Wikipedija

Balkanska federacija – razlika između verzija

Interaktivna pretraga historije
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
Legobot (razgovor | doprinos)
53.537 izmena
m Bot: Migrating 11 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q1262881 (translate me)
m Bot: popravljanje preusmjeravanja
Red 1:
[[Datoteka:Balkan Federation.gif|thumb|right|Geopolitička oblast [[Balkan]]a]]
'''Balkanska federacija''' (ili '''Balkanska federativna republika''') je politički projekat državnog ujedinjenja [[Balkansko poluostrvoBalkan|Balkanskog poluostrva]] na [[Federacija|federativnim]] principima.
 
Kao glavni razlozi za stvaranje Balkanske federacije se obično navode: veća mogućnost za ekonomski razvoj, politička nezavisnost od velikih sila i rešenje nacionalnih problema.<ref name="pescanik"/>
Red 9:
=== Politička pozadina ===
[[Datoteka:Balkans Animation 1800-2006.gif|thumb|desno|Izmene balkanskih granica u poslednjih dva veka.]]
Tokom viševekovnog perioda [[Otomansko carstvoCarstvo|Otomanskog carstva]], veći deo [[Balkansko poluostrvoBalkan|Balkanskog poluostrva]] je bio jedinstvena geografska celina, bez unutrašnjih granica. U [[19. vekvijek|19. veku]]u dolazi do stvaranja nacionalnih država, koje uspostavljaju međudržavne granice na balkanskom prostoru.
 
Novonastale nacionalne države na Balkanu su umesto perspektive demokratskog multikulturnog suživota prihvatile strategiju širenja sopstvene teritorije. U 19. veku u političkom životu Balkana "nacija" se shvatala kao etnička zajednica koja mora ponovo da sakupi svoje razbacane komade; tako [[Grčka]] treba da postane "[[Magna Graecia|Velika Grčka]]", [[Bugarska]] "[[Velika Bugarska]]", a [[Srbija]] "[[Velika Srbija]]".<ref name="Koutalis"/> Ovakva politika je bila ugnjetačka prema nacionalnim manjinama i povezana sa [[etničko čišćenje|etničkim čišćenjem]].<ref name="Koutalis"/> Kosmopolitski orjentisani intelektualci, uglavnom socijalističke orjentacije, su dizali glas protiv ovakve budućnosti Balkana.<ref name="Koutalis"/>
 
=== Nastanak ideje balkanske federacije ===
Ideja Balkanske federacije se razvila tokom [[19. vekvijek|19. veka]]a unutar socijaldemokratskog pokreta balkanskih zemalja, kao alternativa nacionalnim ekspanzijama novoformiranih država.<ref>Dr Branko Nadoveza, Balkanski socijalisti i Balkanska federacija, Beograd, 1997. ISBN 86-7244-050-1</ref>
Pioniri ove ideje su bili [[Hristo Botev]] u Bugarskoj i [[Svetozar Marković]] u Srbiji.<ref name="Stavrianos"/> Jedan od prvih zagovornika Balkanske federacije, Svetozar Marković, je upozoravao da srpski narod živi izmešan sa drugim balkanskim narodima, bez jasno određenih geografskih i etnografskih granica, te bi stoga morao „uzeti ulogu osvajača“ prema susedima ukoliko teži stvaranju [[Velika Srbija|velike nacionalne države]].<ref>[http://www.danas.rs/vesti/feljton/velika_srbija_ili_balkanska_federacija.24.html?news_id=143750 Velika Srbija ili balkanska federacija] (Holm Zundhausen, Istorija Srbije od 19. do 21. veka)</ref>
 
[[Datoteka:Svetozar Marković.jpg|thumb|levo|125px|[[Svetozar Marković]]]]
 
