Ugovor iz Trianona – razlika između verzija
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
m #REDIRECT sr:Тријанонски споразум |
Nema sažetka izmjene |
||
Red 1:
[[Slika:Treaty of trianon negotiations.jpg|mini|280p|Pregovori uoči potpisivanja Trijanonskog sporazuma 1920. godine. U centru slike je [[Nikola Pašić]].]]
[[Slika:Trianon1.jpg|mini|280p|Palata Veliki Trijanon u kojoj je potpisan sporazum.]]
{{Istorija Mađarske}}
'''Trijanonski sporazum''' je zaključen [[4. jun]]a [[1920]]. godine u palati [[Trijanon]] u [[Versaj]]u ([[Francuska]]), između zemalja [[Antanta|Antante]] i [[Mađarska|Mađarske]]. Sporazum je regulisao status nove nezavisne mađarske države i definisao njene granice prema susedima. Ovo je jedan od [[Ugovori kojima je okončan Prvi svetski rat|mirovnih ugovora]] kojima je završen [[Prvi svetski rat]], a koji su na [[Pariska mirovna konferencija 1919.|Pariskoj konferenciji mira]] (od [[18. januar]]a [[1919]]. do [[28. jun]]a [[1919]]. u [[Pariz]]u) zaključeni su sa svakom pobeđenom državom posebno.
==Raspad Austro-Ugarske==
Od 1867. do 1918. godine, [[Austrougarska|Austro-Ugarska Monarhija]] je bila podeljena na austrijski i ugarski deo, a ovaj drugi je nosio naziv [[Kraljevina Ugarska]]. Sa izuzetkom autonomne [[Hrvatska-Slavonija|Hrvatske-Slavonije]], Ugarska je bila centralistički uređena, što se kosilo sa višenacionalnim karakterom ovog područja, a političke i nacionalne težnje nemađarskih naroda u Ugarskoj nisu bile uvažavane.
Austro-Ugarska Monarhija je krajem 1918. godine doživela vojni poraz i raspala se. Ovaj raspad je omogućio [[Sloveni|slovenskim narodima]] Monarhije, kao i [[Rumuni]]ma, da ostvare svoje težnje ka državnosti ili ujedinjenju sa ostalim pripadnicima sopstvenog naroda. Tada su stvorene [[Kraljevina Srba Hrvata i Slovenaca]] ([[Jugoslavija]]) i [[Čehoslovačka]], dok su se [[Transilvanija|transilvanski]] Rumuni priključili proširenoj [[Rumunija|Rumuniji]]. I sami [[Mađari]] su želeli da odbace stari državni sistem proglasivši najpre [[Mađarska Demokratska Republika|Mađarsku Demokratsku Republiku]], a potom i [[Mađarska Sovjetska Republika|Mađarsku Sovjetsku Republiku]]. Od zemalja kojima je do 1918. godine upravljala Ugarska, u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca ušle su [[Hrvatska-Slavonija]] (kojoj je do 1918. godine bio podređen i [[Srem]]) i [[Banat, Bačka i Baranja|Vojvodina]] (koja je tada obuhvatala [[Banat]], [[Bačka|Bačku]] i [[Baranja|Baranju]]). Pod faktičku upravu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca došli su tada i delovi Bačke, Baranje i Banata koji su kasnije, prema odredbama mirovnih ugovora, pripali [[Mađarska|Mađarskoj]] i [[Rumunija|Rumuniji]].
<gallery>
Datoteka:Austria-Hungary map sr.svg|Politička podela Austrougarske do 1918. godine
Datoteka:Banat backa baranja 02 map sr.png|Banat, Bačka i Baranja 1918. godine
</gallery>
==Odredbe sporazuma==
Trijanonski sporazum je odredio granice nezavisne [[Mađarska|Mađarske]], koje su uključivale centralne delove nekadašnje Kraljevine Ugarske. Ostale teritorije kojima je nekada upravljala Ugarska pripale su [[Austrija|Austriji]], [[Čehoslovačka|Čehoslovačkoj]], [[Kraljevina SHS|Kraljevini SHS]] (Jugoslaviji) i [[Rumunija|Rumuniji]]. Sporazumom su oružane snage Mađarske ograničene na 35.000 lako naoružanih vojnika, radi održavanja unutrašnjeg mira.
