Julijanski kalendar – razlika između verzija

{{dablink|[[Julijanski kalendar|Јулијански календар]] - ćirilicom}}

Јuliјe Cezar prvobitno јe odredio da svi neparni meseci imaјu po 31 dan, a parni po 30, osim februara koјi јe u prostoј godini imao 29 dana, a 30 u prestupnoј. Meseci su se zvali: ''Januarius'', ''Februarius'', ''Martius'', ''Aprilis'', ''Maius'', ''Junius'', ''Quintilis'', ''Sextilis'', ''September'', ''October'', ''November'' i ''December''. Godine 44. pne. mesec ''Quintilis'' preimenovan јe u ''Julius'' (današnji јul) u slavu Јuliјa Cezara. Godine 8. pne. odlučeno јe da se јedan mesec nazove imenom imperatora Avgusta, i pošto јe on naјviše ratnih pobeda odneo u mesecu ''Sextilis''-u, ovaј mesec nazvan јe po njemu avgust. Ali, pošto јe taј mesec imao 30 dana, a Cezarov mesec јul 31 dan, Avgustu se niјe sviđalo da njegov mesec ima manje dana od cezarovog, pa јe uzeo јedan dan iz februara, koјi јe ionako imao manje dana od ostalih meseci, i prebacio ga u [[august|avgust]]. Pošto su sada postoјala tri uzastopna meseca od po 31 dana, Avgust јe od septembra uzeo јedan dan i prebacio ga u [[oktobar]], a iz [[novembar|novembra]] u [[decembar]]. Tada su uspostavljene današnje dužine traјanja meseci.

'''Julijanski kalendar''' je proistekao iz reforme [[rimski kalendar|rimskog kalendara]], uveo ga je [[Gaj Julije Cezar|Julije Cezar]] 46. pne., na snagu je stupio 45. pne. (709. [[ab Urbe condita|ab urbe condita]]). Izabran je nakon konsultacija sa astronomom [[Sozigen Aleksandrijski|Sozigenom Aleksandrijskim]], verovatno je zamišljen tako da aproksimira trajanje [[tropska godina|tropske godine]], poznate bar od [[Hiparh]]ovog vremena. Redovna godina kalendara ima 365 dana, podeljene u 12 meseci; svake četvrte godine se dodaje [[prestupni dan]]. Tako julijanska godina ima prosečno 365,25 dana.

| [[Sextilis]] ([[Avgust|AugustusAugust]]us) || 29 || 31

Nijedan antički izvor ne daje izričito redosled prestupnih godina u ovom periodu, mada je postojanje trienalnog ciklusa prestupnih godina potvrđeno natpisom iz 9. ili 8. pne. [[HronologijaKronologija|Hronolog]] [[Joseph Scaliger]] je 1583. utvrdio da je Augustova reforma uvedena 8. pne., i zaključio da je redosled prestupnih godina bio 42, 39, 36, 33, 30, 27, 24, 21, 18, 15, 12, 9. pne., 8 n.e., 12 n.e. itd. Ovo je i dalje najprihvaćenije rešenje. Ponekad je sugerisano da je i 45. pne., prva godina julijanske reforme, takođe bila prestupna.

Povremeno su predlagana i druga rešenja. [[Kepler]] je 1614. predložio da je ispravni redosled prestupnih godina bio 43, 40, 37, 34, 31, 28, 25, 22, 19, 16, 13, 10. pne., 8. n.e., 12. itd. Nemački hronolog Matzat je 1883. predložio 44, 41, 38, 35, 32, 29, 26, 23, 20, 17, 14, 11. pne., 4. n.e., 8, 12 itd., na osnovu pasusa kod [[DioKasije CassiusDion|Diona Kasija]] u kojem se pominje prestupni dan u 41. pne. za koji je rečeno da je ''suprotan (Cezarovom) pravilu''. Radke je 1960-tih tvrdio da je reforma zapravo instituirana kada je August postao pontifex maximus 12. pne, što sugeriše sekvencu 45, 42, 39, 36, 33, 30, 27, 24, 21, 18, 15, 12. pne., 4 n.e., 8, 12. itd. Na osnovu svih ovih rešenja, izuzimajući Radkeovo, rimski kalendar je konačno usklađen sa julijanskim kalendarom iz kasnijih vremena tek 25. februara (a.d. V Kal. Mar.) 4. n.e.. Po Radkeovom, to se dogodilo istog datuma u 1. pne.<ref name=Bennett>Chris Bennett,