{{citat3|[[Balkan|Balkansko poluostrvo]] je mozaik od različitih naroda. Najveći brojem su [[Bugari]]; zatim dolaze [[Srbi]] i [[Grci]] skoro podjednako, zatim [[Turci]], [[Albanci|Arnauti]] i [[Aromuni|Cincari]]. Koji će od tih naroda pristati da se anektira [[Kneževina Srbija|srpskoj monarhiji]]? ... Ne, ne! Srbija ne sme biti žrtvovana interesima nekoliko vlastoljubaca. Srpski narod nema drugog izlaska do revolucije na Balkanskom poluostrvu, koja bi se zavrila uništenjem sviju država što danas smetaju da se ti narodi sjedine kao slobodni ljudi i ravnopravni radnici.<ref>Svetozar Marković, Načela narodne ekomonije, sveska II (str. 180), Nolit, Beograd, 1975.</ref> |[[Svetozar Marković]]}}
 
[[1865]]. godine u [[Beograd]]u, radikalni balkanski intelektualci privrženi idealima Francuske revolucije su osnovali "Demokratsku Orijentalnu Federaciju", predlažući formiranje federacije od [[AlpiAlpe|Alpa]] do [[KiparCipar|Kipra]] na osnovama političke slobode i socijalne jednakosti.<ref name="Koutalis">[http://www.okde.org/keimena/vag_kout_balkan_inter_0603_en.htm Vangelis Koutalis, Internationalism as an Alternative Political Strategy in the Modern History of Balkans]</ref>
 
[[1884]]. u [[AtinaAtena|Atini]] je osnovana "Orijentalna Federacija", inicijativa grčkih intelektualaca i nekih balkanskih političara koja je zastupala buržoaski federalizam, prihvatajući mešavinu demokratske politike i umerenog nacionalizma.<ref name="Koutalis"/> Nasuprot njima, balkanske socijalističke grupe prihvatile su doslednu federalističku orijentaciju i internacionalističko gledište.
 
[[1893]]. u [[Solun]]u je osnovana [[Unutrašnja makedonska revolucionarna organizacija]], čiji je cilj bio oslobođenje i [[Ujedinjena Makedonija|ujedinjenje čitave Makedonije]] ([[Egejska Makedonija|egejske]], [[Pirinska Makedonija|pirinske]] i [[Vardarskarepublika Makedonija|vardarske]])<ref>"Prinos kъm istoriяta na Makedonskata Mladežka Taйna Revolюcionna Organizaciя", Kosta Cъrnušanov, Makedonski Naučen Institut, Sofiя, 1996.</ref>, koja bi postala sastavni deo Balkanske federacije.<ref>[http://books.google.com/books?id=iL06AAAAIAAJ&pg=PA109&dq=%22Balkan+Federation%22&as_brr=3&client=firefox-a&cd=5#v=onepage&q=%22Balkan%20Federation%22&f=false R. J. Crampton, A short history of modern Bulgaria]</ref>
 
[[1894]]. je u [[Francuska|Francuskoj]] konstituisana "Liga za Balkansku konfederaciju", u kojoj su učestvovali grčki, bugarski, srpski, rumunski i jermenski socijalisti. Za predsednika Lige je izabran grčki socijalista [[Pavlos Argyriades]] (gr. Παύλος Αργυριάδης), koji je podržavao makedonsku autonomiju unutar Balkanske federacije, kao jedino održivo rešenje ''[[Makedonsko pitanje|makedonskog pitanja]]'' koje je uzrokovalo sporenja između Grčke, Srbije i Bugarske.<ref>L.S. Stavrianos, “Balkan Federation. A history of the movement towards Balkan unity in modern times”, Menasha, Wisconsin 1944, str. 150-1.</ref><ref>[http://books.google.com/books?id=uOPUnWM8RAYC&pg=PT48&dq=%22Balkan+Federation%22&as_brr=3&client=firefox-a&cd=32#v=onepage&q=%22Balkan%20Federation%22&f=false Dimitris Livanios, The Macedonian Question: Britain and the Southern Balkans 1939-1949]</ref>
Red 32:
[[Datoteka:Europeisk Tyrkia 1914.jpg|thumb|desno|Balkan pre ratova 1912.]]
 
