Wikipedija

Operacija Ratweek – razlika između verzija

Interaktivna pretraga historije
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
Legobot (razgovor | doprinos)
53.537 izmena
m Bot: migracija 2 međuwiki veza sada dostupnih na stranici d:q1564138 na Wikidati
m Bot: popravljanje preusmjeravanja
Red 1:
{{Infokutija vojni sukob
|sukob= <span style="font-size: medium;">'''Operacija Nedelja pacova''' ({{jez-engl|Ratweek}})
|deo= [[Drugi svetskisvjetski rat|Drugog svetskog rata]]
|slika=Snimci bombardovanja1944b.jpg
|opis_slike = ''Snimak iz vazduha savezničkog [[Bombardovanje Beograda 1944.|bombardovanja Beograda 1944]]''.
Red 8:
|uzrok=
|teritorija=
|rezultat = [[Image:Yugoslav Partisans flag 1945.svg|20px|desno]] Pobeda [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije]] i [[SavezniciSavezničke sile|Saveznika]]
|strana1 = [[Datoteka:Flag of the United States.svg|60px]] [[Datoteka:Flag of the United Kingdom.svg|60px]] <br> [[SavezniciSavezničke u Drugom svetskom ratusile|Zapadni Saveznici]]<br>[[Image:Yugoslav Partisans flag 1945.svg|60px]] [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije]]
|strana2 = [[Image:Flag of Germany 1933.svg|60px]] <br> Nemački [[Wehrmacht]]
|jedinice1 = 15. američka vazduhoplovna armija ({{jez-engl|USAAF 15th Air Force}})<br>[[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]]
|jedinice2= [[Armijska grupa F]]
|zapovednik1= Saveznički komandant Sredozemlja general '''[[Henri Maitlend Vilson]]''' ({{jez-engl|Henry Maitland Wilson}})<br>[[Josip Broz Tito]]
|zapovednik2= Komandant [[Armijska grupa F|Armijske grupe F]] general-feldmaršal '''[[MaksimilijanMaximilian fonvon VajhsWeichs|Baron Maksimilijan fon Vajhs]]''' ({{jez-nem|Generalfeldmarshall Freiherr Maximilian von Weichs}})
|snaga1 = 120.000 boraca na zemlji
|snaga2=
Red 21:
|gubici3 = nekoliko stotina do par hiljada}}
 
'''Operacija Nedelja pacova''' ({{jez-engl|Ratweek}}) je bila [[saveznicisavezničke sile|saveznička]] operacija bombardovanja nemačkih snaga i komunikacija u okupiranoj [[Jugoslavija|Jugoslaviji]].
 
Operaciju Ratvik zajednički su izvele krupne snage savezničkog vazduhoplovstva i posebno dodeljene snage [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] protiv za Nemce vitalnih komunikacija u [[Jugoslavija|Jugoslaviji]] tokom prve nedelje septembra [[1944]]. Cilj operacije bio je otežavanje položaja, smanjenje borbene moći, i posebno onemogućavanje manevrisanja nemačkih snaga na [[Balkan]]u.
 
Operacija je izvedena sa velikim uspehom. I nakon okončanja operacije, snage [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] u sadejstvu sa savezničkim vazduhoplovstvom nastavile su sa uspehom ovaj pritisak. Time je nemačka komanda onemogućena da manevrom upotrebi svoje snage iz [[Grčka|Grčke]] na susednim evropskim ratištima. Nemcima je onemogućeno marševsko manevrisanje - njihove snage u pokretu su razdvojene na mnogo grupa, vezane za položaje i naterane na dugotrajno probijanje pod borbom.
 
Ova izolacija krupnih nemačkih snaga omogućila je brzo [[bitka za Srbiju 1944.|oslobođenje Srbije]], uspešno izvođenje [[Beogradska operacija|Beogradske operacije]] i forsirano napredovanje [[Crvena armija|Crvene armije]] u južnu [[Mađarska|Mađarsku]], što je bilo od velikog značaja za okončanje rata u [[Evropa|Evropi]].
 
