Wikipedija

Njemački jezik – razlika između verzija

Interaktivna pretraga historije
← Starija izmjenaNovija izmjena →
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
Kolega2357 (razgovor | doprinos)
20.730.146 izmena
m Bot: Brisanje šablona: Link FA.
Nema sažetka izmjene
Red 18:
|sil=GER
}}
'''Nemački jezik''' ([[Nemački jezik{{jez-nem|nem.]].Deutsche ''Deutsch''Sprache}}), je jedan od jezika zapadne grupe [[Germanski jezici|germanskih jezika]], i spada među najveće svetske jezike[[jezik]]e. To je maternji jezik najvećeg broja stanovnika [[Evropska unija|Evropske unije]].
Nemačkim jezikom se govori u Nemačkoj, Austriji, Lihtenštajnu, u dve trećine Švajcarske, u dve trećine provincije Južni Tirol u Italiji, istočnim kantonima Belgije i u pograničnim delovima Danske.
 
Nemačkim jezikom se govori u Nemačkoj, Austriji, Lihtenštajnu, u dve trećine Švajcarske, u dve trećine provincije Južni Tirol u [[Italija|Italiji]], istočnim kantonima [[Belgija|Belgije]] i u pograničnim delovima [[Danska|Danske]].
U Luksemburgu (nem. Luxemburg), kao i u francuskim oblastima [[Alzas]] (nem. Elsass) i [[Lorena]] (nem. Lothringen), starosedeoci ovih oblasti govore različitim nemačkim dijalektima, dok je deo stanovništva ovladao standardnim nemačkim (posebno u Luksemburgu), mada je u Alzasu i Lorenu [[francuski jezik]] potisnuo nemački u zadnjih četrdeset godina.
 
U [[Luksemburg]]u ({{jez-nem|Luxemburg}}), kao i u francuskim oblastima [[Alzas]] ({{jez-nem|Elsass}}) i [[Lorena]] ({{jez-nem|Lothringen}}), starosedeoci ovih oblasti govore različitim nemačkim dijalektima, dok je deo stanovništva ovladao standardnim nemačkim (posebno u Luksemburgu), mada je u Alzasu i Lorenu [[francuski jezik]] potisnuo nemački u poslednjih četrdeset godina.
Male zajednice koje govore nemačkim jezikom opstale su u Rumuniji, Republici Češkoj, Mađarskoj, posebno Rusiji, Kazahstanu i Poljskoj, mada su masivne emigracije stanovništva nemačkog porekla iz ovih zemalja u Nemačku smanjile broj govornika u ovim zajednicama.
 
Male zajednice koje govore nemačkim jezikom opstale su u [[Rumunija|Rumuniji]], Republici Češkoj, [[Mađarska|Mađarskoj]], posebno [[Rusija|Rusiji]], [[Kazahstan]]u i [[Poljska|Poljskoj]], mada su masivne emigracije stanovništva nemačkog porekla iz ovih zemalja u Nemačku smanjile broj govornika u ovim zajednicama.
Van Evrope, najveće zajednice u kojima se govori nemački jezik nalaze se u Sjedinjenim Američkim Državama (u državama Severnoj i Južnoj Dakoti, Montani, Viskonsinu i Indijani; Amiši, Hateri? i neki Menoniti? govore dijalektima nemačkog), u Brazilu (oblasti Rio Grande do Sul, gde je nastao nem. Riograndenser Hunsrückisch, Sveta Katarina, Parana i Espirito Santo), u koje je migriralo milione Nemaca u zadnjih dvesta godina; ali većina njihovih potomaka ne govori nemački.
 
Van [[Evropa|Evrope]], najveće zajednice u kojima se govori nemački jezik nalaze se u [[Sjedinjene Američke Države|Sjedinjenim Američkim Državama]] (u državama [[Severna Dakota|Severnoj]] i [[Južna Dakota|Južnoj Dakoti]], [[Montana|Montani]], [[Viskonsin]]u i [[Indijana|Indijani]]; u [[Brazil]]u (oblasti Rio Grande do Sul, gde je nastao {{jez-nem|Riograndenser Hunsrückisch}}, Sveta Katarina, Parana i Espirito Santo), u koje je migriralo milione Nemaca u zadnjih dvesta godina; ali većina njihovih potomaka ne govori nemački.
Zajednice u kojima se govori nemački se mogu takođe naći u bivšoj nemačkoj koloniji Namibiji, kao i drugim zemljama u koje su emigrirali Nemci, kao npr. Kanada, Island, Argentina, Paragvaj, Čile, Peru, Venecuela, Tajland i Australija.
 
