prvog svetskog rata]] srpska politička elita se odlučuje za [[nastanak Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca|stvaranje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca]], proklamovane zajednice jugoslovenskih naroda, koju mnogi smatraju velikosrpskom tvorevinom.<ref name="Stevan%20Dedijer"/><ref name="knowledgerush">[http://www.knowledgerush.com/kr/encyclopedia/Greater_Serbia/ Greater Serbia] (knowledgerush.com)</ref> Tokom [[drugi svjetski rat|drugog svetskog rata]] u Jugoslaviji je vođen građanski rat između [[narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizana]], pristalica ravnopravnog jugoslovenskog ujedinjenja<ref>Odluka [[Drugo zasjedanje AVNOJ-a|Drugog zasedanja AVNOJ-a]]: „''Da se stvori federalna Jugoslavija, zasnovana na pravu o samoopredeljenju, u kojoj je planirano da južnoslovenski narodi: Srbi, Hrvati, Slovenci, Makedonci i Crnogorci žive u ustavnim republikama sa jednakim pravima''“.</ref> i [[četnici|četnika]], zagovornika stvaranja velike Srbije u okviru velike Jugoslavije.<ref>[http://sr.wikisource.org/wiki/%D0%98%D0%BD%D1%81%D1%82%D1%80%D1%83%D0%BA%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B0_%D0%94._%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D1%83_%D0%82%D1%83%D1%80%D0%B8%D1%88%D0%B8%D1%9B%D1%83_%D0%BE%D0%B4_20.12.1941. Instrukcija D. Mihailovića Pavlu Đurišiću od 20.12.1941.]: „''Stvoriti veliku Jugoslaviju i u njoj veliku Srbiju, etnički čistu u granicama Srbije — Crne Gore — Bosne i Hercegovine — Srema — Banata i Bačke''“.</ref> Porazom [[četnici|četnika]] u [[Drugi svjetski rat|Drugom svetskom ratu]] poražena je i velikosrpska politika, a [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|SFR Jugoslavija]] je preuređena na federalnom principu. Nakon [[Josip Broz Tito|Titove]] smrti, [[1980-e|1980-ih]] godina dolazi do obnove velikosrpskih težnji. Tokom [[ratovi u bivšoj Jugoslaviji|jugoslovenskih ratova]], srpska politička elita je [[Udruženi zločinački poduhvat|udruženim zločinačkim poduhvatom]] na [[Jugoslavija|jugoslovenskom]] prostoru pokušala da stvori državu koja bi ujedinila sve Srbe<ref name="%C5%A0e%C5%A1elj%20ICTY%20Case%20information%20sheet">[http://www.un.org/icty/cases-e/cis/seselj/cis-seselj.pdf Šešelj ICTY Case information sheet]</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6743607.stm Serb leader jailed for war crimes]</ref>, što je rezultiralo masovnim [[ratni zločin|ratnim zločinima]] i [[etničko čišćenje|etničkim čišćenjem]].<ref name="UN"/>
Prinudni karakter Velike Srbije, kao i ostalih "velikonacionalnih" projekata, ogleda se u njihovom ostvarenju protiv volje drugih narodnosti.<ref name="knowledgerush"/> Balkanski narodi vekovima žive izmešani jedni sa drugima i nemoguće je stvaranje velike nacionalne države bez uključivanja brojnih [[Etnička grupa|etničkih grupa]] protiv njihove volje.<ref name="knowledgerush"/> Tokom istorije, svi takvi pokušaji stvaranja Velike Srbije su se završavali zločinima etničkog čišćenja i [[genocid]]om.<ref>Za Balkanske ratove videti [[Zločini nad Albancima u Balkanskim ratovima]], za Drugi svetski rat videti [[Zločini četnika u Drugom svetskom ratu]], za jugoslovenske ratove videti [[Masakr u Srebrenici|Genocid u Srebrenici]], itd.</ref>
== Terminologija ==
U literaturi se koriste sledeći izrazi:
* ''velikosrpska doktrina'' ili ''velikosrpska ideologija'', označavaju nacionalističku ideju "ujedinjenja srpstva".
* ''velikosrpska politika'', označava politiku koja teži stvaranju Velike Srbije.
* ''velikosrpska agresija'', [[agresorski rat|osvajački rat]] vođen u cilju stvaranja Velike Srbije; termin je u široj upotrebi od jugoslovenskih ratova 1990-ih.
* ''velikosrpska buržoazija'', označava srpsku političku elitu koja promoviše ideologiju Velike Srbije; termin je uvela [[Komunistička partija Jugoslavije|KPJ]] tokom Prve Jugoslavije.
* ''velikosrpska hegemonija'', označava prevlast Srbije u zajedničkoj jugoslovenskoj državi; termin je naročito korišćen tokom Prve Jugoslavije.
* ''velikosrpska politika'', označava austrougarsku floskulu koja treba da pomogne komadanje Srbije.
== Velikosrpska ideologija u 19. vijeku ==
[[Datoteka:Pashaluk of Belgrade and teritorial annexion in 1833.png|thumb|desno|[[Kneževina Srbija]] sredinom 19. veka.]]
Ideja ujedinjenja svih Srba u jednu državu je uobličena početkom [[19. vijek|19. veka]], kao program nacionalne integracije i stvaranja nacionalne države u maksimalnim granicama. Ova pojava ranoga 19. veka je bila uobičajena među evropskim narodima koji su nacionalno buđenje doživeli u razdoblju tokom i posle [[Francuska revolucija|Francuske revolucije]] i [[Napoleonski ratovi|Napoleonskih ratova]]. Nakon viševekovnog života bez sopstvene države, u vreme nacionalnog preporoda u [[19. vijek|19. veku]], srpski učenjaci su tražili istorijske uzore za obnovu srpske državnosti. Ovo „sveto pravo istoričesko“ se uglavnom temelji na kratkotrajnom [[Dušan Nemanjić|Dušanovom]] [[dušanovo carstvo|srpskom carstvu]] iz [[14. vijek|14. veka]]<ref name="Na%C4%8Dertanije">[http://sr.wikisource.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%87%D0%B5%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B5 Ilija Garašanin, Načertanije]</ref>, koje je bilo terotorijalno najprostranija [[historija srednjovjekovne Srbije|srpska srednjovekovna država]].