Usled masovne upotrebe teških bombardera operacija je prouzrokovala znatne civilne žrtve.
Red 36:
''Ukoliko se ne želi da se rat u Evropi nepotrebno produži, onda je od izuzetnog značaja da se Nemci spreče da neometano sprovedu svoju nameru.'' Koristivši se time što su mi general Vilson i Tito bili tako reći nadohvat ruke, odmah sam obojici izneo plan kojim bi se osiguralo da se, u slučaju povlačenja, izvuče što manje Nemaca.
Ovaj plan je nazvan operacija "Retvik". Ja sam predložio da u periodu od jedne nedelje, koji treba da se poklopi što je moguće više sa očekivanim početkom nemačkog povlačenja, partizani na kopnu, a saveznici na moru i iz vazduha izvrše čitav niz pažljivo planiranih i koordiniranih napada na neprijateljeve komunikacije širom Jugoslavije. (...)
Mornarica, uvek srećna kad joj se pruži neka prilika za izvođenje pomorskih prepada, odmah se složila, a general Vilson, posle sat-dva provedenih nad kartama krupnih razmera, dao je svoj konačni pristanak.<ref name="znaci.net">Ficroj Meklejn: RAT NA BALKANU (Eastern Approaches, 1949), glava 14-Retvik: 1. Plan - http://www.znaci.net/00001/1_14.htm</ref>|[[Fitzroy MacLean|Ficroj Meklejn]]}}
 
Još [[1942]]. godine, četnički vođa general Mihailović je tražio bombardovanje nemačkih položaja u Srbiji i Beogradu, ali tada još nije bilo uslova za takva saveznička dejstva.<ref>http://www.znaci.net/00001/4_14_1_105.htm Dražin telegram jugoslovenskoj vladi u Londonu, 9. maja 1942. "''Potrebno hitno bombardovati vojne ciljeve ovamo. U prvom redu Savski most kod Beograda, Borski rudnik, Trepču sem električne centrale, pristanište Metković i električnu centralu Omiš. U mnogome bi diglo moral naših ljudi u narodu. Narod očekuje to. Treba izvršiti narodnu želju.''"</ref>
 
Tokom [[1944]]. saradnja [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] i zapadnih saveznika brzo je napredovala. Osim snabdevanja oružjem i ratnim materijalom, te evakuacije i zbrinjavanja ranjenika, tokom godine sve više se nametala potreba i za raznim vidovima borbenog sadejstva savezničkog vazduhoplovstva i, uz organizacione teškoće, i ovo borbeno sadejstvo počelo je polako napredovati.
 
Saveznici su tokom [[1944]]. imali program strateškog bombardovanja za koje su dodeljivali znatne vazduhoplovne snage, i koji je obuhvatao i teritoriju Jugoslavije. Za saradnju sa [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] dodeljene su znatno manje snage (više u članku [[Balkansko ratno vazduhoplovstvo]]).
 
Početkom [[1944]]. [[Savezničke sile|Saveznici]] su definitivno napustili [[Dragoljub Mihailović|Mihailovića]] imajući prvenstveno u vidu vojnu korist koju mogu da dobiju od [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]]<ref>Yugoslavia and the Allies http://en.wikipedia.org/wiki/Yugoslavia_and_the_Allies</ref>. Dejstva na komunikacije u [[Jugoslavija|Jugoslaviji]] - s obzirom na neposredno susedstvo italijanskog ratišta i perspektivu iskrcavanja na Balkanu - bila su trajan saveznički interes. Ovaj interes ostvarivan je saradnjom [[Balkansko ratno vazduhoplovstvo|BAF-a]] sa lokalnim formacijama [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] i povremenim slučajevima saradnje sa krupnijim vazduhoplovnim formacijama [[SavezniciSavezničke sile|Saveznika]].
 