Rimljani su nedugo nakon toga promenili nazive dva meseca: ''Quintilis'' ("peti mesec", iz vremena kada je mart bio prvi) je 44. pne. postao ''Iulius'' (jul) po [[Gaj Julije Cezar|Juliju Cezaru]]; ''Sextilis'' ("šesti mesec") je 8. pne. postao ''Augustus'' (po grčkom izgovoru: avgust) po [[August]]u. Cezar je rođen u mesecu po njemu nazvanom. Prema Makrobiju, po odluci senata (''senatus consultum'') mesecu Sextilisu je promenjeno ime u Augustovu čast jer se nekoliko važnih događaja tokom njegovog dolaska na vlast desilo u tom mesecu, naročito pad Aleksandrije.

Nazivi meseci su prevođeni na domaće jezike i na istoku Evrope, među [[SloveniSlaveni|Slovenima]]ma i [[baltički narodi|Baltičanima]]; npr. kod Hrvata se još uvek koriste nazivi: siječanj, veljača, ožujak, travanj, svibanj, lipanj, srpanj, kolovoz, rujan, listopad, studeni, prosinac (vidi i [[slovenski kalendar]] i [[litvanski kalendar]])

U [[otomansko carstvoCarstvo|otomanskom carstvu]] je prvobitno korišćen samo [[islamski kalendar]], ali se od 17. veka za sve širi krug svetovnih poslova koristi julijanski kalendar, u kome se za prvi mesec uzima mart (''marti'' godina - v. [[Rumi kalendar]]), a za početak ere godina [[Hidžra|Hidžre]] (622. n.e.). Nazivi meseci su bili na (otomanskom) turskom. U vreme I svetskog rata se prešlo na gregorijanski kalendar, a nakon proglašenja [[Turska|republike]] je prihvaćena i opšta era.

Rimljani su, pri datiranju, godinu najčešće identifikovali tako što su je imenovali po [[Spisak konzula Rimske Republike|dvojici konzula]] koji su u njoj stupali na položaj. Od 153. pne. mandat im je počinjao 1. januara, Cezar to nije promenio. Tako je ova konzularna godina bila ''eponimna'' ili imenovana godina. Pored konzularnih godina, Rimljani su ponekad koristili carevu [[vladarska godina|vladarsku godinu]], a od kasnog četvrtog veka se datiralo i po 15-godišnjem ciklusu [[indikt]]a. [[Justinijan I. Veliki|Justinijan]] je od 537. zahtevao da datum, pored indikta i konzula, mora uključivati ime cara i njegovu vladarsku godinu, dozvoljavajući istovremeno i upotrebu lokalnih era.

Julijanska reforma se odnosila na rimski kalendar, ali su se u Augustovo vreme i mnogi drugi kalendari, tada korišćeni na teritoriji Rimskog carstva, takođe uskladili sa reformisanim kalendarom. Tako je došlo do usvojenja nekoliko lokalnih era za julijanski kalendar, npr. Era Akcijuma (po [[Bitka kod AkcijumaAkcija|Bitki kod Akcijuma]] 31. pne.), [[Španska era]] (38. pne., po dovršenju rimskog osvajanja Hispanije) i [[Era Pasije]] (33 godine posle ere Inkarnacije), neke su potrajale dugo vremena. Možda najpoznatija je [[Era mučenika]], poznata i kao ''Anno Diocletiani'' (po [[Dioklecijan]]u), koju i danas koristi koptska crkva (v. [[koptski kalendar]]).

Na istoku Mediterana, napori hrišćanskih hronografa poput [[Anijan Aleksandrijski|Anijana Aleksandrijskog]] da se datira postanje sveta po Bibliji, doveli su do uvođenja era tipa [[Anno Mundi]] ("Godina Sveta" na latinskom). Od ovih je najvažnija bila ''[[Etos Kosmu|Etos Kosmou]]'' ("Godina Sveta", na grčkom), korišćena širom [[vizantijaвизантијско царство|vizantijskog]] sveta od 10. veka (uključujući i Srbiju), u Rusiji do 1700. Na zapadu je [[DionysiusDionizije ExiguusMali|Dionisije Mali]] 525. predložio ''[[Anno Domini]]'' sistem ("Leta Gospodnjih" ili "Gospodinovih"). Ova era se postepeno proširila zapadnim hrišćanskim svetom, nakon što ju je usvojio [[Bede]], u Engleskoj.