Granice nove nezavisne Mađarske su uglavnom uključivale etničku teritoriju [[Mađari|Mađara]]; jedan broj Mađara je ostao izvan ovih granica, dok je u samoj Mađarskoj ostao jedan broj pripadnika drugih naroda. Iako su granice uglavnom definisane prema etničkom principu, od ovog principa se delimično odstupilo zbog ekonomskih i strateških razloga. Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca je već 1919. godine ustupila deo Banata sa [[Temišvar]]om Rumuniji, dok je, prema Trijanonskom sporazumu, nezavisnoj Mađarskoj ustupila deo Bačke i najveći deo Baranje. Mađarska je, prema sporazumu, ustupila Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca [[Međumurje]] i [[Prekumurje]].
<gallery>
Slika:Au-velika.png|Teritorija bivše [[Austrougarska|Austrougarske]] i nove granice nakon Trijanonskog sporazuma.
Slika:Austria Hungary ethnic.svg|Lingvistički sastav stanovništva Austrougarske uoči njenog raspada.
</gallery>
==Različita mišljenja o sporazumu==
Za nemađarske narode koji su do 1918. godine živeli pod vlašću Kraljevine Ugarske, nove granice definisane Trijanonskim sporazumom predstavljale su ostvarenje njihovih nacionalnih i državnih težnji, dok su mnogi Mađari ovakve granice smatrali nepravdom. Pri tome su i među samim Mađarima mišljenja bila podeljena, tako da su jedni žalili što nezavisnoj Mađarskoj nisu pripale neke teritorije nastanjene većinskim mađarskim stanovništvom, dok su najekstremniji elementi mađarskog društva žalili što nezavisnoj Mađarskoj nije pripao celokupni prostor nekadašnje Ugarske, ne obazirući se na njegov etnički sastav.
Po odredbama sporazuma, nova nezavisna Mađarska je imala za dve trećine manju teritoriju od bivše Kraljevine Ugarske (koja je bila deo [[Austro-Ugarska|Austro-Ugarske]]), u kojoj su Mađari, iako najbrojniji narod, činili manje od polovine stanovništva. Iako je među Mađarima mišljenje o Trijanonskom sporazumu velikim delom negativno, činjenica je da je ovaj sporazum međunarodno-pravno uspostavio i priznao Mađarsku kao potpuno nezavisnu državu, dok je nekadašnja Kraljevina Ugarska, iako veća po teritoriji, bila podređena [[Habzburška Monarhija|Habzburškoj Monarhiji]] sve do njenog raspada 1918. godine.
<gallery>
Slika:AsambleaDeAlbaIulia19181201.jpg|Priključenje Transilvanije Rumuniji 1918. godine.
Slika:Falunap 014.jpg|Spomenik pomirenja naroda (Čatalja, Mađarska).
</gallery>
==Demografija==
[[Datoteka:Vojvodina languages1921.png|mini|Govorni jezici u Vojvodini 1921. godine]]
Prema popisu iz 1910. godine 48% stanovništva Kraljevine Ugarske je govorilo [[mađarski jezik]], ali u ovaj procenat nisu uključeni samo etnički [[Mađari]], već i pripadnici drugih naroda kao što su [[Jevreji]], [[Bunjevci]], itd. Na teritorijama nekadašnje Ugarske koje, prema Trijanonskom sporazumu, nisu pripale nezavisnoj Mađarskoj, Mađari su bili manje brojni u odnosu na druge narode.