Međutim, razvoj situacije tokom leta [[1944]]. stvorio je potrebu da se ova zajednička aktivnost znatno ojača i da joj se da veći značaj. Naime, Nemci su na [[Balkan]]u držali krupne efektive ([[Armijska grupa F]] sa 600-700.000 nemačkih vojnika). Razvoj operativne situacije činio je sve verovatnijim izvlačenje nemačkih efektiva iz [[Grčka|Grčke]] radi njihove upotrebe na susednim ratištima. Tako je stvoren plan da se upotrebe snage [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] za jednu veliku zajedničku operaciju sa ciljem sprečavanja Nemaca da to ostvare.
 
Plan je potekao od brigadnog generala [[FicrojFitzroy MeklejnMacLean|Meklejna]], savezničkog vojnog predstavnika pri [[Vrhovni štab NOV i POJNOVJ|Vrhovnom štabu NOV i POJ]]. On je predviđao istovremenu masivnu upotrebu savezničkog strateškog vazduhoplovstva i krupnih snaga [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] protiv infrastrukture, ključnih objekata i strateških pozicija na komunikacijama kroz [[Jugoslavija|Jugoslaviju]]. [[FicrojFitzroy MeklejnMacLean|Meklejn]] je svoj plan predstavio savezničkom Komandantu Sredozemlja, generalu Vilsonu, koji ga je prihvatio. Prilikom sastanaka premijera [[VinstonWinston ČerčilChurchill|Čerčila]] i komandanta [[Henri Maitlend Vilson|Vilsona]] sa [[Josip Broz Tito|Titom]]m u [[Italija|Italiji]] između [[6. avgust8.|6.]] i [[14. avgust8.|14. avgusta]]a, dobijena je i [[Josip Broz Tito|Titova]]va saglasnost za ovaj plan. To je konkretno bila korist i protivusluga koju su saveznici očekivali za uzvrat kad su pružili pomoć partizanima u [[Bitka za Srbiju 1944.|pohodu na Srbiju]].
{{citat|Čitava Jugoslavija je podeljena u sektore; partizanski komandant i britanski oficir pri njegovom štabu bili su odgovorni za svaki sektor i na taj način su podeljeni ciljevi. Svaki cilj, kao na primer most, vijadukt ili železnički čvor, koje je neprijatelj čvrsto držao i koje partizani ne bi mogli napasti sa mnogo izgleda na uspeh, povereni su Kraljevskom ratnom vazduhoplovstvu ili teškim bombarderima američkog ratnog vazduhoplovstva. Tamo gde su bile potrebne veće količine jačeg eksploziva ili municije, organizovano je posebno dopremanje materijala. Isto tako sačinjeni su i planovi za taktičku i strategijsku podršku iz vazdušnog prostora, u trenutku kada to bude potrebno partizanskim jedinicama.<ref name="znaci.net"/>|[[Fitzroy MacLean|Ficroj Meklejn]]}}
 
Početak operacije zakazan je za [[1. 9.|1. septembar]] [[1944]]. [[Vrhovni komandant NOV i POJ]] [[Josip Broz Tito|Tito]] izdao je [[17. avgust8.|17. avgusta]]a posebna naređenja svim štabovima korpusa i glavnim štabovima [[Srbija|Srbije]], [[Hrvatska|Hrvatske]], [[Slovenija|Slovenije]] i [[Makedonija|Makedonije]], specifikujući svakoj formaciji pojedinačno objekte i komunikacije koje treba da napadne, rangirane prema prioritetu od 1 do 4<ref>Zbornik NOR-a, Tom II, knjiga 13, dokument br. 404 - Naređenje maršala Tita od 17. avgusta 1944. operativnim štabovima NOVJ da u sadejstvu sa savezničkim vazduhoplovstvom u operaciji od 1. do 7. septembra 1944.</ref>
 
