Ladislav I Sveti – razlika između verzija

'''Ladislav I Sveti''' ({{jez-mađ|I. (Szent) László}}, {{jez-slo|Svätý Ladislav I}}, {{jez-polj|Władysław I Święty}}) (r. [[1040]] – [[29. 7.|29. jul]] [[1095]]), [[Spisak mađarskih vladara|kralj Mađarske]] (1077-1095). Ladislav je bi je dan od najpoštovanijih vladara [[Kraljevina Mađarska|Mađarske]]. Pre stupanja na presto bio je savetnik svoga brata, [[Geza I|Geze I]], koji se borio protiv svog rođaka [[Solomon, kralj Mađarske|Solomona]]. Kada je Geza I umro, njegovi sledbenici su ga proglasili kraljem, koje je po tradiciji kao najstarijem članu kraljevske loze ta titula i pozicija pripadala. Tokom dugog perioda građanskih ratove, Ladislav je ojačao svoje pozicije i doneo je niz zakonskih propisa i uneo je red u kraljevstvo. Posle kanonizacije ([[27. 6.|27. jun]] [[1192]]), Ladislav je postao uzor i model narednih mađarskih kraljeva.

Ladislav je bio drugi sin [[Bela I., mađarskiod kraljMađarske|Bele I]] i [[Adelaida Poljska|Adelaide Poljske]]. Rođen u [[Poljska|Poljskoj]], gde je njegov otac pobegao posle neuspelog pohoda protiv [[Sveti Stefan Mađarski|Stefana I]], prvog mađarskog kralja. Ladislav je dobio ime po [[Slovenislaveni|slovenskim]] običajima svoje majke ali je ipak, kasnije u Mađarskoj, bio poznat pod imenom [[Laslo]] ''(László)''

Tokom [[1048|1048.]] godine cela Ladislavova porodica se preselila za mađarsku. Tom prilikom je Bela I , od svog brata [[Andraš I, kralj Mađarske|Andraša I]] koji je nasledio krunu od [[Petar I, kralj Mađarske|Petra I]], dobio apenažu ''("Tercia pars Regni")'' od jedne trećine Mađarske. Odmah posle preuzimanja dužnosti kralja, Andraš I je morao da stupi u borbu protiv [[HenrikHeinrich III, carsveti Svetogrimski rimskog carstvacar|Henrika III]] koji je bio priznat od strane Andraševog prethodnika Petra I. U ovim borbama Andraš i grof Bela su imali uspeha protiv nemačkih napada i uspeli su da očuvaju nezavisnost [[Kruna Svetog Stefana|krune]].

Ovaj savez, Andraša i Bele, je funkcionisao sve do [[1053|1053.]] i rođenja [[Solomon, kralj Mađarske|Solomona]], od kada je kralj Andraš hteo da osigura buduću vlast svoga novorođenog sina. Po mađarskim naslednim običajima u slučaju kraljeve smrti, krunu nasleđuje najstariji član kreljevske familije a u ovom slučaju to bi bio Bela a ne kraljev sin.

Andraš I je [[1057]] iz ovih razloga krunisao svoga sina Solomona za kralja Mađarske i Ladislav je prisustvovao ovom činu zajedno sa ocem i braćom. Grof Bela nije bio zadovoljan ovim rešenjem pa je sa svojom porodicom otišao [[1059]] u Poljsku, da bi se sledeće godine vratio sa poljskim trupama. Andraš I je izgubio dve bitke protiv svog brata Bele i ubrzo i umro. Bela je posle ovoga krunisan [[6. decembar12.|6. decembra]] [[1060|1060.]]. Posle smrti oca [[11. septembar9.|11. septembra]] [[1063|1063.]] godine braća su ponudila da prihvate vladavine svog rođaka Solomona, koji se vratio sa nemačkom armijom da potražuje presto, ako dobiju pravo na nasledstvo vojvodstva svoga oca. Solomon je to odbio i troje braće, Geza, Ladislav i Lampert, su napustili Mađarsku. Otišli su za Poljsku i sačekali su odlazak nemačke armije, da bi uz pomoć snaga kralja [[Boleslav II|Boleslava II]], rođaka svoje majke, pokušali da povrate vlast.