Sledeća tabela prikazuje broj govornika mađarskog i drugih jezika na područjima kojima je upravljala bivša Kraljevina Ugarska, prema popisu iz 1910. godine (današnja teritorijalna pripadnost svake regije data je u zagradi):
{| style="float: center;" class="wikitable"
|- bgcolor="#95B2C9"
| <center>'''Region'''<center>
| <center>'''Glavni govorni jezik'''<center>
| <center>'''Mađarski jezik'''<center>
| <center>'''Ostali jezici'''<center>
|-
| [[Transilvanija]] ([[Rumunija]])
| [[Rumunski jezik|rumunski]] - 2.819.467 (54%)
| 1.658.045 (31,7%)
| [[Nemački jezik|nemački]] - 550.964 (10,5%)
|-
| [[Slovačka]]
| [[Slovački jezik|slovački]] - 1.688.413 (57,9%)
| 881.320 (30,2%)
| [[Nemački jezik|nemački]] - 198.405 (6,8%)
|-
| [[Vojvodina]] ([[Srbija]])
| [[Srpskohrvatski jezik|srpskohrvatski]] - 601.770 (39,8%)<br>* [[Srpski jezik|srpski]] - 510.754 (33,8%)<br>* [[Hrvatski jezik|hrvatski]], [[Bunjevački jezik|bunjevački]] i [[Šokački jezik|šokački]] - 91.016 (6%)
| 425.672 (28,1%)
| [[Nemački jezik|nemački]] - 324.017 (21,4%)
|-
| [[Zakarpatje]] ([[Ukrajina]])
| [[Rusinski jezik|rusinski]] i [[Ukrajinski jezik|ukrajinski]] - 330.010 (54,5%)
| 185.433 (30,6%)
| [[Nemački jezik|nemački]] - 64.257 (10,6%)
|-
| [[Hrvatska]]
| [[Hrvatski jezik|hrvatski]] (većinski jezik)
| 121.000 (3,5%)
| znatan broj govornika [[Srpski jezik|srpskog jezika]]
|-
| [[Burgenland]] ([[Austrija]])
| [[Nemački jezik|nemački]] - 217.072 (74,4%)
| 26.225 (9%)
| [[Hrvatski jezik|hrvatski]] - 43.633 (15%)
|-
| [[Prekmurje]] ([[Slovenija]])
| [[Slovenački jezik|slovenački]] - 74.199 (80,4%) - (1921. godine)
| 14.065 (15,2%) - (1921. godine)
| [[Nemački jezik|nemački]] - 2.540 (2,8%) - (1921. godine)
|-
|}
==Političko nasleđe==
Iako su u jugoslovenskoj javnosti trijanonske državne granice uglavnom smatrane povoljnim, nakon sporazuma se javilo nezadovoljstvo što su neki delovi [[Bačka|Bačke]] i [[Baranja|Baranje]] koji su ušli u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine morali biti ustupljeni nezavisnoj Mađarskoj prema odredbama Trijanonskog sporazuma. Da bi se sprečilo ovakvo rešenje, deo stanovništva Baranje i Bačke je 1921. godine proglasio kratkotrajnu [[Baranjsko-bajska republika|Baranjsko-bajsku republiku]], koju su ubrzo likvidirale mađarske trupe, tako da je ovo područje uključeno u sastav nezavisne Mađarske.
Želeći da revidiraju Trijanonski sporazum i prošire granice Mađarske, mađarski zvaničnici na čelu sa [[Mikloš Horti|Miklošem Hortijem]] su uoči [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]] pristupili [[Trojni pakt|Trojnom paktu]] i pod patronatom [[Nacistička Nemačka|Nacističke Nemačke]] priključili [[Mađarska u Drugom svetskom ratu|Mađarskoj]] delove [[Čehoslovačka|Čehoslovačke]], [[Rumunija|Rumunije]] i [[Kraljevina Jugoslavija|Jugoslavije]]. Nacistička Nemačka, međutim, nije podržavala maksimalističke mađarske teritorijalne zahteve, tako da je kao protivtežnju ovim zahtevima podržavala nezavisnost [[Slovačka republika (1939-1945)|Slovačke]] i [[NDH|Hrvatske]], ostavila znatan deo [[Transilvanija|Transilvanije]] Rumuniji, kao i [[Banat u Drugom svetskom ratu|Banat]] [[Nedićeva Srbija|Nedićevoj Srbiji]]. Nakon poraza Sila osovine u Drugom svetskom ratu, Mađarska je ponovo svedena na trijanonske granice.
