Istočni front (Drugi svjetski rat) – razlika između verzija

| deo = [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]]

| slika = Bundesarchiv Bild 183-W0506-316, Russland, Kampf um Stalingrad, Siegesflagge.jpg

| datum = 1941. - 1945.

| mesto = [[Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika|Sovjetski Savez]] i [[Istočna Evropa]]

| rezultat = Sovjetska pobeda

}}

{{Veliki otadžbinski rat}}

 

== Pregled ==

 

 

Tokom skoro dve godine, granica je bila mirna, dok je Nemačka okupirala [[Operacija Veseribung|Dansku, Norvešku]], [[Bitka za Francusku|Francusku]] i Balkansko poluostrvo SSSR je to vreme iskoristio za udvostručenje svoje vojske

 

 

[[Josif Staljin]] se bojao rata sa Nemačkom, a ujedno je slepo verovao da će se Hitler držati sporazuma. Postoje verovanja da je Staljin odbijao tvrdnje o pripremama [[operacija Barbarosa|Barbarose]] kao provokacije koje dolaze sa britanske, pa čak i nemačke strane. Iako su Nemci koncentrisali vrlo veliku količinu trupa u istočnoj Poljskoj, i vršili tajne osmatračke letove preko granice, Staljin je ignorisao upozorenja svojih, kao i stranih obaveštajaca pa je vojska rat dočekala potpuno nespremno bez obzira na upozorenje izdan par sati pre početka napada.

{{Legenda|#ccffcd|Završno njemačko napredovanje 9.09.-5.12.1941.}}

]]

 

 

 

 

Kako se [[Crvena armija]] povlačila iza Dnjepra i [[Reka Dvina|Dvine]], sovjetsko rukovodstvo je posvetilo svoju pažnju premeštanju što većeg dela teške industrije ovog regiona. Fabrike su rasklapane, transportovane što dalje od linije fronta, i ponovo sastavljane u udaljenim krajevima iza [[Ural (planina)|Urala]] i u [[centralna Azija|centralnoj Aziji]]. Većina civilnog stanovništva nije mogla da bude evakuisana zajedno sa opremom, i ono je ostavljeno na nemilost nacistima.

=== Moskva i Rostov: Jesen 1941. ===

{{Poseban članak|Operacija Tajfun|Bitka za Rostov (1941.)}}

 

 

 

Tek što je otpočela operacija Tajfun, ''rusko vreme'' je počelo da deluje. Tokom druge polovine oktobra su padale kiše, koje su pretvorile retke puteve u beskrajna blatišta koja su zarobila nemačka vozila, konje i ljudstvo. Na 160 km do Moskve, gore je tek prethodilo, kada je temperatura počela da se spušta, a sneg da pada. Vozila su ponovo mogla da se kreću, ali ljudi nisu, jer su se smrzavali bez zimske odeće. Nemačko rukovodstvo, očekujući da će kampanja biti gotova za par mesec, nije opremilo svoje armije za zimske borbe.

 

 

Međutim, do [[6. decembar|6. decembra]] je postalo jasno da je [[Vermaht]] isuviše slab da osvoji Moskvu, i napad je morao da se prekine. General Žukov je tada otpočeo svoj kontra-napad.

{{Poseban članak|Moskovska bitka|Druga bitka za Harkov}}

 

 

 

 

 

 

=== Don, Volga i Kavkaz: Leto 1942. ===

{{Poseban članak|Bitka za Voronjež (1942.)|Bitka za Kavkaz|Staljingradska bitka}}

 

{{legenda|#fff8d5|do 7. jula 1942.}}

{{legenda|#ffd2b9|do 22. jula 1942.}}

]]

 

 

 

 

 

=== Staljingrad: Zima 1942. ===

{{Poseban članak|Staljingradska bitka|Operacija Saturn|Druga Ržev-sičevka ofanziva|Treća bitka za Harkov|Bitka za Velikije Luki}}

 

 

 