Da bi ipak izbegli građanski rat, Solomon i trojica braće su ipak napravila sporazum [[20. januar1.|20. januara]]a [[1064|1064.]] godine u [[ĐerGyőr|Đeru]]u. Solomonu je ostala titula kralja a braća su primila nazad očeve posede u vlasništvo i apanažu od jedne trećine Mađarske.

U godinama koje su sledile, Ladislav je živeo u miru sa tadašnjim kraljem Solomonom. Kada su [[Pečenezi|Pečenjezi]] [[1068|1068.]] godine ugrozili kraljevstvo i upali na teritorije [[ErdeljTransilvanija|Erdelja]]a, Ladislav je sa braćom i kraljem zajedno krenuo u odbranu i pobedom u bici kod [[Kerleš]]a ''(Chiraleş)'', mesta u današnjoj [[Rumunija|Rumuniji]]. Jedna od legendi vezanih za Ladislava potiče iz ovog perioda. Legenda glasi da je jedan od pečenjeških ratnika oteo lepu mađaricu da bi je odveo sa sobom i da ga je Ladislav progonio, sustigao i oslobodio devojku od strašnog robstva.

Od [[1071]], kada je Ladislavov stariji brat, grof geza odbio da podeli plen sa kraljem Solomonom. Plen koji je bio u pitanju je ostvaren prilikom zauzimanja [[Beograd]]a koji je bio u rukama [[VizantijaВизантијско царство|Vizantije]] i odnosi kralja Solomona i trojice braće su se pogoršali. Sledeće godine, kada je solomon krenuo u novu kampanju na Beograd, samo ga je grof Geza sledio. Ladislav i Lampert su ostali da čuvaju svoja vojvodstva, plašeći se izdaje od strane kralja.

Tokom [[1073]], došlo je do otvorenih sukoba između kralja i trojice braće. Svako je tražio pomoć sa strane. Solomon je dobio pomoć od [[HenrikHeinrich IV, svetorimski car Svetog rimskog carstva|Henrik IV]], dok su Ladislav, Geza i Lampert tražili pomoć od svojih poljskih i čeških rođaka. Ladislav je otišao za [[Moravija|Moraviju]] gde je dobio pomoć od svog zeta, grofa Ota od Moravije. Ladislav se vratio tačno na vreme, jer je njegov brat Geza bio poražen u vreme njegovog odsustva u bici kod Kemeja [[26. februar2.|26. februara]]a [[1074]]. Nova odlučujuća bitka se odigrala [[14. mart3.|14. marta]]a kod mesta Mođorod ''(Mogyoród)'' gde su braća definitivno porazili kralja Solomona, koji je morao da pobegne u zapadni deo Mađarske kraljevine. Geza je tada proglašen kraljem od strane svojih sledbenika i istovremeno novi kralj je potvrdio vlasništvo, vojvodstva, svoje braće Ladislava i Lamperta.

Tokom kraljevanja svoga brata, Ladislav je bio vojni komandant mađarske armije. U jesen [[1074]], je ponovo porazio snage kralja Solomona u bici kod [[Njitra|Njitre]]. Tokom [[1076|1076.]], Ladislav je pokušao da osvoji i preuzme [[Bratislava|Požonj]] od Solomona, ali u tome nije uspeo.

Posle smrti svoga brata Geze, [[25. april4.|25. aprila]]a [[1077|1077.]] godine, Ladislav je proglašen za kralja, mada ne i krunisan sa [[Kruna Svetog Stefana|Krunom Svetog Stefana]], koja je i dalje bila u posedu kralja Solomona.

U vreme kada je ladislav bio krunisan vojvodstva, Mošon i Požonj, su i dalje bili pod vlašću kralja Solomona koji je i dalje imao podršku, svog zeta, nemačkog kralja [[HenrikHeinrich IV, svetorimski car Svetog rimskog carstva|Henrik IV]]. Upravo iz tog razloga ladislav je potražio pomoć i podršku od rivala nemačkog kralja [[Rudolf od Rajnfeldena|Vojvode Rudolfa I od Švabije]], koji je bio proglašen kraljem Nemačke od strane vladarevih protivnika. Da bi ozvaničio prijateljstvo oženio se sa Rudolfovom ćerkom Adelaidom.