Zajednice u kojima se govori nemački se mogu takođe naći u bivšoj nemačkoj koloniji [[Namibija|Namibiji]], kao i drugim zemljama u koje su emigrirali Nemci, kao npr. [[Kanada]], [[Island]], [[Argentina]], [[Paragvaj]], [[Čile]], [[Peru]], [[Venecuela]], [[Tajland]] i [[Australija]].
Nemački jezik je maternji jezik oko sto miliona ljudi u Evropi (podaci iz 2004), odnosno maternji je jezik 13,3% Evropljana, što ga čini jezikom kojim se služi najviše govornika u Evropi bez Rusije, više od francuskog jezika (66,5 miliona govornika 2004) i engleskog jezika (64.2 miliona govornika 2004). Nemački je treći jezik po broju onih koji ga uče u školama, drugi po broju onih koji ga uče u Evropi, i treći u SAD-u (posle španskog i francuskog). Nemački je jedan od zvaničnih jezika Evropske unije, gde je treći jezik po broju onih koji ga uče (odmah posle francuskog).
 
Nemački jezik je maternji jezik oko sto miliona ljudi u Evropi (podaci iz 2004), odnosno maternji je jezik 13,3% Evropljana, što ga čini jezikom kojim se služi najviše govornika u Evropi bez Rusije, više od francuskog jezika (66,5 miliona govornika 2004) i engleskog jezika (64.2 miliona govornika 2004). Nemački je treći jezik po broju onih koji ga uče u školama, drugi po broju onih koji ga uče u Evropi, i treći u SAD (posle španskog i francuskog). Nemački je jedan od zvaničnih jezika Evropske unije, gde je treći jezik po broju onih koji ga uče (odmah posle francuskog).
Standardni nemački jezik nije nastao iz nekog dijalekta, već su ga osmislili pesnici, filozofi i drugi obrazovaniji ljudi. U 16. veku Martin Luter je preveo Bibliju na nemački, svesno spajajući karakteristike različitih dijalekata. Želeo je da što veći broj ljudi razume prevod.
 
Standardni nemački jezik nije nastao iz nekog dijalekta, već su ga osmislili pesnici, filozofi i drugi obrazovaniji ljudi. U [[16. vek]]u Martin Luter je preveo [[Biblija|Bibliju]] na nemački, svesno spajajući karakteristike različitih dijalekata. Želeo je da što veći broj ljudi razume prevod.
Sa Geteom i Šilerom u 18. veku na vrhuncu je bila standardizacija nemačkog jezika. Sa više od 120 miliona govornika u 38 zemalja sveta, nije začuđujuće da se razlikuje upotreba nemačkog jezika. Kao i engleski, i nemački jezik je pluricentričan i sa tri glavna centra u kojima se koristi: Austriji, Nemačkoj i Švajcarskoj.
 
Sa [[Johan Volfgang Gete|Geteom]] i [[Fridrih Šiler|Šilerom]] u [[18. vek]]u na vrhuncu je bila standardizacija nemačkog jezika. Sa više od 120 miliona govornika u 38 zemalja sveta, nije začuđujuće da se razlikuje upotreba nemačkog jezika. Kao i engleski, i nemački jezik je pluricentričan i sa tri glavna centra u kojima se koristi: Austriji, Nemačkoj i Švajcarskoj.
== Istorija ==
 
== Istorija ==
Zbog premeštanja stanovništva, zbog puteva komunikacija i trgovine (uglavnom reka), izolovanosti (visokih planina i nepreglednih šuma) razvili su se različite dijalekti nemačkog jezika. Ovi dijalekti, ponekad međusobno i nerazumljivi, korišćeni su u Svetom Rimskom Carstvu.
Zbog premeštanja stanovništva, zbog puteva komunikacija i trgovine (uglavnom reka), izolovanosti (visokih planina i nepreglednih šuma) razvili su se različite dijalekti nemačkog jezika. Ovi dijalekti, ponekad međusobno i nerazumljivi, korišćeni su u Svetom Rimskom carstvu.
 
Kako je Nemačka bilo podeljena na mnogo država, jedino što je podsticalo standardizaciju nemačkog jezika je želja pisaca da ih što veći broj ljudi razume.
 