Početkom [[20. vekvijek|20. veka]]a, veliki broj balkanskih radničkih i seljačkih partija prihvata stvaranje Balkanske federacije za svoj politički cilj, čime ova ideja stiče masovnu podršku u narodu.<ref name="Stavrianos">[http://www.jstor.org/pss/1843247 L.S. Stavrianos, The Balkan Federation Movement A Neglected Aspect]</ref>
 
[[1909]]. godine u [[Solun]]u dolazi do ujedinjenja pretežno jevrejske "Socijalističke radničke asocijacije" sa dve bugarske socijalističke grupe, čime je formirana "Socijalistička radnička federacija otomanskih radnika", prva internacionalistička organizacija u Otomanskom carstvu, koja je bila aktivna do njegovog kraha [[1913]].<ref name="Koutalis"/>
Red 44:
[[Datoteka:Dragiša Lapčević.jpg|thumb|levo|125px|[[Dragiša Lapčević]]]]
 
[[2. jul7.|2. jula]]a [[1912]]. godine, pre nego što je [[Prvi balkanski rat]] započet, srpski socijalisti su u skupštini zagovarali stvaranje Balkanske federacije i protivili se vojnim izdacima namenjenim [[rat]]u. Poslanik [[Srpska socijaldemokratska strankapartija|Srpske socijaldemokratske stranke]] [[Dragiša Lapčević]] se oštro protivio ratu sa Turskom zalažući se za demokratsku federaciju balkanskih država koja bi služila kao zajednička carinska unija.<ref>[http://books.google.com/books?id=GgZNvUDRYt8C&pg=PA104&dq=%22Balkan+Federation%22&as_brr=3&client=firefox-a&cd=21#v=onepage&q=%22Balkan%20Federation%22&f=false William English Walling, The Socialists and the War]</ref> Dragiša Lapčević je kao dosledni [[pacifista]] u skupštini Srbije glasao protiv ratnih budžeta uoči balkanskih ratova, zalažući se za ujedinjenje Balkana.
 
{{citat3|Deleći [[Balkan]] na pojedine male zemlje vi ćete stvoriti izvore za nova trvenja među balkanskim narodima i balkanskim državicama.<ref name="pescanik">[http://www.pescanik.info/content/view/3134/207/ Peščanik]</ref>|Govor u Narodnoj skupštini}}
Red 54:
[[Datoteka:RakoUniform.jpg|thumb|levo|125px|[[Christian Rakovsky]]]]
 
Nakon izbijanja [[prvi svetskisvjetski rat|prvog svetskog rata]], u leto [[1915]]. godine, u [[Bukurešt]]u je održana druga balkanska socijal-demokratska konferencija, koja je prva međunarodna anti-ratna konferencija socijalista (pre [[konferencija u Zimmerwaldu|konferencije u Zimmerwaldu]]), sa delegacijama iz Rumunije, Bugarske, Srbije i Grčke. Glavni organizator ovog skupa je bio [[Christian Rakovsky]], istaknuti član [[Rumunska socijaldemokratska partija|Rumunske socijaldemokratske partije]]. Ishod konferencije bio je stvaranje "Balkanske radničke socijaldemokratske federacije", vođene načelima revolucionarnog socijalizma i političkom strategijom "Balkanske Federativne Republike".<ref name="Koutalis"/> [[Georgi Dimitrov]], jedan od prvaka [[Bugarska radnička socijaldemokratska partija|Bugarske radničke socijaldemokratske partije]], ocenio je to sledećim rečima:
 
{{citat3|Prvi značajan korak ka ujedinjenju balkanskih naroda je učinjen ujedinjenjem socijalističkog proletarijata Rumunije, Srbije, Bugarske i Grčke u jednu Balkansku socijaldemokratsku federaciju.<ref>[http://www.marxists.org/reference/archive/dimitrov/works/1915/balkan.htm Georgi Dimitrov, “The significance of the Second Balkan Conference”, in “Selected Works”, Vol. 1, Sofia 1972, pp. 49-52.]</ref>|[[Georgi Dimitrov]]}}
Red 63:
[[Datoteka:La Federation Balkanique.jpg|thumb|''La Federation Balkanique'']]
 