Nemci su žurili da prebace trupe u Rusiju u očajničkom pokušaju da podrže napad na Staljingrad, ali ofanziva nije mogla da otpočne do [[12. decembar|12. decembra]], do kada je 6. armija u Staljingradu bila već izgladnela isuviše slaba da bi podržala ofanzivu. [[Operacija Zimska oluja]], sa tri prebačene Pancer divizije, je brzo napredovala od [[Kotelnikovo|Kotelnikova]] prema [[Reka Aksaj|reci Aksaj]] ali je zaustavljena 65 km od cilja. Kako bi odvratili pokušaj spasavanja nemačke 6. armije, Sovjeti su odlučili da razbiju Italijane, i pokušaju da priđu iza snaga koje su dolazile u pomoć 6. armiji. Ova operacija je počela [[16. decembar|16. decembra]]. Ono u čemu su Sovjeti uspeli je da unište veliki broj letelica koje su doturale zalihe u Staljingrad. Prilično ograničeni domet sovjetske ofanzive, mada još uvek konačno usmeren prema Rostovu, takođe je ostavio Hitleru vremena da uvidi poentu, i povuče Armijsku grupu A sa Kavkaza, i nazad preko Dona.

 

 

=== Kursk: leto 1943. ===

{{Poseban članak|Kurska bitka}}

 

 

 

Iako su Nemci znali da su ogromne ljudske rezerve Crvene armije iscrpene tokom leta 1941-42. godine. Sovjeti su i dalje popunjavali svoje jedinice ljudstvom koje su regrutovali sa oslobođenih teritorija.

Na severu je cela nemačka 9. armija prebačena iz Rževske u Orelsku izbočinu sa zadatkom da otpočne napad iz [[Maloarhangelsk]]a u pravcu Kurska. Međutim, njene snage nisu uspele da ostvare ni prvi zadatak, a to je zauzeće [[Okhlatovka|Okhlatovke]] koja se nalazila na samo 8 km iza prvih sovjetskih položaja. Napredovanje jedinica 9. armije u velikoj meri je usporeno dubokim i gustim minskim poljima koje su Sovjeti posejali duž odbrambenog pojasa. Posle samo nekoliko sati borbi nemački komandanti dodatno su isfrustrirani kada su shvatili da gorje na kojem su se nalazili ruski položaji nije jedina prirodna prepreka na putu ka Kursku. Zbog snažnog ruskog otpora pravac napredovanja nemačke 9. armije usmeren je ka [[Poniri]]ju, zapadno od Okhlatovke, ali ni tamo nije došlo do proboja zbog čega su Nemci prešli u defanzivu. Dubina utvrđenih položaja omogućila je Rusima da uspore i konačno zaustave nemačko napredovanje na ovom pravcu čime su se stvorili uslovi za kontranapad. [[12. jul]]a 1943. godine jedinice Crvene armije probile su nemačku liniju fronta na spoju između 211. i 293. pešadijske divizije na reci [[Žizdra]] i krenule u pravcu [[Karačev]]a koji se nalazio u nemačkoj pozadini iza Orela.

 

Nemačka ofanziva na jugu, koju je predvodila nemačka 4. oklopna armija sastavljena od tri tenkovska korpusa, kojom je komandovao general-pukovnik [[Herman Hot|Hot]], imala je više uspeha. Napredujući sa obe strane gornjeg [[Donjec]]a, na uskom koridoru, SS oklopni korpus i nemačka SS. oklopno-grenadirska divizija „Velika Nemačka“ probijale su se kroz gusta minska polja i preko uzvišenja u pravcu [[Obojan]]a. Žestok sovjetski otpor primorao je Nemce da promene pravac napredovanja sa istočnog na zapadni deo fronta, ali su nemački tenkovi napredovali 25 km u dubinu sve do susreta sa rezervom sovjetske 5. tenkovske armije izvan [[Prohorovka|Prohorovke]]. 12. jula se na ovom pravcu razvila velika tenkovska bitka u kojoj je učestvovalo preko hiljadu tenkova. Posle Drugog svetskog rata, [[Bitka kod Prohorovke]] proglašena je od strane ruskih vojnih istoričara za najveću tenkovsku bitku u istoriji. Novija istraživanja pružaju sasvim drugačiju sliku. Tenkovska bitka kod Prohorovke je zapravo bio haotičan i neuspeo napad oko 250 tenkova sovjetske 5. gardijske tenkovske armije na odbrambene položaje nemačkog II SS korpusa. Neustrašivi frontalni napad bio je neočekivan, ali i loše organizovan, zbog čega su ga nemačke jedinice uspešno razbile. Skoro svi sovjetski tenkovi na ovom delu fronta, oko 400 komada uništeni su tokom 12. jula. Nemci su izgubili neznatan broj tenkova, ali su gubici u pešadiji, koja se u bliskoj borbi sukobila sa ruskim tenkovima [[T-34]] bili značajni. Do kraja dana su obe strane bila toliko iscrpljene da je na ovom delu fronta došlo do smirivanja situacije. Bez obzira na loše napredovanje severnog kraka [[Erih fon Manštajn|Manštajn]] je odlučio da nastavi napad sa 4. oklopnom armijom. Međutim, bez obzira na sve, sposobnost Crvene armije da trpi velike gubitke u materijalu i ljudstvu i da nastavi da se bori dovela je do zaustavljanja nemačke ofanzive, iako su nemački gubici bili znatno manji od sovjetskih. Pod uticajem neuspele kontraofanzive na jugu, Crvena armija prešla je u ofanzivu na severu, kod Orelske izbočine, probila je nemačku liniju fronta i izbila u pozadinu nemačke 9. armije. Takođe, zabrinut zbog Savezničkog iskrcavanja na [[Sicilija|Siciliji]], 10. jula 1943. godine, Hitler je povukao II SS oklopni korpus sa južnog kraka Kurske izbočine čime je operacija Citadela okončana neuspehom.