Jedna specifična okolnost izdvaja ovo [[Josip Broz Tito|Titovo]]vo naređenje od ostalih. Naime, ono je distrubuirano savezničkim, a ne jugoslovenskim, radio-vezama. Primljeno je od savezničkih oficira za vezu na terenu pri komandama korpusa i glavnim štabovima [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]], koji su ga zatim uručili komandantima [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] kojima je upućeno. To sugeriše da su [[Savezničke sile|Saveznici]] bili svesni da je radio-saobraćaj štabova [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] nebezbedan i da su Nemci u stanju da ga dekodiraju. Usled ovog neuobičajenog puta uručivanja naređenja, [[Josip Broz Tito|Tito]] je poslao svim komandama depeše u kojima potvrđuje verodostojnost naređenja i zahteva da se postupi po njemu.<ref>Zbornik NOR-a, Tom II, knjiga 14, dokument br. 5 - Naređenje Vrhovnog komandanta NOV i POJ od 1. septembra 1944. Glavnom štabu NOV i PO Slovenije da pristupi izvršenju naređenja za rušenje komunikacija</ref><ref>Zbornik NOR-a, Tom II, knjiga 14, dokument br. 6 - Naređenje Vrhovnog komandanta NOV i POJ od 1. septembra 1944. Glavnom štabu NOV i PO Srbije da postupi po naređenju primljenom preko Britanske vojne misije za rušenje komunikacija</ref>
 
== Tok operacije ==
 
{{citat|Pod zaštitom napada, partizani su se sa eksplozivom probili do pruge i tu ga postavili. Zatim su ga aktivirali i kroz trenutak grmljavina i prasak jedne eksplozije za drugom zaglušio je bitku. Eksploziv je postavljen ispod nekoliko malih mostova i odvodnih kanala duž pruge. Sada, da bi dovršili zadatak, partizani su počeli da dižu u vazduh duže deonice pruge. Zatim su naslagali u gomile pragove i zapalili ih i oni odjednom blesnuše. Neko je pronašao jedan furgon i zapalio, odgurnuvši ga niz prugu ka Leskovcu. Proći će dosta vremena pre no što se ovaj deo na pruzi Beograd — Solun ponovo osposobi za saobraćaj. Neprijateljeve snage u Grčkoj, ako žele da se probiju, moraće da se kreću drumom ili morem, što bi, u svakom slučaju, bilo veoma rizično.<ref name="ReferenceA">Ficroj Meklejn: RAT NA BALKANU - http://www.znaci.net/00001/1_15.htm</ref>|[[Fitzroy MacLean|Ficroj Meklejn]]}}
 
NOVJ je za ovu operaciju angažovala impresivne snage: 8 korpusa i 4 operativne zone NOVJ (24 [[divizija|divizije]] i 1 operativna grupa sa 79 [[brigada]] i 62 odreda, sa oko 120.000 ljudi). Saveznici su sa svoje strane angažovali takođe krupne snage: osim [[Balkansko ratno vazduhoplovstvo|Balkanskih vazduhoplovnih snaga]], za ovu operaciju dobijene su i snage američke 15. vazduhoplovne armije ({{jez-engl|USAAF 15th Air Force}}).
 
Opšti taktički obrazac dejstava sastojao se u tome da su savezničke vazduhoplovne snage imale da napadaju važne objekte tokom dana, dok bi snage [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] nastupale uglavnom noću. Time se postizala dvostruka korist:
* Osovinske snage bile bi izložene pritisku praktično neprekidno, što bi ih onemogućilo u reorganizaciji i popravljanju oštećenja.
* Bombardovanje je trebalo da oslabi osovinsku odbranu, što je predstavljalo olakšavajuću okolnost za snage [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] u taktičkim napadima radi zauzimanja utvrđenih tačaka.
 
Tokom 1. i 2. septembra 400-500 bombardera B-24 i B-17 bombardovali su odabrane ciljeve u Jugoslaviji, kao što su: železnički most u [[Kraljevo|Kraljevu]], železnički most u Mitrovici, mostovi u [[Beograd]]u i [[Novi Sad|Novom Sadu]]. Narednih dana nastupilo je naoblačenje, tako da se intenzitet dejstava smanjio, dok 5. septembra uopšte nije bilo vazdušnih napada. Oni su obnovljeni [[6. septembar9.|6.]] i [[7. septembar9.|7. septembra]]<ref>Missions of 15. USAAF Air Force http://www.vojska.net/eng/world-war-2/united-states/airforce/15/missions/</ref>.
{{citat|Pod zaštitom protivnapada, Nemci su očajnički pokušavali da oprave prugu, ali nisu računali na Balkanske vazduhoplovne snage. Kad god smo primili izveštaj da su na prugu izašli radnici, depešom smo dostavljali lokaciju u Bari i za nekoliko časova naši lovci već bi se našli na licu mesta.<ref name="ReferenceA"/>|[[Fitzroy MacLean|Ficroj Meklejn]]}}
 