Razni [[srpska pravoslavna crkva|srpski crkveni]] visokodostojnici ([[Arsenije Gagović]], [[Stevan Stratimirović]]) su putovali u Rusiju gde su ruskom caru predlagali planove za obnovu "Carstva Slavjano-Serbskoga".<ref name="%C5%A0e%C5%A1elj"/> [[1807]]. godine i crnogorski vladika [[Petar I Petrović Njegoš]] šalje ruskom caru plan o obnovi ''Slavjano-serbskog carstva'', proširenjem [[Crna Gora|Crne Gore]] na [[Hercegovina|Hercegovinu]], [[Dalmacija|Dalmaciju]] i [[Dubrovnik]], koji bi postao prestonica.<ref>[http://www.njegos.org/petrovics/slavserb.htm Plan Petra I Petrovića o formiranju slaveno-serbskoga carstva]</ref><ref>[http://books.google.com/books?id=0_3Wt46vBv8C&pg=PA40&dq=serbian+empire&num=50&ei=xhz8SvPODIfcM-PDlPIO&client=firefox-a#v=onepage&q=serbian%20empire&f=false Stevan K. Pavlowitch, Serbia: the history behind the name]</ref>
=== Načertanije Ilije Garašanina (1844) ===
{{Glavni članak|Načertanije|Ilija Garašanin}}
[[Načertanije]] (''nacrt'') je nekadašnji tajni „program [[Spoljni odnosi Srbije|spoljašne]] i nacionalne [[politika|politike]] [[Kneževina Srbija|Srbije]]“<ref>Prema podnaslovu samog Načertanija.</ref>, koji je krajem [[1844]]. godine napisao [[ministar]] unutrašnjih dela [[Ilija Garašanin]] (1812—1874) za [[knez]]a [[Aleksandar Karađorđević (knez)|Aleksandra Karađorđevića]] (1842—1858).<ref name="Encyclopedia%20of%20Eastern%20Europe"/>
[[Datoteka:Илија Гарашанин.jpg|left|thumb|150px|[[Ilija Garašanin]]]]
[[Datoteka:Balkans in 1350 according to Gustav Droysen from 19th century.jpg|thumb|desno|Karta [[Dušanovo carstvo|Dušanovog carstva]], prema istoriografiji 19. veka]]
{{citat|Čerta je i temelj srpske politike, da se ona ne ograničava na sadašnje njene granice, no da teži sebi priljubiti sve narode srpske koji ju okružavaju.<ref>[http://www.e-novine.com/stav/37738-Otkrovenije-Velike-Srbije.html Otkrovenije Velike Srbije]</ref>|Ilija Garašanin, Načertanije}}
Prema Načertaniju, Srbija bi trebalo da radi na oslobađanju [[Srbi|Srba]] i ostalih [[Slaveni|Slovena]] i na pripajanju susednih oblasti [[Bosna|Bosne]], [[Hercegovina|Hercegovine]], [[Crna Gora|Crne Gore]] i [[Severna Albanija|Severne Albanije]] (što je podrazumevalo i [[Kosovo]]<ref name="%C4%8Cedomir%20Popov">[http://www.ojkrajino.com/knjige/VELIKA%20SRBIJA%20-%20AKADEMIK%20CEDOMIR%20POPOV.pdf Čedomir Popov, Velika Srbija — stvarnost i mit]</ref>), tada u sastavu [[Otomansko Carstvo|Osmanskog carstva]], te kasnije i [[Srem]]a, [[Bačka|Bačke]] i [[Banat]]a, tada u sastavu [[Austro-Ugarska|Austrougarske]]. Glavna [[propaganda|propagandna]] aktivnost Srbije bi se zasnivala na pripremanju stanovništva ovih oblasti na sjedinjenje sa Srbijom.<ref name="Encyclopedia%20of%20Eastern%20Europe"/> Borba za prisajedinjenje ovih oblasti bila bi vođena postepenim otkidanjem otomanskih teritorija, u procesu nezaustavljivog propadanja carstva.<ref name="%C4%8Cedomir%20Popov"/> Prema Garašaninu, Srbija polaže „sveto pravo istoričesko“ na ove zemlje, koje se temelji na [[Dušan Nemanjić|Dušanovom]] [[dušanovo carstvo|srpskom carstvu]] iz [[14. vijek|14. veka]]. Na tom temelju treba ponovo podići veliku srpsku državu:
{{citat2|Srbija mora nastojavati da od zdanija turske države samo kamen po kamen ocepljuje i prima kako bi od ovog dobrog materijala na starom i dobrom temelju starog carstva srbskog, opet veliku novu srbsku državu sagraditi i podignuti mogla.}}
[[1848]]. godine su Ilija Garašanin i [[Konstantin Nikolajević]] zajedno sastavili politički program nazvan [[Srpske sjedinjene države]], koji je predviđao podelu [[Otomansko Carstvo|Otomanskog carstva]] na dva vicekraljevstva, Azijsku Tursku i Srpske sjedinjene države, koje bi ujedinile sve [[Slaveni|Slovene]] evropskog dela Carstva.<ref name="Ilija%20Gara%C5%A1anin">[http://www.namestuvoljno.com/magazin/trebalo-bi-znati/81-ilija-garaanin.html Ilija Garašanin] (dobavljeno 22.06.09.)</ref> Garašanin je u početku bio pristalica borbe za velikosrpsku državu, da bi kasnije, kao ministar spoljnih poslova [[Mihailo Obrenović|kneza Mihaila]] (1860—1868), evoluirao prema [[Jugoslavija|jugoslovenskom]] rešenju, uspostavljajući veze sa jugoslovenskim i [[ilirski pokret|ilirskim pokretom]] u [[Habsburška Monarhija|Habzburškoj monarhiji]] (biskupom [[Štrosmajer]]om) i bugarskim revolucionarnim organizacijama.<ref name="%C4%8Cedomir%20Popov"/>
Kao tajni dokument, Garašaninovo Načertanije je bilo zvaničan program dve srpske vlade - kneza Aleksandra Karađorđevića i kneza Mihaila Obrenovića. Program Načertanja su sledile sve srpske [[desnica|desničarske]] formacije u narednim decenijama.<ref>''Načertanije'', [[Enciklopedija Jugoslavije]], MCMLVIII, Zagreb</ref>
=== Srbi svi i svuda Vuka Karadžića (1849) ===
{{Glavni članak|Srbi svi i svuda|Vuk Karadžić}}
[[Srbi svi i svuda]] je naziv spisa [[Vuk Stefanović Karadžić|Vuka Stefanovića Karadžića]] iz [[19. vijek|XIX vijeka]], u kojem on zastupa tezu da su svi govornici [[štokavština|štokavštine]], bez obzira na vjeru, tradiciju ili regionalnu pripadnost, u stvari Srbi. Spis je objavljen [[1849]]. godine u [[Beč]]u, kao deo knjige ''[[Kovčežić za istoriju, jezik i običaje Srba sva tri zakona]]'', ali je napisan još [[1836]]. godine, zbog čega ga neki autori smatraju prvim projektom velike Srbije.<ref name="Kurir">[http://www.kurir-info.rs/clanak/politika/kurir-04-11-2008/velika-srbija Velika Srbija (Kurir)]</ref>
[[Datoteka:VukKaradzic.jpg|left|thumb|150px|[[Vuk Stefanović Karadžić]]]]
[[Datoteka:Dijalekti-Štokavskog-narečja.svg|thumb|desno|[[Štokavski dijalekti]]]]
Vuk u članku tvrdi da su Srbi svi koji govore srpskim jezikom, a srpskim jezikom naziva sve [[štokavština|štokavske govore]]. Tako on zaključuje da postoje "Srbi triju zakona" (odnosno vera), ali samo oni „grčkog zakona“ (pravoslavne vere) sebe zovu Srbima ili „Srbljima“, a ostali „ovoga imena neće da prime“, pa se oni „zakona turskoga“ nazivaju [[Turci]]ma, a oni „zakona rimskoga“ sebe zovu po mestima u kojima žive, npr. [[Slavonci]], [[Bosanci i Hercegovci|Bosanci]] (ili [[Bošnjaci]]), [[Dalmatinci]], [[Dubrovčani]] ili u Bačkoj [[Bunjevci]]ma, u Sremu, Slavoniji i Hrvatskoj [[Šokci]]ma, a oko Dubrovnika i po Boci [[Latini]]ma. Vuk je smatrao da je štokavski dijalekt srpski, a da je pravi hrvatski narodni jezik može samo [[čakavsko narječje|čakavski dijalekt]] (dok je [[kajkavsko narječje|kajkavski dijalekt]] slovenački), pa je shodno primeni ove teorije teritorija na kojoj žive većinom Hrvati svedena na Istru, severni deo istočne obale Jadrana i na većinu jadranskih ostrva.