Oktobarska revolucija u Rusiji, koja je stvorila državu bez nacionalnog predznaka, ojačala je revolucionarni internacionalizam na Balkanu.<ref name="Koutalis"/> Takođe, novoosnovana [[Treća InternacionalaKominterna|Treće Internacionale]] (poznatije kao Komunistička Internacionala ili skraćeno [[Kominterna]]) je okupila u svojim redovima revolucionarne socijaliste sa svih krajeva Balkana. [[Kominterna]] je prihvatila stvaranje balkanske federacije kao osnovu svoje politike prema Balkanu. Za komuniste je Socijalistička Balkanska Federacija predstavljala „jedini izlaz iz đavoljskog kruga nacionalističke mržnje, rasparčavanja na državice, bede i imperijalističke eksploatacije“.<ref>[http://www.agmarxismus.net/srpski/titoizam.htm Titoizam i sukobi u bivsoj Jugoslaviji]</ref>
 
[[Datoteka:Pantelis Pouliopoulos.jpg|thumb|levo|125px|[[Pandelis Pouliopoulos]]]]
 
[[1919]]. godine "Balkanska radnička socijaldemokratska federacija" je pretvorena u "Balkansku komunističku federaciju", nakon čega su balkanski komunisti koordinirali svoje akcije sukladno principu balkanskog internacionalizma. [[Komunizam|Komunisti]] su svaku krizu u nekoj zemlji smatrali delom [[svetska revolucija|svetske revolucije]], odnosno borbe međunarodnog proletarijata za socijalnu emancipaciju. Tokom [[Grčko-turski rat (1919-1922)|Grčke vojne kampanje u Maloj Aziji]], grčki komunisti, na čelu sa [[Pantelis Pouliopoulos|Pantelisom Pouliopoulosom]], su vodili anti-ratnu kampanju pozivajući vojnike na "klasni rat umesto imperijalističkog rata" i balkansku radničku solidarnost.<ref name="Koutalis"/>
 
Jugoslovenski komunisti su smatrali da je Kraljevina SHS "država u kojoj vladajuća klasa jedne [srpske] nacije ugnjetava ostale nacije".<ref name="Bogdanovnić"/> [[Komunistička partija Jugoslavije]] je smatrala svojim zadatkom da vodi borbu protiv ugnjetavanja u svim njegovim oblicima i da potpomaže nacionalni oslobodilački pokret.<ref name="Bogdanovnić"/> KPJ je vodila borbu za pravo samoopredeljenja svih ugnjetenih nacija, stalno naglašavajući polovičnost takvih mera i podsećajući da je jedino pravo rešenje stvaranje Federacije radničko-seljačkih republika Balkana.<ref name="Bogdanovnić"/> Srpski [[marksizam|marksisti]], poput [[Dušan Cekić|Dušana Cekića]], su podržavali makedonske zahteve za autonomijom, zalažući se za autonomni status Makedonije u okviru Balkanske federacije.<ref name="Banac">[http://books.google.com/books?id=KfqbujXqQBkC&pg=PA109&dq=%22Balkan+Federation%22&as_brr=3&client=firefox-a&cd=6#v=onepage&q=%22Balkan%20Federation%22&f=false Ivo Banac, The national question in Yugoslavia: origins, history, politics]</ref> 1920-ih godina posebno je bila jaka saradnja između predstavnika seljačkih republikanskih partija Hrvatske i Bugarske, koje su predstavljali [[Stjepan Radić]] i [[Aleksandar Stambolijski]].<ref>[http://books.google.com/books?id=ueD3X-krr2AC&pg=PA158&dq=%22Balkan+Federation%22&as_brr=3&client=firefox-a&cd=9#v=onepage&q=%22Balkan%20Federation%22&f=false Nicholas V. Gianaris, Geopolitical and economic changes in the Balkan countries]</ref> Između [[1924]]. i [[1931]]. u [[Beč]]u je izlazio višejezični list „Balkanska federacija“ (''La Federation Balkanique''), koji je izdavala Balkanska komunistička federacija<ref>[http://books.google.com/books?id=zgqahLS2NFwC&pg=PA180&dq=%22Balkan+Federation%22&as_brr=3&client=firefox-a&cd=40#v=onepage&q=%22Balkan%20Federation%22&f=false Victor Serge, Memoirs of a revolutionary]</ref>, a jedno vreme ga je uređivao jugoslovenski komunista [[Ognjen Prica]].<ref>''Ognjen Prica'', Narodni heroji Jugoslavije, „Mladost“ Beograd, 1975. godina</ref>
Red 73:
Krajem 1920-ih Kominterna je, umesto dotadašnjeg opredeljenja za svetsku revoluciju, usvojila program "socijalizma u jednoj zemlji", nakon čega je balkanski internacionalizam zamro, a internacionalisti postali manjina u komunističkom pokretu.<ref name="Koutalis"/> Balkanska komunistička federacija je podređena interesima [[Sovjetski Savez|Sovjetskog Saveza]], sve do njenog raspuštanja [[1939]].
 