 

 

=== Ukrajina: jesen i zima 1943. ===

{{legenda|#fff8d5|do 1. decembra 1943.}}

{{legenda|#ffd2b9|do 30. aprila 1944.}}

]]

 

 

Nemačke jedinice koje su početkom avgusta držale položaj na Mjusu i koje su bile sastavljene od 1. oklopne armije i ponovo formirane 6. armije bile su preslabe da bi mogle da se odupru sovjetskom napadu koji ih je primorao da se povuku kroz Donbaski industrijski basen sve do [[Dnjepar|Dnjepra]]. Zbog ovog povlačenja Nemci su izgubili značajne industrijske resurse i polovinu žitnica koje su bile jedan od glavnih strateških ciljeva invazije na SSSR. Zbog loše strateške situacije na ovom delu fronta Hitler je bio prinuđen da se saglasi sa opštim povlačenjem nemačkih jedinica na zapadnu obalu reke Dnjepar, na kojoj je trebala da se uspostavi odbrambena linija Istočni zid (Ostwall), kao pandan odbrambenoj liniji Zapadni zid (Westwall) koja je izgrađena da bi zaštitila zapadne granice Nemačke. Međutim, u trenutku kada je nemačka Grupa armija „Jug“ napustila istočnu [[Ukrajina|Ukrajinu]] i počela da se povlači preko Dnjepra, tokom septembra, ova linija još uvek nije bila izgrađena. Sovjetske jedinice koje su u stopu pratile nemačke jedinice koje su se povlačile, iskoristile su loše utvrđene nemačke položaje na zapadnoj obali reke da bi u hodu forsirale Dnjepar na više mesta i uspostavile mostobrane na zapadnoj obali. [[24. septembar|24. septembra]] Sovjeti su pokušali da prošire mostobran padobranskim desantom u blizini [[Kanev]]a. Iako je ovaj pokušaj propao, nove sovjetske jedinice koje su iskoristile zaštitu padobranaca, prešle su reku i utvrdile se na mostobranu. Tokom septembra i oktobra meseca nemački položaj na Dnjepru je postao neodrživ dok se sovjetski mostobran sve više i više širio. Naznačajniji gradovi duž Dnjepra polako su počeli da padaju Sovjetima u ruke. Prvo je oslobođen grad [[Zaporožje]], a zatim i [[Dnjepropetrovsk]]. U januaru 1944. godine deset nemačkih divizija koje su se našle u sovjetskom okruženju kod [[Čerkasi]]ja uspelo je da se probije, ali uz velike gubitke. Zatim se u martu dvadeset nemačkih divizija iz sastava 1. oklopne armije kojom je komandovao general [[Hans-Valentin Hube]], našlo u okruženju u tzv. Hubeovom džepu kod Kamenec-Podolskog. Posle dve nedelje teških borbi 1. oklopna armija je uspela da se uz lakše gubitke probije iz okruženja.