Iako ovo nije bila originalna Vukova zamisao, već mišljenje prisutno u ranoj slavistici XIX veka ([[Jozef Dobrovski|Josef Dobrovský]], [[Pavel Josef Šafařík|Pavel Josef Šafařik]]), neki Vukovi savremenici su je ocenjivali kao pristrasnost i nacionalizam. U narednim godinama su objavljeni kritički osvrti više hrvatskih autora u kojima se pobija Karadžićev jezički pansrbizam (spisi [[Bogoslav Šulek|Bogoslava Šuleka]], [[Ante Starčević]]a, [[Mirko Bogović|Mirka Bogovića]], [[Adolfo Veber Tkalčević|Adolfa Vebera Tkalčevića]] i drugih). Zbog proglašavanja svih [[Štokavci|štokavaca]] Srbima, savremeni hrvatski autori smatraju da je „Vuk među Srbima položio temelj velikosrpskih ambicija“.<ref>[http://www.glas-koncila.hr/rubrike_interview.html?news_ID=4860 RAZGOVOR: DR. MATO ARTUKOVIĆ]</ref> Komentarišući "Načertanije" i "Srbi svi i svuda" britanski povjesničar [[Noel Malcolm]] kaže:
{{citat3|Ipak je pomalo anakrono promatrati sva ta nastojanja samo u svjetlu ekspanzionizma "Velike Srbije". U ono vrijeme Srbija je bila jedina država koja je eventualno mogla igrati ulogu kakvu je [[Pijemont]] odigrao u ujedinjavanju Italije. Svaki Srbin koji je priželjkivao nezavisnu južnoslavensku državu dakako da je vidio tako nešto u proširenju Srbije. S druge strane, bilo je mnogo hrvatskih intelektualaca, primjerice [[Ante Starčević]] i [[Eugen Kvaternik]], koji su zastupali sličnu ideologiju, samo sa suprotnim predznakom, prema kojoj su svi Bošnjaci bili Hrvati.<ref name="Malcolm">[http://utickibosnjaci.com/video/media/document/393.pdf Povijest Bosne - Noel Malcolm]</ref>|[[Noel Malcolm]]}}
=== Politika Mihaila Obrenovića (1860-1868) ===
{{Glavni članak|Mihailo Obrenović}}
Knez [[Mihailo Obrenović]] se tokom svoje druge vladavine ([[1860]]-[[1868]]) umnogome oslanjao na politički program Načertanija, sa Ilijom Garašaninom na čelu ministarstva inostranih poslova. Njegova politika, nošena „velikom idejom“, je nastojala da Srbija dobije Bosnu i Hercegovinu.<ref name="Evropa%20i%20srpsko%20pitanje">[http://sr.wikisource.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0_%D0%B8_%D1%81%D1%80%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%BE_%D0%BF%D0%B8%D1%82%D0%B0%D1%9A%D0%B5_5 Vasilj Popović, Evropa i srpsko pitanje]</ref> Porta je odbijala Mihailove predloge da njegovom vazalnom području pripoji Bosnu i Hercegovinu, smatrajući njegove težnje delom ruskih aspiracija na Istoku.
[[Datoteka:Spomenik knez mihailo.jpg|left|thumb|150px|[[Knez Mihailo]] sa konja pokazuje ka [[Prizren]]u.]]
[[Datoteka:Greater Serbia.png|thumb|desno|Velika Srbija po francuskoj karti iz [[1862]]. godine]]
Politika kneza Mihaila je imala podršku [[Drugo francusko carstvo|Francuskog carstva]] na čelu sa [[Napoleon III|Napoleonom III]], čiji je plan za rešenje istočnog pitanja na Balkanu uzimao Srbiju kao [[Pijemont]] oko koga je trebalo da se okupe svi balkanski slovenski narodi, uključujuči i Bugare.<ref name="Evropa%20i%20srpsko%20pitanje"/> Knez [[Mihailo Obrenović]] je sa bugarskim emigrantima u [[Bukurešt]]u [[14. 1.|14. januara]] [[1867]]. zaključio Bukureštanski ugovor o zajedničkoj državi Srba i Bugara.<ref>[http://www.spcportal.org/index.php?pg=1941&lang=sr Knez Mihailo III Obrenović]</ref> Francuska je objavila svoj program za reforme u Turskoj notom od [[22. 2.|22. februara]] 1867.<ref name="Evropa%20i%20srpsko%20pitanje"/> Međutim, nakon poraza u [[Francusko-pruski rat|francusko-pruskom ratu]] (1870-1871) francuska politika je za duže vreme potisnuta sa Balkana. Posle smrti kneza Mihaila, ruski režim je počeo prenositi težište balkanske politike na Bugare.<ref name="Evropa%20i%20srpsko%20pitanje"/> Austrija je odpočetka bila protiv, tako da više ni jedna velika sila nije podržavala tako zamišljenu obnovu "srpskog carstva".