Kada je [[Martin Luter]] preveo bibliju[[Biblija|Bibliju]] (Novi Zavetzavet 1521, Stari Zavetzavet 1534), svoj prevod je uglavnom bazirao na već razvijenom jeziku, koji je u to vreme bio najrazumljiviji jezik. Ovaj jezik je bio zasnovan na severoistočnim i dijalektima srednje Nemačke (okolina Hanovera[[Hanover]]a) i sačuvao je puno od srednjeg visokog nemačkog[[srednjevisokonemački|srednjevisokonemačkog]], (za razliku od dijalekata srednje i severne Nemačke u kojima je genitiv već počeo da nestaje). U početku, uz svaku Bibliju dolazila je i lista reči koje nisu poznate u tom dijalektu i njihov prevod. Katolici su u početku odbijali Luterov prevod i pokušali su da stvore sopstveni katolički standard (''Gemeines Deutsch'') - koji se od "protestantskog„protestantskog Nemačkog"Nemačkog“ razlikovao u sitnim detaljima. Tek je sredinom 18. veka, stvoren standard koji je dobro prihvaćen, čime se završio period ranog novog visokog nemačkog[[panonovovisokonemački|ranonovovisokonemačkog]].
 
Nemački je bio jezik trgovine i vlasti u Habsburškom[[Habzburška Carstvumonarhija|Habzburškom carstvu]], koje je okruživalo velike površine centralne i istočne Evrope. Do sredine [[19. vekavek]]a bio je to jezik ljudi iz gradova u najvećem delu carstva. Znanje nemačkog je značilo da je govornik bio trgovac, urbani čovek, a ne njegovu nacionalnost. Neki gradovi, poput Praga[[Prag]]a i [[Budimpešta|Budimpešte]] ([[Budim]]), su postepeno bili [[germanizacija|germanizovani]] u godinama nakon njihovog ulaska pod habsburškuhabzburšku vlast. Drugi, poput [[Bratislava|Bratislave]], su prvobitno naseljeni tokom habsburškoghabzburškog perioda i bili su primarno nemački u to vreme. Nekoliko gradova, kao što je [[Milano]] su ostali prvobitno ne-nemački. Međutim, većina gradova su bili primarno nemački u ovom periodu, kao što su Budimpešta, Bratislava, [[Zagreb]], i [[Ljubljana]], iako su bili okruženi teritorijama u kojima su se govorili drugi jezici.
 
Otprilike do [[1800]], standardni nemački je bio gotovo jedino pisani jezik. U ovom periodu, ljudi u urbanim krajevima severne Nemačke, koji su govorili dijalektima koji su se značajno razlikovali od standardnog nemačkog, učili su ga gotovo kao strani jezik i trudili se da ga izgovaraju što je sličnije moguće onome šta je napisano. Propisane smernice za izgovor su običavale da smatraju severno-nemački izgovor standardom. Ipak, stvarni izgovor standardnog nemačkog varira od regiona do regiona.
 
Mediji i štampana dela su gotovo uvek na standardnom nemačkom ({{jez-nem. |Hochdeutsch}}), koji razumeju u svim teritorijama na kojima se govore nemački jezici (sa izuzetkom predškolske dece u zonama u kojima se govore samo dijalekti - na primer [[Švajcarska]] — ali u eri televizije čak i predškolska deca nauče standardni nemački još pre polaska u školu).
 
Prvi rečnik braće Grim, koji se sastoji iz 16 delova objavljivanih između 1852 i 1960, je najsveobuhvatniji rečnik nemačkog. 1860. godine, gramatika i pravopis su se prvi put pojavili u Dudenovom priručniku. 1901, ovo je proglašeno standardnom definicijom nemačkog jezika. Zvanične izmene su učinjene tek 1998. godine, kada je nemačka pravopisna reforma stupila na snagu u svim zemljama u kojima se govori nemački. Od tada je pravopis nemačkog u tranziciji, sa obavezom da se u roku od osam godina pređe na novi pravopis. Pošto su obrazovanje i kultura, po nemačkom zakonu u nadležnosti nemačkih pokrajina, razlike u pogledima na pravopisnu reformu i dalje usporavaju sprovođenje te reforme.
 
Tokom sedamdesetih godina XIX veka, nemački jezik je potisnuo latinski na svim glavnim evropskim i američkim univerzitetima tog doba.
 