Rimljani su retko numerisali godine od [[osnivanje Rima|osnivanja grada (Rima)]], odn. ''[[Ab Urbe condita|Ab urbe condita]]'' (AUC). Ovaj metod su koristili rimski istoričari da odrede broj godina od jednog do drugog događaja, a ne za datiranje godine. Različiti istoričari su imali različite datume osnivanja. ''[[Fasti Capitolini]]'', natpis sa zvaničnim spiskom konzula kojeg je objavio August, koristi [[epoha (referentni datum)|epohu]] 752. pne.. [[Varon]] je koristio epohu 753. pne., koju su usvojili i moderni istoričari. Čak su [[renesansa|renesansni]] priređivači dodavali AUC godine rukopisima koje su izdavali, čime su navodili na pogrešan utisak da su Rimljani brojali svoje godine.

[[Koptski kalendar|Aleksandrijski kalendar]] u Egiptu je i tada i danas počinjao 29. avgusta (30. pred julijansku prestupnu godinu, oba datuma po julijanskom kalendaru). Nekoliko lokalnih provincijskih kalendara je bilo namešteno da godinu počinje Augustovim rođendanom 23. septembra. Vizantijska godina, koja je koristila julijanski kalendar, zbog indikta je počinjala 1. septembra (što je i danas slučaj sa [[pravoslavna liturgijska godina|pravoslavnom liturgijskom godinom]]). Kada je [[Vladimir I Kijevski]] usvojio julijanski kalendar [[988]], godina je bila numerisana kao Godina Sveta 6496, s početkom 1. marta, šest meseci posle početka vizantijske godine istog broja. Prema crkvenoj tradiciji, [[Ivan III., moskovski veliki knez|Ivan III]] je [[1492]]. (G.S. 7000) prebacio početak godine na 1. septembar, tako da je godina 7000 trajala svega šest meseci, od 1. marta do 31. avgusta 1492.<ref>[http://grigam.hop.ru/kalend/kalen19.htm История

Tokom Srednjeg veka, 1. januar je zadržao ime "[[Nova godina|Novogodišnji dan]]", ili nešto slično, u svim zapadnoevropskim zemljama, u [[katolicizamkatoličanstvo|rimokatoličkoj sferi]], jer su kalendari i dalje pokazivali mesece od januara do decembra (u odgovarajućih 12 kolona sa 28 do 31 dan), baš kao i u vreme Rimljana. Međutim, većina ovih zemalja je svoju ''numerisanu'' godinu počinjala nekim drugim danom, uglavnom crkvenim praznikom: 25. decembar ([[Božić]] - Hristovo rođenje), 25. mart ([[Blagovijest|Blagovesti]] - Hristovo začeće) ili na [[Uskrs]], kao u Francuskoj.

| [[Mletačka republikaRepublika|Venecija]] || 1522 || 1582

| [[Sveto Rimsko Carstvo|Sveto rimsko carstvo]]<ref>Izvor navodi Nemačku, čija je površina činila glavninu carstva, verski podeljene konfederacije. Izvor je nejasan kada su delovi napravili promenu. Uglavnom su katoličke zemlje promenile kalendar nekoliko decenija pre protestantskih.</ref>|| 1544 || 1582

| [[Pruska|Prusija]], [[Danska|Danska/Norveška]]|| 1559 || 1700

| [[Holland]], [[Zeland|Zeeland]] || 1583 || 1582

Julijanski kalendar je bio u opštoj upotrebi u Evropi i Severnoj Africi od vremena [[Rimsko carstvoCarstvo|Rimskog Carstva]] do [[1582]]., kada je [[papa Grgur XIII]] uveo [[gregorijanski kalendar]]. Reforma je bila potrebna zato što je u julijanskom sistemu dodavano previše prestupnih dana u odnosu na astronomske početke godišnjih doba. Prosečno, solsticiji ("suncostaji" — dugo- i kratkodnevice) i ekvinokciji (ravnodnevice) napreduju za oko 11 minuta godišnje u odnosu na julijansku godinu. Ovo je bilo od značaja jer se datum Uskrsa računa u odnosu na prolećnu ravnodnevicu. Dok su [[Hiparh]] i verovatno [[Sozigen]] bili svesni da je godina nešto kraća od 365,25 dana, mada ne i za koliko, očigledno se u vreme julijanske reforme nije smatralo da je to značajno. Međutim, greška se vremenom akumulirala i to brzinom od jednog dana svakih oko 128 godina. Do 1582., odstupanje je iznosilo desetak dana u odnosu na ono što je trebalo da bude 325., u vreme [[NikejskiPrvi nikejski sabor|Nikejskog sabora]]. Poređenja radi, te godine je prolećna ravnodnevica bila 11. marta umesto idealnog 21. marta.