=== Markovićeva kritika velikosrpske politike ===
{{Glavni članak|Svetozar Marković|Balkanska federacija}}
Sam izraz Velika Srbija je prvi put, i to kritički, u svojim delima upotrijebio srpski socijalist [[Svetozar Marković]]:
{{citat3|Čim se monarhična vlada utvrdila u zemlji, ona je odmah počela pomišljati da rasprostrani granice svoje vlasti i van Srbije ... Misao da se Bosna i Hercegovina sjedine sa Srbijom počela se širiti i u Srbiji i kod tamošnjeg naroda. To je bilo načelo politike koja je poznata pod imenom Velika Srbija.<ref>Svetozar Marković, Načela narodne ekomonije, sveska II (str. 170), Nolit, Beograd, 1975.</ref>}}
Marković je velikosrpsku politiku Kneza Mihajla smatrao ništavnom, jer su protiv nje bile neodoljive prepone. Prva i najjača prepona je bila nazavisna [[Crna Gora]], koja je imala iste pretenzije na Hercegovinu, Bosnu i Staru Srbiju kao i Srbija, i koja je jasno težila da osnuje sasvim nezavisnu srpsku državu. Druga snažna prepona je bila bosanska vlastela sa njenim davnašnjim pravima. Marković je verovao da je nemoguće dobiti Bosnu mirnim putem ukolko se vlasteli ne ujamče njena starinska prava, što bi značilo ostaviti bosansku raju u ropstvu. Dobiti Bosnu ratom, znači uništiti domaću aristokraciju, a kad bi se raja oslobodila od ropstva, "da li bi se ona slagala da dođe pod srpske pandure, kapetane i ostale gospodare?"<ref>Svetozar Marković, Srbija na istoku (str. 171), Prosveta, Beograd, 1946.</ref> Marković je smatrao da opasnost poduhvata Velike Srbije leži u činjenici da srpski narod živi izmešan sa drugim narodima, bez jasno određenih geografskih i etnografskih granica, tako da bi morao »uzeti ulogu osvajača« prema susedima:
[[Datoteka:Svetozar Markovic.jpg|thumb|150px|left|[[Svetozar Marković]]]]
{{citat3|Srpski narod se s jedne strane meša s Bugarima, s druge s Hrvatima i s treće s Rumunima, a dva naroda, Bugari i Hrvati, njegovi su najbliži rođaci po krvi i jeziku. Gde su granice „sjedinjenih Srba“, nove srpske države? To je teško ostvariti, ako ne želimo da se posvađamo sa svim tim narodima ... Srpski narod nema nikakvih geografskih ili etnografskih granica kojima bi bio određen kao jedna jedinstvena celina. Da bi se stvorila država od pet do pet i po miliona Srba, srpski narod bi morao da bude u neprijateljskom odnosu s Bugarima, Hrvatima i Rumunima. Morao bi da preuzme ulogu osvajača, kako to Mađari danas čine.<ref name="balkanska%20federacija"/>}}
Svetozar Marković, koji se i sam zalagao za oslobođenje Srba koji žive pod osmanskom ili habzburškom vlašću, izričito je odbijao ulogu Kneževinu Srbiju kao „Pijemonta Južnih Slovena“ i politiku teritorijalne ekspanzije Srbije, koja bi pripojila i mešovite oblasti.<ref name="balkanska%20federacija"/> On je smatrao da svaka nacija treba u svom političkom i društvenom životu da bude samostalna, da ne bude potčinjena ni jednoj drugoj naciji.<ref name="balkanska%20federacija">[http://www.danas.rs/vesti/feljton/velika_srbija_ili_balkanska_federacija.24.html?news_id=143750 Velika Srbija ili balkanska federacija]</ref> Marković je izričito odbacivao pozivanje na „istorijska prava“ rečima: „''princip nacionalnosti odriče se svih istorijskih prava''.“<ref name="balkanska%20federacija"/> Posebno je smatrao štetnim ujedinjenje srpskih zemalja pozivanjem na Dušanovo carstvo, jer su Srbi njegovog vremena živeli u četiri države (Austrija, Turska, Srbija i Crna Gora) čija se istorijska prava „teško mogu uskladiti“.<ref name="balkanska%20federacija"/> Umesto toga, Marković predlaže stvaranje [[Balkanska federacija|Balkanske federacije]], odnosno saveza srpskog naroda sa drugim balkanskim i južnoslovenskim narodima.<ref name="Republika"/>
Marković naglašava da bi nova srpska država, nastala osvajanjem, po nuždi postala vojnopolicijska i snagu bi trošila u odbrani od spoljnih neprijatelja, zanemarujući sopstveni umni i kulturni razvitak.<ref name="Republika"/> Marković ocenjuje da ideja Velike Srbije ide u prilog politici koja teži da u zemlji utvrdi neograničenu moć dinastije Obrenović.<ref name="balkanska%20federacija"/> On je ovu „veliku misao“ smatrao izgovorom za zanemarivanje daleko važnijih unutrašnjih pitanja Kneževine Srbije, upozoravajući da se »revolucionarna ideja o jedinstvu srpskog naroda pretvorila u ideju štetnu po narodne interese«.<ref name="Republika">[http://www.yurope.com/zines/republika/arhiva/2001/258/258_17.html (Ne)zaboravljeni deo kulturne istorije]</ref>
=== Austrougarske reakcije na Veliku Srbiju ===
[[Datoteka:Austria Hungary ethnic.svg|desno|thumb|[[Austro-Ugarska]] je širenje Srbije smatrala pretnjom za svoj teritorijalni integritet]]
[[Austro-Ugarska]] je saznala, tajno pribavila i poverljivo arhivirala Garašaninovo Načertanije [[1883]]. godine.<ref>[http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/cg_u_xix_vijeku/odnosi_cg_i_srbije_u_xix_i_xx_vijeku.htm Budo Dragović: Odnosi Crne Gore i Srbije u XIX i XX vijeku]</ref> [[Habsburška Monarhija|Habzburška monarhija]] se žestoko protivila pretenzijama susedne Kneževine Srbije na istorijske oblasti habzburške krune, naseljene Južnim Slovenima. [[Dinastija Obrenović]] je vodila pro-austrijsku politiku, pa su planovi o teritorijalnoj ekspanziji Srbije u to vreme uglavnom bili okrenuti ka oblastima Otomanskog carstva.