<gallery>
Image:Vojvodina languages1921-sr.png|Nemački jezik u Vojvodini (popis iz 1921)
Image:Vojvodina languages1931-sr.png|Nemački jezik u Vojvodini (popis iz 1931)
</gallery>
 
== Klasifikacija i srodni jezici ==
Nemački je član zapadno-germanske grane germanskih jezika, koji je član indo-evropske[[Indoevropski jezici|indoevropske porodice jezika]].
 
=== Susedni jezici ===
Nemački jezik, zajedno sa danskim kao svojim najbližim rođakom, formira čvrst i dobro definisan jezički region, koji je od drugih jezika odvojen jezičkim granicama. Njegovi susedi su: na severu [[frizijski jezik|frizijski]] i [[danski jezik]]; na istoku [[poljski jezik]], lužičko-srpski[[gornjolužičkosrpski jezik|gornjolužičkosrpski jezik]], [[donjolužičkosrpski jezik|donjolužičkosrpski jezik]], [[češki jezik]], [[slovački jezik]] i [[mađarski jezik]]; na jugu [[slovenački jezik]], [[italijanski jezik]], [[furlanski jezik|friulski jezik]], [[ladinski jezik]] i [[retoromanski jezici|retoromanski jezik]]; na zapadu [[francuski jezik]]. Sem frizijskog, nijedan od ovih jezika nije iz zapadnogermanske grupe, tako da se jasno razlikuju od nemačkog i holandskog. Iako je frizijski u bliskoj vezi sa nemačkim i holandskim, oni nisu međusobno razumljivi.
 
Situacija je složenija kada se uzme u vidu odnos između nemačkog i holandskog. Do skora, kroz ceo prostor na kome se govori nemačkim postojala je jezička neprekidnost (kontinuum), bez jezičkih granica. Na takvom prostoru, svaki dijalekt je razumljiv sa njegovim susedom, ali dijalekti koji su fizički udaljeni često nisu međusobno razumljivi. Nemačko-holandski kontinuum se deli na dve grupe dijalekata: niski[[niskonemački nemačkijezik|niskonemački]] (germanski) i visoki[[Visokonemački nemačkijezik|visokonemački]] (germanski) varijetet, prema tome da li se u njima javila promena suglasnika; holandski je deo dijalekata niskog[[niskonemački nemačkogjezik|niskonemačkog]].
Iz političkih razloga, Nemački i Holandski dijalekti počeli su da divergiraju tokom XX. veka. Takođe, u Nemačkoj i Holandiji, neki dijalekti su blizu izumiranja, jer su ih zamenili standardni nemački, odnosno holandski. Zbog toga, u toku je formiranje jezičke granice između Nemačke i Holandije.
 
Dok je nemački jezik na mnogo načina sličan holandskom, veoma se razlikuju u izgovoru. Govorniku jedne zemlje bi bila potrebna vežba da bi naučio da razume govornika druge zemlje. Uporedite, npr:
:{{jez-hol|De kleinste kameleon is volwassen 2 cm groot, de grootste kan wel 80 cm worden.}}
:{{jez-nem|Das kleinste Chamäleon ist ausgewachsen 2 cm groß, das größte kann gut 80 cm werden.}}
:''Najmanji kameleon, koji je potpuno odrastao, je dug 2 cm, a najveći može lako da dostigne dužinu od 80 cm.''
 
Holanđani uglavnom mogu da razumeju pisani nemački, a Nemci koji govore [[niskonemački jezik|niskonemačkim]] uglavnom mogu da razumeju pisani holandski, ali imaju problema da razumeju govorni jezik.
hol. De kleinste kameleon is volwassen 2 cm groot, de grootste kan wel 80 cm worden.
nem. Das kleinste Chamäleon ist ausgewachsen 2 cm groß, das größte kann gut 80 cm werden.
Najmanji kameleon, koji je potpuno odrastao, je dug 2 cm, a najveći može lako da dostigne dužinu od 80 cm.
Holanđani uglavnom mogu da razumeju pisani nemački, a Nemci koji govore niskim nemačkim ili engleskim uglavnom mogu da razumeju pisani holandski, ali imaju problema da razumeju govorni jezik.
 