Sovjeti su ostvarili prednost od deset prema jedan u tenkovima i sedam prema jedan u pešadiji u odnosu na Nemce. U trenutku napada sovjetska brojčana i kvalitativna prednost je bila ogromna. Crvenoj armiji, koja je u ovoj ofanzivi angažovala preko 2.5 miliona vojnika, Grupa armija „Centar“ je mogla da se suprotstavi sa jedva 800.000 vojnika. Nemački front se raspao. Glavni grad [[Belorusija|Belorusije]], [[Minsk]], oslobođen je [[3. jul]]a 1944. godine i u njemu je opkoljeno i zarobljeno 50.000 nemačkih vojnika. Deset dana kasnije sovjetske snage izbile su na predratnu granicu sa Poljskom. Brzo napredovanje Crvene armije odseklo je jedinice Grupe armija „Sever“ u [[Kurlandija|Kurlandiji]] od glavnine nemačkih snaga. Operacija Bagration je po svim merilima bila jedna od najvećih u Drugom svetskom ratu. Gubici Crvene armije iznosili su 765.815 poginulih, nestalih, ranjenih i bolesnih vojnika kao i 2.957 uništenih tenkova i jurišnih topova. Nemački gubici iznosili su oko 445.000 vojnika, od kojih je najveći deo zarobljen.

 

 

U Poljskoj je brz prodor Crvene armije primorao Poljsku domovinsku armiju da započne Operaciju Tempest. Tokom [[Varšavski ustanak|Varšavskog ustanka]] sovjetska armija zaustavila se na reci [[Visla|Visli]], nemoćna ili nevoljna da pomogne poljskim ustanicima u [[Varšava|Varšavi]]. Pokušaj 1. poljske armije, iz sastava Crvene armije da pomogne borcima u gradu odbijen je krajem septembra uz teške gubitke, zbog izostanka tenkovske, artiljerijske i vazdušne podrške. Iako su jedinice [[Poljska Domovinska armija|Poljske Domovinske armije]] pomagale Crvenoj armiji prilikom borbi u Poljskoj, jedinice [[NKVD]] koje su išle iza borbenog ešalona, streljale su ili poslale u gulage u Rusiji sve poljske oficire i one poljske vojnike koji su odbili da se pridruže sovjetskoj armiji.

=== istočna Evropa: januar-mart 1945 ===

{{Poseban članak|Visla-Odra ofanziva}}

 

 

 

Kontranapad koji je izvela nemačka Grupa armija „Visla“, pod komandom [[Hajnrih Himler|Hajnriha Himlera]], pretrpeo je neuspeh [[24. februar]]a što je za posledicu imalo sovjetski prodor u [[Pomeranija|Pomeraniju]] i čišćenje desne obale reke Odre od preostalih nemačkih jedinica. Na jugu su propala tri nemačka pokušaja da se deblokira nemački garnizon u [[Budimpešta|Budimpešti]] zbog čega su se nemačke jedinice u gradu predale 13. februara. Nemačke armije su ponovo prešle u kontranapad na Hitlerovo insistiranje da se linija fronta ponovo uspostavi na reci [[Dunav]]. Nemački napad je razbijen [[16. mart]]a, a istog dana Crvena armija je prešla u ofanzivu. Crvena armija ušla je u Austriju [[30. mart]]a, a [[Beč]] je zauzet [[13. april]]a.

Keningsberg je pao [[9. april]]a, ali su pojedine nemačke jedinice nastavile da pružaju otpor na mostobranima na Hajlgenbelu i u [[Gdanjsk]]u sve do kraja rata. Operacija u Istočnoj Pruskoj, iako u senci Visla-Odra operacije i kasnije [[Bitka za Berlin|bitke za Berlin]], bila je jedna od najvećih i najskupljih koje je Crvena armija vodila u Drugom svetskom ratu. U periodu od 13. januara do 25. aprila Crvena armija imala je gubitke od 584.788 vojnika i 3.525 tenkova i jurišnih topova.

 

 

=== Berlin: april 1945. ===

 

 

 

 

 

 

 

 

== Okupacija i represije ==

 

Nemačka je tokom [[1941]]. godine osvojila ogromne teritorije koje je trebalo umiriti i na njima uspostaviti nemačku upravu. Neki sovjetski građani, uglavnom u republikama u kojima Rusi nisu činili većinu stanovništva, dočekali su nemačke osvajače kao oslobodioce od staljinističke represije. Međutim, nije im trebalo mnogo da shvate da su njihovi novi gospodari skoro isto toliko surovi kao i njihovi prethodnici. Nacistički orijentisani nacionalni Beloruski, Ukrajinski i Kozački oslobodilački pokreti nisu ulivali poverenje Hitleru; neki od ovih pokreta priključeni su nemačkoj vojsci dok su drugi brutalno ugušeni. Ni jedna od okupiranih teritorija nije imala bilo kakav oblik samouprave. Naprotiv, nacistička ideologija planirala je da ovaj deo Sovjetskog Saveza kolonizuje nemačkim stanovništvom, dok bi domaće stanovništvo bilo likvidirano, prognano ili pretvoreno u robovsku radnu snagu.