I danas u delu mađarskog društva postoje elementi koji zagovaraju reviziju Trijanonskog sporazuma. Primer je mađarska desničarska neofašistička stranka [[Jobik]]. Mađarska često ima zategnute odnose sa Rumunijom zbog oko 1.400.000 Mađara koji žive na području Transilvanije ([[Erdelj]]a), kao i sa [[Slovačka|Slovačkom]] zbog etničkih Mađara koji žive na jugu ove države. Odnosi sa [[Srbija|Srbijom]] su nešto bolji zbog činjenice da Mađari u Srbiji imaju nešto više prava nego u Rumuniji ili Slovačkoj.
<gallery>
Datoteka:Banat backa baranja 01 map sr.png|Banat, Bačka i Baranja sa granicama određenim na mirovnoj konferenciji, kao i Baranjsko-bajska republika.
Datoteka:Hungary map.png|Granice proširene Mađarske u Drugom svetskom ratu.
</gallery>
== Vidi još ==
*[[Ugovori kojima je okončan Prvi svetski rat]]
*[[Pariska mirovna konferencija 1919.]]
{{klica-istorija}}
{{Prvi svetski rat}}
{{Commonscat|Treaty of Trianon}}
[[Kategorija:Mirovni ugovori posle Prvog svetskog rata]]
[[Kategorija:Stvaranje Kraljevine SHS]]
[[Kategorija:Istorija Mađarske]]
[[Kategorija:Istorija Sekelja]]
[[Kategorija:Istorija međunarodnih odnosa]]
[[Kategorija:Jugoslovenski sporazumi]]
[[ar:معاهدة تريانون]]
[[id:Perjanjian Trianon]]
[[bg:Трианонски договор]]
[[su:Pajangjian Trianon]]
[[ca:Tractat del Trianon]]
[[cs:Trianonská smlouva]]
[[da:Trianon-traktaten]]
[[de:Vertrag von Trianon]]
[[et:Trianoni rahuleping]]
[[el:Συνθήκη του Τριανόν]]
[[en:Treaty of Trianon]]
[[es:Tratado de Trianon]]
[[eo:Trianona traktato]]
[[fa:پیمان تریانون]]
[[fr:Traité de Trianon]]
[[gl:Tratado de Trianon]]
[[he:חוזה טריאנון]]
[[hr:Trianonski sporazum]]
[[it:Trattato del Trianon]]
[[ja:トリアノン条約]]
[[kk:Трианон бітім шарты]]
[[ko:트리아농 조약]]
[[la:Foedus apud Trianonium sanctum]]
[[lt:Trianono sutartis]]
[[hu:Trianoni békeszerződés]]
[[ml:ട്രിയനൻ ഉടമ്പടി]]
[[nl:Verdrag van Trianon]]
[[no:Trianon-traktaten]]
[[pl:Traktat w Trianon]]
[[pt:Tratado de Trianon]]
[[ro:Tratatul de la Trianon]]
[[ru:Трианонский договор]]
[[simple:Treaty of Trianon]]
[[sk:Trianonská mierová zmluva]]
[[sl:Trianonska mirovna pogodba]]
[[:sr:Тријанонски споразум]]
[[fi:Trianonin rauhansopimus]]
[[sv:Trianonfördraget]]
[[vi:Hòa ước Trianon]]
[[tr:Triyanon Antlaşması]]
[[uk:Тріанонський договір]]
[[zh:特里亞農條約]]
| |||