Tokom [[Drugi svetskisvjetski rat|Drugog svetskog rata]] postojala je inicijativa da se povežu narodno-oslobodilačke borbe jugoslovenskih, albanskih, bugarskih i grčkih [[partizaninarodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizana]]. [[Svetozar Vukmanović|Svetozar Vukmanović Tempo]] je kao delegat CK KPJ i Vrhovnog štaba [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] [[1943]]. u Makedoniji radio na formiranju Balkanskog štaba, u cilju zajedničke narodno-oslobodilačke borbe balkanskih naroda i budućeg udruživanja u Balkansku federaciju. Tempo je odlazio u Grčku, Albaniju i Bugarsku, uspostavljajući veze s njihovim partizanima i održavajući sastanke s predstavnicima Centralnih komiteta i Glavnih štabova ovih zemalja zbog jačanja, povezivanja i koordinacije oslobodilačke borbe balkanskih naroda.<ref>Svetozar Vukmanović Tempo, u ''Narodni heroji Jugoslavije'', Mladost, Beograd, 1975.</ref> Međutim, [[Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije|CK KPJ]] se kasnije izjasnio protiv stvaranja Balkanskog štaba, smatrajući da bi njegovo postojanje "umanjilo značaj našeg pokreta, našeg Vrhovnog štaba, a pred inostranstvom bi izgledalo kao da se stvara neka balkanska "internacionala", što bi reakcija svih boja mogla samo da iskoristi za izolaciju oslobodilačkih pokreta".<ref name="Bogdanovnić">[http://www.kosovo.net/sk/rastko-kosovo/istorija/knjiga_o_kosovu/bogdanovic-kosovo_4.html Dimitrije Bogdanovnić, Knjiga o Kosovu]</ref>
 
{{citiranje|„Komunističkim bandama koje se pojavljuju u Grčkoj i Albaniji, u vezi sa napred iznetim, treba da se posveti veća pažnja. Dokle god one operišu bez uzajamne veze i bez veze sa Titom, dovoljno je ako se prema njima upotrebe u aktivnoj odbrani i teritorijalne posadne jedinice. Ako ih uzme Tito, predstavljaće pojačanje opšte boljševičke opasnosti na području Jugoistoka.“<ref>[https://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%9A%D1%83_%D0%BD%D0%B0_%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%83_1.11.1943. Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.]</ref>|Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.}}
Red 79:
[[Datoteka:Balkanska federacija.png|thumb|desno|Komunistički projekat Balkanske federacije.]]
 