 

 

 

Kako su tokom 1943. godine ljudske rezerve bile na izmaku, Crvena armija je u predstojećim velikim ofanzivama morala da se osloni na vojnu tehniku. Povećanje proizvodnje vojne industrije postignuto je na uštrb životnog standarda običnih građana - povećanje je uglavnom postignuto primenom principa „totalnog rata“ pod parolom „sve za front“ - kao i uz pomoć vojne opreme koja je u skladu sa [[Sporazum o zajmu i najmu|Sporazumom o zajmu i najmu]] dopremana iz [[Sjedinjene Američke Države|SAD]] i [[Velika Britanija|Velike Britanije]].

== Žrtve ==

* [http://web.jjay.cuny.edu/~jobrien/reference/ob62.html (izvor)]

 

Prema navodima generala Romana Rudenka tokom [[Nirnberški proces|suđenja u Nirnbergu]], materijalna šteta u Sovjetskom Savezu, koju je nanela invazija sila Osovine, procenjuje se na 679 milijardi rubalja. Ova šteta se sastoji u, između ostalog, potpunom ili delimičnom uništenju 2.508 crkvenih objekata, 1.710 gradova, 70.000 sela i zaselaka, 31.850 industrijskih postrojenja, 40.000 milja železničke pruge, 4.100 železničkih stanica, 40.000 bolnica, 84.000 škola, i 43.000 javnih biblioteka. Sedam miliona konja i 17 miliona ovaca i koza je zaklano ili odvezeno<ref>''[[Njujork tajms]]'', [[9. februar]] [[1946]], Volume 95, Number 32158.</ref>

* [[Vojna istorija Nemačke tokom Drugog svetskog rata]].

* [[Operacija Zilberfuhs]], napad sila Osovine na sovjetski arktik.

* [[Hronologija Drugog svetskog rata]].

 

== Napomene ==

{{Link FA|fi}}

{{Link FA|vi}}

{{link FA|ko}}

{{link FA|ro}}

 

[[an:Frent Oriental (Segunda Guerra Mundial)]]

[[bg:Източен фронт (Втора световна война)]]

[[ca:Front Oriental de la Segona Guerra Mundial]]

[[da:Østfronten under 2. verdenskrig]]

[[de:Ostfront (Zweiter Weltkrieg)]]

[[el:Ανατολικό μέτωπο (Β' Παγκόσμιος Πόλεμος)]]

[[en:Eastern Front (World War II)]]

[[es:Frente Oriental (Segunda Guerra Mundial)]]

[[eu:Ekialdeko Frontea Bigarren Mundu Gerran]]

[[fr:Front de l'Est (Seconde Guerre mondiale)]]

[[he:החזית המזרחית במלחמת העולם השנייה]]

[[hi:महान देशभक्तिपूर्ण युद्ध (द्वितीय विश्वयुद्ध)]]

[[hr:Istočno bojište (Drugi svjetski rat)]]

[[it:Fronte orientale (1941-1945)]]

[[ja:独ソ戦]]

[[ko:동부 전선 (제2차 세계 대전)]]

[[lt:TSRS-Vokietijos karas]]

[[nl:Oostfront (Tweede Wereldoorlog)]]

[[no:Østfronten (andre verdenskrig)]]

[[ru:Восточноевропейский театр военных действий Второй мировой войны]]

[[sl:Vzhodna fronta (druga svetovna vojna)]]

[[sv:Östfronten under andra världskriget]]

[[ta:கிழக்குப் போர்முனை (இரண்டாம் உலகப் போர்)]]

[[th:แนวรบด้านตะวันออก (สงครามโลกครั้งที่สอง)]]

[[tr:Doğu Cephesi (II. Dünya Savaşı)]]

[[uk:Східноєвропейський театр воєнних дій Другої світової війни]]

[[zh:苏德战争]]