Sadejstvujući u operaciji, snage [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] su, prema zbirnim podacima štabova [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]], tokom ovih sedam dana zauzele 8 naselja i 49 železničkih stanica, porušile prugu na 73 mesta, a zarušile na 1.003 mesta, zarušile ceste na 100 mesta, porušile 97 mostova i 83 propusta, uništile ili oštetile 12 lokomotiva i 318 vagona i 5 oklopnih vozova, a zapalile 35 vagona. Pored toga, porušeno je 77 -{km}- telegrafsko-telefonstkih linija, uništeno 37 bunkera, a u borbi ubijeno 4187, a zarobljeno 5.782 neprijateljska vojnika<ref>Milovan Dželebdžić, Dejstva na komunikacije u Jugoslaviji od 1. do 1. septembra 1944. godine, Vojnoistoirijski glasnik br. 3, 1970</ref>.
 
S obzirom da su se ova kombinovana dejstva pokazala veoma efikasnim, nakon [[7. septembar9.|7. septembra]] nastavljena su, doduše u smanjenom obimu, ali uz puno korišćenje taktičkih iskustava. Naročito se uspešno pokazalo kombinovanje dnevnih dejstava vazduhoplovstva sa noćnim dejstvima trupa na zemlji na nemačke kolone u pokretu.
 
== Rezultat operacije ==
[[Datoteka:Antisaveznicka propaganda.jpg|mini|Antisaveznicka propaganda u [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]] protiv savezničkog bombardovanja.]]
{{Wikisource|Izveštaj komandanta Jugoistoka od 20. septembra 1944.}}
Pored neposrednog taktičkog dobitka, mnogo je značajniji bio dalekosežni uticaj na balkansku i evropsku ratnu pozornicu. Suočen sa neophodnošću izvlačenja svojih trupa iz [[Grčka|Grčke]] i njihovog angažovanja protiv nastupajuće [[Crvena armija|Crvene armije]], nemački Komandant Jugoistoka ovako je opisao porazne efekte ove operacije i narednih dejstava na svoje snage:
Red 80:
Član britanske vojne misije u Jugoslaviji [[Basil Davidson]] ocenjuje Ratweek kao "čuvenu operaciju" kojom je za čitavu sednicu paralizovan pokret neprijateljskih snaga na praktično svakom kraju Jugoslavije, od Slovenije do Makedonije.<ref>[http://www.znaci.net/00001/3_1_4.htm Basil Davidson: PARTISAN PICTURE] "In September, 1944, there was a famous operation, planned by Brigadier Maclean, then commanding Allied liaison in Jugoslavia, in conjunction with Balkan Air Forces under Air Vice Marshal Elliott, and carried out by the Jugoslav Army, that aimed at disrupting all enemy lines of com­munication to coincide with certain operations in Italy. It was called "Ratweek"; and for the target duration of one week it was possible by action in all areas to paralyse all movement of enemy men and supplies on practically every length of line in Jugoslavia, whether in Slovenia, Croatia, Serbia, Macedonia, or elsewhere."</ref>
 
Za razliku od [[Aprilski rat|Aprilskog rata]] [[1941]], kada nemačkim kolonama ni na jednom pravcu nastupanja u [[Jugoslavija|Jugoslaviji]] nije bilo potrebno više od 2-3 dana, [[proboj Armijske grupe E iz Grčke]] potrajao je puna četiri meseca. Proboj je počeo [[1. septembar9.|1. septembra]] [[1944]], a njeni prednji ešeloni ([[11. poljska vazduhoplovna divizija (Nemačka)|11. poljska vazduhoplovna]] i [[41. tvrđavska divizija (Nemačka)|41. tvrđavska divizija]]) pojavile su se na [[Sremski front|Sremskom frontu]] [[7. decembar12.|7. decembra]], dok je 21. armijski korpus izvučen iz okruženja tek početkom januara [[1945]]. Prilikom ovog proboja [[Armijska grupa E]] izgubila je najveći deo teškog naoružanja i motorizacije, a naneti su joj i znatni gubici u ljudstvu, tako da više nije predstavljala respektabilnu silu kao pre.
 