Srpske vlasti su tokom [[rusko-turski rat 1877.-1878.|rusko-turskog rata (1877–1878)]] pružale pomoć [[bosansko-hercegovački ustanak|ustanku hrišćanskog stanovništva u Hercegovini i Bosni]] protiv otomanske vladavine. Još u toku rata je između ruskog državnog kancelara kneza Gorčakova, nemačkog kancelara Bizmarka i austrougarskog predsednika vlade Andrašija usaglašeno da u slučaju pobede Srba velike sile neće tolerisati nastanak velike srpske države.<ref>Nemački ambasador Ralf Hartman, u svojoj knjizi "Časni mešetari", str. 31</ref> [[1878]]. Austrija je okupirala Bosnu i Hercegovinu, za koju se očekivalo da će po završetku rusko-turskog rata pripasti Srbiji. Nakon okupacije ([[1878]]) i [[aneksiona kriza|aneksije Bosne i Hercegovine]] ([[1908]]), Austrougari će sve više dolaziti u konflikt sa srpskom politikom ujedinjenja.
Nemogućnost ekspanzije na zapad Srbija je nastojala kompenzirati ekspanzijom na istok što je godine [[1885]]. dovelo do rata s Bugarskom.
=== Srpsko-bugarski rat (1885) ===
{{Glavni članak|Srpsko-bugarski rat (1885)}}
[[Srpsko-bugarski rat]] je bio kratki rat između [[Srbija|Srbije]] i [[Bugarska|Bugarske]] iz novembra [[1885]]. godine, kada je kralj [[Milan Obrenović]], nezadovoljan ujedinjenjem Bugarske i [[Istočna Rumelija|Istočne Rumelije]], napao Bugarsku. Srbija je imala planove za [[hegemonija|hegemoniju]] nad slovenskim oblastima Balkana i bila je izričito protiv ovog ujedinjenja.<ref name="%C5%BDivanovi%C4%A7">Ž. Živanović, Politička istorija Srbije u drugoj polovini devetnaestog veka, Beograd, 1924, str. 275-277</ref> [[Vladan Đorđević]], srpski političar, je agresiju na Bugrasku pravdao na sledeći način: Veliki deo balkanskih Slovena je u srednjem veku potpao pod vlast [[Prabugari|Bugara]]. Srbima istorijski zadatak nalaže oslobođenje slovenstva od [[Prvo bugarsko carstvo|bugarskog hanstva]], ceđenje iz njihovih žila [[mongoli|mongolske]] krvi i ujedinjenje u veliku jugoslovensku srpsku državu od [[Beograd]]a do [[Solun]]a i od Jadranskog do Crnog mora.<ref>{{cite book |last= Đorđević |first= Vladan |authorlink= d-r Vladan Đorđević |title= Istorija Srpsko-bugarskog rata 1885 g. |year= 1908 |publisher= Beograd}}</ref>
Kralj Milan je očekivao da će srpska vojska brzo zauzeti [[Sofija|Sofiju]] i da će Bugarska biti lako poražena, međutim, rat se završio bugarskom pobedom, koja je nazvana „kapetani pobeđuju generale“ ({{jez-bug|капитаните побеждават генералите}}).<ref>[http://gradski.e-pernik.com/comments.php?y=08&m=11&entry=entry081125-140009 Kapitanite pobeždavat generalite]</ref> Nakon poraza u ratu sa Bugarskom, srpski ideolozi isključuju Bugare iz planova o stvaranju zajedničke države Južnih Slovena.
== Velikosrpska ideologija početkom 20. vijeka ==
=== Oružana dejstva srpskih jedinica ===
{{Glavni članak|Crna ruka|Mlada Bosna|Narodna odbrana}}
Godine [[1903]]. je [[majski prevrat|majskim prevratom]] svrgnuta dinastija Obrenović, a nova vlada se od Austro-Ugarske sve više počela okretati Rusiji. Austro-Ugarska, u kojoj istovremeno sve više bujaju jugoslavenske ideje, na to reagira političkim, propagandnim i ekonomskim pritiskom koji, pak, izaziva reakciju u obliku srpskog iredentizma koji se okreće zapadu. Početkom [[20. vijek|20. veka]] je osnovano više paravojnih formacija i revolucionarnih organizacija čiji je cilj bio ujedinjenje svih srpskih, odnosno južnoslovenskih oblasti sa [[Kraljevina Srbija|Kraljevinom Srbijom]], na koju se gledalo kao na „jugoslovenski [[Pijemont]]“.
[[Datoteka:Dragutin dimitrijevic apis.jpg|thumb|left|150px|[[Dragutin Dimitrijević Apis]]]]
[[Crna ruka]] (zvaničan naziv ''Ujedinjenje ili smrt'') je bilo oficirsko [[tajno društvo]], čiji je cilj bio stvaranje Velike Srbije.<ref name="Perovi%C4%87">[http://www.e-novine.com/index.php?news=17341 Latinka Perović, Pomirenje Srba i Hrvata i Srba i Albanaca]</ref> Vođa ove zavereničke skupine bio je srpski oficir [[Dragutin Dimitrijević Apis]]. Crna ruka je imala veliki uticaj na politiku Kraljevine Srbije, posebno nakon izvođenja [[Majski prevrat|Majskog prevrata]] [[29. 5.|29. maja]] [[1903]]. godine u kome su njeni pripadnici ubili kralja [[Aleksandar Obrenović|Aleksandra Obrenovića]] i kraljica [[Draga Obrenović|Dragu]], dovodeći [[Petar I Karađorđević|Petra Karađorđevića]] na srpski presto. Crna ruka je imala za cilj da ujedini "sve srpske pokrajine: 1. Bosnu i Hercegovinu, 2. Crnu Goru, 3. Staru Srbiju i Makedoniju, 4. Hrvatsku, Sloveniju i Srem, 5. Vojvodinu, 6. Morsku Obalu (Dalmaciju)".<ref name="Stevan%20Dedijer">[http://www.yurope.com/zines/republika/arhiva/2002/299/299_13.html Stevan Dedijer, Velika Srbija i mali glupi akademici]</ref> Nakon teritorijalnih proširenja Srbije u Balkanskim ratovima, Crna ruka se posebno usredsredila na oblasti u sastavu [[Austro-Ugarska|Austro-Ugarske]], što je kulminiralo [[Sarajevski atentat|Sarajevskim atentatom]].<ref>{{cite web
|url=/Gavrilo_Princip
|title=Gavrilo Princip and the Black Hand organization
|publisher=Bookrags
|accessdate=
}}</ref><ref>[http://books.google.com/books?id=DkN6M2mvh9EC&pg=PA122 Alan Cassels, Ideology and international relations in the modern world]</ref>
[[Mlada Bosna]] je bila revolucionarna omladinska organizacija, nastala oko [[1904]]. godine, koja se borila protiv okupacije, a potom pripajanja [[Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]] [[Austro-Ugarska|Austro-Ugarskoj]]. Pojedini članovi ove organizacije su sarađivali sa Crnom rukom. Njen član [[Gavrilo Princip]], uz podršku Crne ruke i oružja iz Beograda, je [[28. 6.|28. juna]] [[1914]]. godine izvršio [[sarajevski atentat|atentat u Sarajevu]] na austrougarskog prestolonaslednika [[Franjo Ferdinand|Franca Ferdinanda]], što je Austro-Ugarskoj bio povod za [[rat]] protiv [[Srbija|Srbije]], koji je prerastao u [[Prvi svjetski rat|Prvi svetski rat]].