Većina katoličkih zemalja je ubrzo prihvatila gregorijanski kalendar (npr. Španija, Portugal, Poljska, većina Italije). Protestantske zemlje su to učinile kasnije, a pravoslavne još kasnije. U [[Britanska imperija|Britanskoj imperiji]] (uključujući [[SADSjedinjene Američke Države|Američke kolonije]]), posle srede 2. septembra 1752., došao je četvrtak 14. septembar. Švedska je tokom 12 godina od 1700. koristila [[švedski kalendar|modifikovani]] julijanski kalendar, gregorijanski kalendar je prihvatila 1753.

U Rusiji je julijanski kalendar korišćen do 1918. (mada je iz gregorijanskog kalendara 1700. preuzet 1. januar kao početak godine, umesto 1. septembra), malo iza revolucije. U kraljevini [[kraljevinaKraljevina SHSJugoslavija|Srba, Hrvata i Slovenaca]], kalendar je izjednačen 1919. U Grčkoj je do promene došlo tek 1923. Za sve to vreme se uvećavala razlika između gregorijanskog i julijanskog kalendara; od početnih 10 dana, 1700. se uvećala na 11, od 1800. na 12 i od 1900. na 13, koliko će ostati do 2100.

Mada su sve pravoslavne ''države'' (uglavnom u istočnoj i jugoistočnoj Evropi) usvojile gregorijanski kalendar do 1927., njihove nacionalne crkve su postupale nejednako. Tokom sinoda u Carigradu, maja 1923., naučnik [[Milutin Milanković]] je ispred srpske delegacije predložio [[revidirani julijanski kalendar]], čiji bi solarni deo bio identičan gregorijanskom do 2800. a lunarni deo je podrazumevao računanje Uskrsa astronomskim putem, u odnosu na [[jerusalimjeruzalem|jerusalimske]]ske koordinate. Nijedna crkva nije prihvatila lunarni deo ([[Finska pravoslavna crkva]] koristi gregorijanski Uskrs).

Solarni deo kalendara su prihvatile neke crkve, uz nadu za poboljšani dijalog sa zapadnim denominacijama: Vaseljenska carigradska [[vaseljenska carigradska patrijaršija|patrijaršija]], patrijaršije u Aleksandriji ([[grčka aleksandrijska patrijaršija|grčka]]) i [[AntiohijskaPatrijarh patrijaršijaAntiohije|Antiohiji]], pravoslavne crkve [[grčka crkva|Grčke]], [[kiparska pravoslavna crkva|Kipra]], [[rumunska pravoslavna crkva|Rumunije]], [[poljska pravoslavna crkva|Poljske]], [[bugarska pravoslavna crkva|Bugarske]] (ova zadnja 1963.) i [[Pravoslavna crkva u Americi]] (mada je nekim parohijama PCA dozvoljeno da koriste julijanski kalendar). To znači da ove crkve proslavljaju Božić na isti dan kada i zapadni hrišćani, 25. decembra po novom kalendaru, zaključno sa 2799. Crkve [[jerusalimska pravoslavna crkva|Jerusalima]], [[ruska pravoslavna crkva|Rusije]] (daleko najbrojnija), [[gruzijska pravoslavna i apostolska crkva|Gruzije]], Ukrajine, [[grčki starokalendarci]] i [[srpska pravoslavna crkva|srpska crkva]] (na teritoriji bivše Jugoslavije i rasejanju, a takođe i nepriznate crkve, crnogorska i makedonska) i dalje koriste julijanski kalendar; Božić se proslavlja takođe 25. decembra, ali po starom kalendaru, što odgovara 7. januaru po novom kalendaru (do 2100.). Ruska pravoslavna crkva ima neke parohije na Zapadu koje slave Božić po novom kalendaru. [[Pravoslavna crkva u Americi Bugarska Dijeceza]] je 1976. prešla iz [[ruska pravoslavna crkva van Rusije|zagranične ruske crkve]] u Pravoslavnu crkvu u Americi, ali je i pre i posle toga imala dozvolu da koristi novokalendarski datum.

* [[Julijanski datum|Julijanski dan]]