== Civilne žrtve ==
Saveznička bombardovanja u [[Jugoslavija|Jugoslaviji]] bila su i ostala predmet sporenja i različitih ocena, usled znatnih civilnih žrtava. Najveći deo tih bombardovanja izveden je prema savezničkom planu strateškog uništavanja resursa kojima se Osovina koristi. S druge strane, neka bombardovanja bila su neposredno povezana sa taktičkom situacijom u [[Jugoslavija|Jugoslaviji]]. To se naročito odnosi na akcije u okviru '''Operacije Ratvik'''.
 
Najpoznatiji slučaj ove vrste je bombardovanje [[Leskovac|Leskovca]] [[6. septembar9.|6. septembra]]. To je nesumnjivo bio loše izveden poduhvat, s obzirom na brojne civilne žrtve. I sam autor zamisli za operaciju, general [[FicrojFitzroy MeklejnMacLean|Meklejn]], koji se prebacio u [[Srbija|Srbiju]] da bi na licu mesta pratio tok i učinke operacije, i koji je gledao bombardovanje [[Leskovac|Leskovca]] sa obližnjeg visa, izrazio je rezervu i neku vrstu žaljenja:
[[Datoteka:Bombardovanje beograda 1944 naci plakat.jpg|mini|[[Propaganda Nedićeve vlade]] protiv savezničkog bombardovanje 1944.]]
{{citat|Sledeći dan, prvi dan operacije "Retvik", osvanuo je vedar i lep. Borba koja se vodila prošle noći bila je završena. Neprijatelj se povukao, ostavivši partizane na grebenu i sada je sve bilo mirno. Napad na prugu bio je planiran za tu noć. Partizani su imali da napadnu dve tačke na pruzi, jednu severno i drugu južno od Leskovca, da tamo dignu mostove u vazduh i razore što je moguće veći deo pruge. Sam Leskovac, sedište jakog nemačkog garnizona u kome se, prema onome šta je do nas dopiralo, nalazilo dosta oklopnih jedinica, trebalo je da bude prepušten savezničkim vazduhoplovnim snagama. Pored štete koju napad iz vazduha može da nanese transportu i objektima, on će, kako smo mislili, pokolebati i moral mešovitog nemačkog i kvislinškog garnizona, oslabiti ga i tako olakšati izvođenje partizanske akcije na prugu te iste noći.
Red 99:
== Teorije zavere ==
{{main|Propaganda Nedićeve vlade}}
[[Vlada narodnog spasa Milana Nedića]] je povodom bombardovanja vodila propagandu protiv zapadnih saveznika ([[VelikaUjedinjeno BritanijaKraljevstvo|Velike Britanije]] i [[SADSjedinjene Američke Države|Sjedinjenih Američkih Država]]) da bombarduju Srbiju samo da bi naneli štetu Srbima.
 
U Srbiji se još i danas u nekim krugovima gaji stereotip da su saveznici bombardovali Srbiju namerno, bezrazložno, da bi naneli štetu Srbima. Pritom se prenebregava činjenica da su Saveznici vodili sveobuhvatnu kampanju sistematskog uništavanja nemačkih – a ne srpskih – uporišta po celoj dubini Balkana (od Rumunije do [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]]).<ref>[http://pescanik.net/2009/06/saveznicko-bombardovanje-srbije/ Zoran Stokić, Savezničko bombardovanje Srbije]</ref> Bombardovanja nemačkih položaja po gradovima su vršena i u zapadnoevropskim zemljama, npr. u Francuskoj.
 
== Reference ==
Izvor: https://sh.wikipedia.org/wiki/Operacija_Ratweek