[[Narodna odbrana]] je bila srpska paravojna organizacija osnovana [[1908]]. godine (u vreme [[Aneksiona kriza|Aneksione krize]]) u cilju pripajanja Bosne i Hercegovine Srbiji. Ova organizacije je iz Srbije u Bosnu slala četničke odrede, radi borbe protiv Austrije.<ref>[http://wwi.lib.byu.edu/index.php/The_Narodna_Odbrana Narodna Odbrana (WWI Document Archive)]</ref> Za vreme Balkanskih ratova preko ove organizacije su regrutovani dobrovoljci za borbu u Makedoniji.
=== Borba za Makedoniju (1904—1908) ===
{{Glavni članak|Borba za Makedoniju|Makedonsko pitanje}}
[[Datoteka:Karta Makedonija 1913.jpg|thumb|desno|Geografska [[makedonija (region)|oblast Makedonije]]]]
[[Borba za Makedoniju]] ([[1904]]—[[1908]]) je bila borba novoosnovanih balkanskih država ([[Grčka]], [[Srbija]] i [[Bugarska]]), za pripajanje [[makedonija (region)|oblasti Makedonije]] i drugih delova [[Balkan]]a, koji su posle [[Berlinski kongres|Berlinskog kongresa]] [[1878]]. godine, ostali u sastavu [[Otomansko Carstvo|Otomanskog carstva]].
Stanovništvo Makedonije je bilo jezički, verski i etnički izrazito raznovrsno ([[Makedonci|Makedonski Sloveni]], [[Bugari]], [[Grci]], [[Srbi]], [[Turci]], [[Albanci]], [[Romi]], [[Vlasi]], i ostali). Srpska i bugarska [[propaganda]] je bile uglavnom usmerene na tada još uvek nacionalno neopredeljene Makedonske Slovene<ref>Moderna [[Makedonci|makedonska nacija]] je formirana tek nakon Drugog svetskog rata.</ref>, dok je grčka propaganda pretežno bila usmerena na Grke, kao i na Slovene [[Makedonija (Grčka)|Egejske Makedonije]]. Sve tri susedne države su sprovodile obrazovne i propagande aktivnosti, otvaranjem škola u Makedoniji na njihovim nacionalnim jezicima i vršenjem [[srbizacija|srbizacije]], [[bugarizacija|bugarizacije]] i [[helenizacija|helenizacije]]. Pored toga, ove države su slale svoje [[komiti|komitske]] (odnosno [[četnici|četničke]]) odrede koje su se sukobljavale sa Otomanskom vojskom i policijom, a neretko i međusobno.
Srpski nacionalisti pretenzije ka Makedoniji pravdali time što je ona bila u sastavu "Velike Srbije" iz vremena [[Dušan Nemanjić|Dušana Silnog]].<ref>[[Izveštaj međunarodne komisije o Balkanskim ratovima]] (str. 25, 26)</ref>
=== Cvijićevo "naučno opravdanje" srpske ekspanzije ===
{{Glavni članak|Jovan Cvijić|Stara Srbija}}
[[Datoteka:Јован Цвијић, географ (1865-1927).jpg|thumb|150px|left|[[Jovan Cvijić]]]]
Ugledni srpski naučnik [[Jovan Cvijić]] je, usled zanimanja za političko napredovanje Srbije, često gubio svoju naučnu objektivnost, pa se određeni segmenti njegovog rada koriste kao "naučno opravdanje" [[velika Srbija|velikosrpske politike]].<ref name="Beljo">[http://www.hic.hr/books/jugoistocna-europa/velikesrbije.htm Međunarodni znanstveni skup "JUGOISTOCNA EUROPA 1918.-1995."]</ref> Cvijić se zalagao za teritorijalno proširenje [[Kraljevina Srbija|Kraljevine Srbije]] ka jugu, na oblasti u kojima [[Srbi]] nisu činili većinsko stanovništvo. To se posebno odnosilo na [[Makedonija|makedonske]] i severno-[[Albanija|albanske]] oblasti, čije je pripajanje, prema Cvijićevom mišljenju, Srbiji bilo neophodno za ekonomski razvoj. On je smatrao da je odlukama [[Berlinski kongres|Berlinskog kongresa]] “Srbija opkoljena zemlja” a Srbi “uhapšen narod”<ref name="Cviji%C4%87">[http://www.rastko.rs/antropologija/cvijic/govori-clanci/jcvijic-aneksija.html Jovan Cvijić, Aneksija Bosne i Hercegovine i srpsko pitanje]</ref>, i da Srbija mora izaći na more da bi se osamostalila.<ref name="Knjiga%20o%20Kosovu">[http://www.kosovo.net/sk/rastko-kosovo/istorija/knjiga_o_kosovu/bogdanovic-kosovo_3.html Dimitrije Bogdanović, Knjiga o Kosovu]</ref> Cvijić je usmeravao srpsku spoljnu politiku ka zauzimanju jadranske obale, kako hrvatske tako i albanske. S jedne strane, tvrdio je da je [[Dubrovnik]] srpski.<ref>[http://www.hic.hr/books/greatserbia/cvijic.htm Jovan Cvijic, Selected statements]</ref> S druge strane, branio je pravo Srbije na albansko primorje uprkos nesrpskom stanovništvu tih oblasti:
{{citat3|...Srbija mora zbog svoje ekonomske samostalnosti dobiti pristup na [[Jadransko more]] i jedan deo arbanaske obale: bilo zauzimanjem teritorija bilo dobijanjem ekonomskih i komunikacionih prava na tu oblast. To znači, dakle, zauzimanje istina jedne etnografski strane oblasti, ali takve koja se mora zauzeti zbog osobito važnih privrednih interesa, upravo zbog životne potrebe.<ref name="Beljo"/>}}
Između [[1906]]. i [[1918]]. Cvijić je izradio seriju mapa kojima su rastuće srpske pretenzije na Makedoniju pravdane proglašavanjem Makedonaca za etno-lingivstičku grupu Srba.<ref name="Chr%C3%ADost">[http://books.google.com/books?id=8hl9fUNUZfMC&pg=PA75&dq=cvijic+macedonia&as_brr=3&cd=3#v=onepage&q=cvijic%20macedonia&f=false Diarmait Mac Giolla Chríost, Language, identity, and conflict]</ref> Cvijićeve etnografske mape objavljene [[1906]], [[1909]] i [[1913]]. godine međusobno se razlikuju i pratile su spoljno-političke potrebe srpske države.<ref name="White">[http://books.google.com/books?id=-7TgkO8utHIC&pg=PA236&dq=cvijic&as_brr=3&cd=7#v=onepage&q=cvijic&f=false George W. White, Nationalism and territory: constructing group identity in Southeastern Europe]</ref> Smatrao je da se srpski problem mora rešiti silom.<ref name="Cviji%C4%87"/>
=== Srpska teritorijalna ekspanzija u balkanskim ratovima ===
{{Glavni članak|Balkanski ratovi|Srpska okupacija Albanije}}
[[Datoteka:Serbian greater expansion 1913.png|thumb|Najveća privremena teritorijalna ekspanzija [[Kraljevina Srbija|Kraljevine Srbije]] [[1913]].]]