Nakon [[Drugi svetskisvjetski rat|Drugog svetskog rata]] je između novih komunističkih vlasti [[FNRJSocijalistička Federativna Republika Jugoslavija|FNRJ Jugoslavije]], [[NR Bugarska|NR Bugarske]], [[NR Rumunija|NR Rumunije]] i [[NRNarodna Republika Albanija|NR Albanije]], uz akvitno učešće [[Sovjetski Savez|SSSR]]-a, razmatrano ujedinjenje u Balkansku federativnu republiku, koja bi uključila i Grčku u slučaju pobede partizana u [[grčki građanski rat|grčkom građanskom ratu]]. [[Josip Broz Tito|Tito]] je u to vreme veoma aktivno radio na stvaranju Balkanske federacije.<ref name="Vickers"/> Jugoslavija je aktivno pomagala grčke partizane i radila na ujedinjenju Albanije sa Jugoslavijom.<ref name="Vickers"/> Sa prvog zasedanja [[Antifašističko veće narodnog oslobođenja Albanije|Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Albanije]] (AVNOA) u Permetu [[24. maj5.|24. maja]]a [[1944]]. poslat je telegram Titu u kome se kaže da je borba naroda Jugoslavije "garantija bratstva balkanskih naroda i ostvarenja ideje balkanske konfederacije".<ref>Vladimir Dedijer, Jugoslovensko-albanski odnosi (str. 94.), Beograd 1949.</ref> Smatralo se da će albansko-jugoslovenski odnosi (zajedno sa pitanjem [[Kosovo|Kosova]]) biti razrešeni u sklopu socijalističke balkanske konfederacije.<ref name="Bogdanovnić"/> [[1. jul7.|1. jula]]a [[1946]]. godine zaključen je Ugovor o prijateljstvu i saradnji između FNR Jugoslavije i NR Albanije.<ref name="Vickers">[http://books.google.com/books?id=IzI0uOZ2j6gC&pg=PA170&dq=%22Balkan+Federation%22&as_brr=3&client=firefox-a&cd=8#v=onepage&q=%22Balkan%20Federation%22&f=false Miranda Vickers, The Albanians: a modern history]</ref> [[1947]]. je potpisan ugovor o prijateljstvu i saradnji između Albanije i Bugarske.<ref name="Vickers"/> Takođe su potpisani i jugoslovensko-bugarski i bugarsko-rumunski dvostrani ugovori o saradnji.
 
Međutim, [[Josif Staljin|Staljin]] se usprotivio stvaranju bilo kakve federacije balkanskih naroda koja bi povezala zemlje [[Sovjetski Savez|sovjetske]] interesne sfere nezavisno od autoriteta [[Moskva|Moskve]].<ref>[http://www.marxists.org/archive/shachtma/1948/08/tito-v-stalin.html Max Shachtman, Tito versus Stalin]</ref> Staljin se plašio da bi Balkanskom federacijom sa sedištem u [[Beograd]]u dominirala jugoslovenska Partija na čelu sa [[Josip Broz Tito|Josipom Brozom Titom]].<ref>[http://books.google.com/books?id=hE5PxJjrI8AC&pg=PT199&dq=%22Balkan+Federation%22&as_brr=3&client=firefox-a&cd=17#v=onepage&q=%22Balkan%20Federation%22&f=false Andrew Rossos, Macedonia and the Macedonians: a history]</ref><ref>[http://books.google.com/books?id=MO0brh8EgdcC&pg=PA50&dq=%22Balkan+Federation%22&as_brr=3&client=firefox-a&cd=13#v=onepage&q=%22Balkan%20Federation%22&f=false Lorraine M. Lees, Keeping Tito Afloat]</ref> Sve aktivnosti oko Balkanske federacije se prekidaju usled Staljinovog protivljenja takvom ujedinjenju balkanskih naroda. Nakon [[Rezolucija Informbiroa|rezolucije Informbiroa]] u junu [[1948]]. godine, kojom je osuđeno Titovo političko delovanje, dolazi do prekida odnosa FNR Jugoslavije sa ostalim socijalističkim zemljama Balkana, i prekida pregovora o savezu.
 
== Izvori ==
Izvor: https://sh.wikipedia.org/wiki/Balkanska_federacija