Tokom [[1079|1079.]] godine Ladislav je uspeo da osvoji tvrđavu Mošon. Posle ovog uspeha Ladislav je počeo pregovore sa kraljem Solomonom, koji je posle ovoga abdicirao u korist, sada, kralja Ladislava [[1081|1081.]] u zamenu za poveće imanje. Kasnije Solomon je kovao zaveru protiv kralja Ladislava ali je otkriven i Ladislav je zatvorio Solomona.

Na inicijativu kralja Ladislava, [[Grgur VII|Papa Grgur VII]] je naredio kanonizaciju prvog mađarskog kralja [[Sveti Stefan Mađarski|Stefana I]] i njegovog sina [[Sveti Emerik Mađarski|Emerika]] ''(Szent Imre)''. Na dan posvećivanja [[15. avgust8.|15. avgusta]]a [[1083|1083.]] godine, Solomon je pušten na slobodu i on je otišao i pridružio se [[PečenjeziPečenezi|Pečenjezima]]ma. Tokom [[1085|1085.]] Pečenjezi su ušli na teritorije istočne Mađarske ali ih je kralj Ladislav porazio i od tada se više nije postavljalo pitanje njegove vlasti.

Kralj Ladislav je uzeo aktivno učešće u reorganizaciji [[RimokatoličkaKatolička crkva|Katoličke crkve]] u Mađarskoj. Postavio je [[1087|1087.]] novu biskupiju sa sedištem u [[Zagreb]]u i premestio je sedište biskupije iz [[Bihar]]a u [[Oradea|Oradeu]]. Takođe je ozvaničen zakon koji je dozvoljavao ženidbu svetih lica, što je bilo u suprotnosti sa kanonskim zakonom katoličke crkve.

Kolaps Nemačkog kralja u politici prema papi, ostavilo je odrešene ruke kralju Ladislavu da proširi svoje teritorije ka jugu i istočnim [[Karpati]]ma, što je on i učinio. Tokom [[1087|1087.]], kralj Ladislav je poslao svoje izaslanike Hermanu od Salme, nemačkom kralju, koji je dobio ovo zvanje posle smrti Ladislavovog svekra [[HenrikHeinrich IV, svetorimski car Svetog rimskog carstva|Henrik IV]], ali pošto je u međuvremenu saznao za smrt Solomona, nije više hteo da se meša u unutrašnju politiku Nemačkog carstva.

Posle smrti Dmitra Zvonimira [[20. april4.|20. aprila]]a [[1089|1089.]] godine, njegova udovica Jelena ''(Ilona)'', inače Ladislavova sestra, je podržala svog brata i posle smrti Stefana II Trpimirovića [[1091]], je pomogla da Ladislavova vojska uđe na teritorije današnje [[Hrvatska|Hrvatske]]

Ova Ladislavova akcija je dovela do neželjene reakcije. Vizantski car [[Aleksije I Komnen|Aleksije I Komnin]], je nagovorio [[Kumani|Kumane]] da zauzmu istočne delove Mađarskog kraljevstva. Kada je za to čuo, kralj Ladislav je krenuo sa svojom armijom u pohod protiv Kumana i porazio ih je u bici kod reke [[Tamiš]]a. Posle ove pobede Ladislav je okupirao deo [[Srem]]a i [[Beograd]].

U jesen [[1091|1091.]], Papa Urban II je tražio da ga Ladislav prizna za duhovnog vladara nad novoosvojenim teritorijama mađutim Ladislav je to odbio ali priznao je antipapu Klementa III koji je bio priznat od strane sledbenika Svetog rimskog carstva. Tokom [[1092|1092.]] godine kralj Ladislav je poveo svoju vojsku protiv princa Vasilka Rostislavića, koji se udružio sa Kumanima, i porazio ga. Takođe, kralj Ladislav, je [[1093|1093.]] godine podržao vojvodu Zbignjeva, vanbračnog sina Vladislava I Hermana, u pobuni protiv svoga oca.

Sahranjen je u crkvi u [[Šomođvar]]u, koja je sagrađena [[1091|1091.]] godine.

Ni jedan mađrski kralj nije bio ožalošćen kao kralj Ladislav, žalost je trajala tri godine i držan je za sveca i pre kanonizacije i za njega su vezane mnoge legende. Zvanično je proglašen za sveca [[27. jun6.|27. juna]]a [[1192|1192.]] godine.

* ''[[1077|1077.]]:'' Adelaida, ćerka vojvode [[Rudolf od Rajnfelda|Rudolfa I]],