{{citat3|Ili će se srpski narod ujediniti ili će ceo Balkan predstavljati samo jedno veliko groblje!<ref>[http://www.republika.co.rs/492-493/20.html Antiratne i mirovne ideje u istoriji Srbije i antiratni pokreti do 2000. godine]</ref>|[[Milovan Milovanović]], predsednik Vlade Srbije uoči balkanskih ratova}}
U [[balkanski ratovi|balkanskim ratovima]], srpska država je ostvarila značanja teritorijalna proširenja i prvi put stekla vlast nad brojnim nesrpskim stanovništvom: [[Albanci]]ma, [[Makedonci]]ma, [[Bugari]]ma, [[Turci]]ma, [[Bošnjaci]]ma i drugima. Nakon rata, [[Republika Makedonija|Vardarska Makedonija]], [[Sandžak]] i [[Kosovo]] su priključeni Kraljevini Srbiji. Srbija je pripajanje ovih oblasti pravdala pozivanjem na "istorijska prava".<ref name="Izve%C5%A1taj">[http://www.archive.org/details/reportofinternat00inteuoft Izveštaj međunarodne komisije za ispitivanje uzroka i vođenja Balkanskih ratova]</ref> Srpske pretenzije su još podupirane tvrdnjama o "višem civilizacijskom stepenu Srba u odnosu na Albance" i navodnoj [[Demografija Kosova|srpskoj većini na Kosovu]].<ref name="Bebler">[http://www.pescanik.info/content/view/2171/66/ Anton Bebler, Propuštena prilika]</ref>
Tokom zauzimanja Kosova 1912. godine, srpska vojska je počinila [[Zločini nad Albancima u Balkanskim ratovima|brojne zločine nad Albancima]]. Izveštaji govore o masovnim pogubljenjima albanskog stanovništva, teškim razaranjima albanskih gradova, spaljivanju sela, pljačkanju kuća, klanju, silovanjima žena i zverstvima nad civilnim stanovništvom.<ref name="Izve%C5%A1taj"/><ref name="Golgota">http://www.albanianhistory.net/texts20_1/AH1913_1.html Leo Frojndlih, Albanska golgota</ref> Cilj zločina je bio da se srpski zahtevi za teritorijalnim proširenjima potpomognu "[[etničko čišćenje|etničkim čišćenjem]]" i statističkom manipulacijom pre konferencije velikih sila koja će utvrditi nove granice.<ref>[http://www.danas.rs/dodaci/vikend/otpor_okupaciji_i_modernizaciji.26.html?news_id=105029 Otpor okupaciji i modernizaciji]</ref><ref>[http://books.google.com/books?id=OTW9XKUmrxsC&pg=PA10&lpg=PA10&dq=Ferizovic+renamed+Urosevac&source=bl&ots=NLelfTkW8w&sig=nDRzz3Z0Z09Cb9bIycD92xVp8pk&hl=en&ei=iGtGS6vKGsOz4QaJ9dn3Ag&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CAcQ6AEwAA#v=onepage&q=Ferizovic%20renamed%20Urosevac&f=false Civil resistance in Kosovo, by Howard Clark] (p. 9, 10)</ref>
Srbija je u toku oktobra i novembra 1912. zaposela najveći deo Albanije, zajedno sa jadranskom obalom na kojoj je najvažnija strateška tačka bila luka [[Drač]]. Premijer Srbije [[Nikola Pašić]] je neprestano ponavljao da se Srbija nipošto ne sme odreći luke na Jadranskom Moru.<ref name="Hall">[http://books.google.com/books?id=2-zAeObDX_gC&pg=PA13&lpg=PA13&dq=massacre+albanians+1912&source=bl&ots=4Q2jsiCI70&sig=kWhNWHp1kC2nwtahvzot70aKJB8&hl=en&ei=Ao6SSv2VLKbUmgPkkfWmAQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=16#v=onepage&q=&f=false Richard C Hall, The Balkan Wars 1912-1913]</ref> Na osvojenom području su odmah uspostavljene civilne vlasti i albanska teritorija je [[de facto]] anektirana Srbiji: 29. novembra je osnovan drački okrug sa četiri sreza: [[Drač]], [[Lješ]], [[Elbasan]] i [[Tirana]].<ref name="Knjiga%20o%20Kosovu"/> Tek ultimativnom pretnjom velikih sila Srbija je bila prinuđena da se povuče sa teritorije međunarodno priznate Kneževine Albanije krajem 1913.<ref name="Vickers">[http://books.google.com/books?id=IzI0uOZ2j6gC&pg=PA66&dq=serbia+albania+1912&as_brr=3&cd=8#v=onepage&q=serbia%20albania%201912&f=false Miranda Vickers, The Albanians: a modern history]</ref>
Zbog toga što je primorana na povlačenje iz Albanije, Srbija je tražila teritorijalnu kompenzaciju u Makedoniji, oko čega je došla u sukob sa Bugarskom.<ref name="Vickers"/> U Makedoniji, Srbija je sprovodila politiku sistematske [[srbizacija|srbizacije]] - Makedonija je proglašena Južnom Srbijom, makedonski govor južnim srpskim dijalektom, a u nekim slučajevima su se lokalnom stanovništvu čak nametala i srpska imena. Događaji iz balkanskih ratova su doveli do sudara velikosrpske sa [[Velika Bugarska|velikobugarskom]] ideologijom, a takođe i narastanju [[srpsko-albanski sukob|srpsko-albanskog sukoba]].
=== Tucovićeva kritika velikosrpske politike ===
{{Glavni članak|Dimitrije Tucović|Srbija i Arbanija: jedan prilog kritici zavojevačke politike srpske buržoazije}}
[[Datoteka:Dimitrije tucovic.jpg|thumb|left|150px|[[Dimitrije Tucović]]]]
Istaknuti srpski socijalista [[Dimitrije Tucović]] je žestoko kritikovao velikosrpsku politiku Pašićeve vlade. On je smatrao da se srpski ratni pohod na [[Albanija|Albaniju]] i [[Makedonija|Makedoniju]] nikako ne može nazvati oslobodilačkom već zavojevačkom, jer se vodi protivno volje ondašnjeg stanovništva. Kada se Srbija spremala na [[balkanski ratovi|balkanski rat]] 1912. godine, [[Srpska socijaldemokratska partija|Tucovićeva stranka]] je jedina u skupštini glasala protiv ratnih kredita. Zauzimanje Kosova, Albanije i Makedonije, Tucović je osudio kao imperijalno osvajanje.<ref>Dimitrije Tucović, Srbija i Albanija, Beograd, 1914.</ref> On se protivio teritorijalnoj ekspanziji i zalagao se da ove oblasti ravnopravno sa Srbijom uđu u zajedničku [[Balkanska federacija|Balkansku federaciju]].
{{citat3|Grupisanje i uzajamnost zemalja i naroda na Balkanu jedini je put koji vodi privrednom, nacionalnom i političkom oslobođenju.<ref>Dimitrije Tucović, ''Prva balkanska socijaldemokratska konferencija'' (u Izabrani spisi, knjiga II, str. 23) Prosveta, Beograd, 1950.</ref>|[[Dimitrije Tucović]]}}
Dimitrije Tucović ocenjuje da je srpska buržoazija proklamujući osvajačku politiku prema Albaniji "prvi put sa lica srpskog naroda skinula veo jedne poštene nacije koja se bori za svoje oslobođenje".<ref>Dimitrije Tucović, Srbija i Arbanija (u Izabrani spisi, knjiga II, str. 105) Prosveta, Beograd, 1950.</ref> Nakon pokolja albanskog stanovništva na Kosovu, Tucović je opominjao da je "izvršen pokušaj ubistva s predumišljajem nad celom jednom nacijom", što je "zločinačko delo" za koje se "mora ispaštati".<ref>[http://www.vreme.com/cms/view.php?id=347001 Seobe Dimitrija Tucovića]</ref>
== Velikosrpska ideologija u Prvoj Jugoslaviji ==
[[Datoteka:Serbian aspirations 1912.jpg|thumb|right|Srpske pretenzije uoči ratova 1912-1918.]]
{{Glavni članak|Nastanak Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca|Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca}}
[[Datoteka:Banovine kj.jpg|desno|thumb|Karta [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]] sa podelom na banovine]]
Po završetku Prvog svetskog rata, Srbija je ostvarila maksimalistički nacionalni program, priključenjem Crne Gore i južnoslovenskih oblasti Austro-Ugarske (uključujući Bosnu) u novoosnovanu [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca]] pod srpskom dominacijom.<ref name="Hall"/> Stvaranjem Kraljevine SHS, srpski narod se, prvi put u svojoj modernoj istoriji, našao u jednoj državi.<ref name="Perovi%C4%87"/> Srpski političari su na novoformiranu kraljevinu su gledali kao proširenu Srbiju.<ref name="Geneza">[http://www.camo.ch/geneza_vsrpstva.htm Geneza velikosrpskog nacionalizma]</ref> Srbi su smatrani državotvornim narodom i glavnim tvorcima Jugoslavije, a njihov "domaćinski odnos prema državi" je glorifikovan.<ref name="Geneza"/> Provođenje velikosrpske politike je značilo jaku centralizovanu vladu za celu naciju.<ref>[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,719894,00.html Elections], ''[[TIME Magazine]]'', February 23, 1925</ref> Koristeći taktiku policijskog zastrašivanja i nameštanja izbora<ref>[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,846181,00.html Balkan Politics], ''[[TIME Magazine]]'', March 31, 1923</ref>, Pašić je umanjio značar opozicije u parlamentu, centralizacijući moć u rukama Srba.<ref>[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,720153,00.html The Opposition], ''[[TIME Magazine]]'', April 6, 1925</ref>
Unitarno uređenje i srpska dominacija u novoj državi su imali brojne protivnike, među kojima su bili: [[crnogorski komiti|zelenaši]], pristalice svrgnutog crnogorskog [[nikola I. Petrović Njegoš|kralja Nikole]], [[Hrvatska seljačka stranka]], koja je tražila autonomiju Hrvatske, [[Unutrašnja makedonska revolucionarna organizacija]], koja se borila za nezavisnost Makedonije, [[Kosovski komitet]], koji se borio za izdvajanje albanskih oblasti (Kosovo, zapadna Makedonija i delovi Sandžaka) i [[Komunistička partija Jugoslavije]] koja se borila protiv "velikosrpskog hegemonizma" a za preuređenje Jugoslavije na republikanskim i federativnim osnovima.
=== Komunistička kritika velikosrpske hegemonije ===
{{Glavni članak|Komunistička partija Jugoslavije}}
[[Kominterna|Komunistička Internacionala]] je u [[Nastanak Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca|stvaranju Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca]] [[1918]]. videla samo teritorijalno proširenje Srbije posle imperijalističkog rata, a u samoj [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevini]] srpsku „mini-imperiju”.<ref>[http://www.politika.rs/rubrike/Tema-nedelje/osporavana-zemlja/Kominterna-i-Kraljevina-Srba-Hrvata-i-Slovenaca.lt.html Kominterna i Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca]</ref> Jugoslovenski [[komunizam|komunisti]] su smatrali da je [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevina SHS]] "država u kojoj vladajuća [[klasa]] jedne [[nacija|nacije]] ugnjetava ostale nacije".<ref name="KPJ%20II%201950">Istorijski arhiv KPJ II. Kongresi i zemaljske konferencije KPJ 1919-1937 (str. 69-70), Beograd 1950.</ref> Oni su "hegemonističku politiku velikosrpske buržoazije" smatrali stubom balkanske kontrarevolucije i glavnu prepreku stvaranju [[balkanska federacija|balkanske federacije]].<ref>Istorijski arhiv KPJ II. Kongresi i zemaljske konferencije KPJ 1919-1937 (str 316), Beograd 1950.</ref> [[Komunistička partija Jugoslavije|KPJ]] je smatrala da je osnovni uzrok nacionalnih suprotnosti u Jugoslaviji nasleđe kolonijalne politike srpske buržoazije iz balkanskih ratova u Makedoniji i protiv Albanije, i njena hegemonistička politika u novoj državi.<ref name="KPJ%20II%201950"/> [[Komunistička partija Jugoslavije]] je svoj zadatak videla u odlučnoj borbi protiv nacionalnog ugnjetavanja, a za samoopredeljenje naroda:
[[Datoteka:Radnicke novine 1920.jpg|thumb|150px|left|Cenzurisano izdanje [[Radničke novine|Radničkih novina]] iz [[1920]].]]
| 