=== Zvanični status ===
Standardni nemački je zvanični jezik u [[Nemačka|Nemačkoj]], Lihtenštajnu[[Lihtenštajn]]u i [[Austrija|Austriji]]; jedan je od zvaničnih jezika [[Švajcarska|Švajcarske]] (zajedno sa [[francuski jezik|francuskim]], [[italijanski jezik|italijanskim]] i [[retoromanski jezici|retoromanskim]] jezikom) i Luksemburga[[Luksemburg]]a (zajedno sa francuskim i [[luksemburški jezik|luksemburškim]] jezikom). Koristi se kao lokalni zvanični jezik i regionima gde se govori nemački u [[Belgija|Belgiji]], [[Italija|Italiji]], [[Danska|Danskoj]] i [[Poljska|Poljskoj]]. Nemački je jedan od 2024 zvaničnih jezika [[Evropska unija|Evropske unije]].
 
Nemački jezik je takođe manjinski jezik u [[Kanada|Kanadi]], [[Francuska|Francuskoj]], [[Rusija|Rusiji]], Kazahstanu[[Kazahstan]]u, Tadžikistanu[[Tadžikistan]]u, [[Poljska|Poljskoj]], [[Rumunija|Rumuniji]], Togou[[Togo]]u, Kamerunu[[Kamerun]]u, [[Sjedinjene Američke Države|Sjedinjenim Američkim Državama]], [[Namibija|Namibiji]], Brazilu[[Brazil]]u, Paragvaju[[Paragvaj]]u, [[Mađarska|Mađarskoj]], [[Češka|Češkoj]], [[Slovačka|Slovačkoj]], [[Holandija|Holandiji]], [[Slovenija|Sloveniji]], [[Ukrajina|Ukrajini]], [[Hrvatska|Hrvatskoj]], [[Moldavija|Moldaviji]], [[Australija|Australiji]], [[Letonija|Letoniji]], [[Estonija|Estoniji]] i [[Litvanija|Litvaniji]].
 
Nemački je nekad bio ''[[lingva franka|lingua franca]]'' srednje, istočne i severne Evrope. Uticaji iz engleskog su se u nemačkom tek skoro počeli osećati. Međutim, nemački je među najpopularnijim jezicima u svetu, i drugi po popularnosti u Evropi. 38% svih Evropljana tvrdi da mogu da se sporazumeju na nemačkom (ne uključujući ljude čiji je maternji jezik nemački). U Poljskoj, na primer, lakše je naći nekog ko dobro govori nemački nego engleski, što se može objasniti velikim prisustvom nemačkih medija na tom prostoru.
 
Nemački je drugi jezik po zastupljenosti na Internetu[[internet]]u, više od 8% veb-sajtova je na nemačkom.
 
=== Dijalekti ===
Izraz "nemački"„nemački“ koristi se za dijalekte Nemačke, Austrije, dela Švajcarske i nekih susednih zemalja, kao i za govore kolonija i etničkih grupa koje su osnovali Nemci (npr. Nemački u SAD-u).
 
Razlike među nemačkim dijalektima su značajne. Samo su susedni dijalekti međusobno razumljivi. Za govornika standardnog nemačkog (nem. ''Hochdeutsch''), većina dijalekata nije razumljiva.
 
Nemački i holandski dijalekti se dele nena "Niski[[niskonemački nemačkijezik|niskonemački]]" i "Visoki[[Visokonemački nemačkijezik|visokonemački]]". Da li su oni različiti jezici, ne postoji tačan odgovor; međutim, tačno je da formiraju dijalektski kontinuum gde je svaki dijalekt u tesnoj vezi sa susednim dijalektom, bez obzira da li jese radi o to[[niskonemački visokijezik|niskonemačkom]] ili niski[[visokonemački nemačkijezik|visokonemačkom]].
 
Govornici srpskog jezika mogli bi da budu zavarani nazivima ova dva varijeteta i da pomisle da su nazive dobili prema nekoj vrsti socijalnog vrednovanja tih [[idiom]]a, gde bi [[Visokonemački jezik|visokonemački]] imao neku „prednost“ nad [[niskonemački jezik|niskonemačkim]]. To ne može biti dalje od istine. Nazivi ova dva varijeteta nastali su prema njihovoj geografskoj distribuciji: [[niskonemački jezik]] govori se na severnoj polovini Nemačke, koja je sama [[ravnica]], dakle - nizak teren. A [[visokonemački jezik]] govori se na jugu Nemačke i u Austriji, gde su uglavnom brda i planine, dakle - visok teren. Ukoliko i postoji neko socijalno vrednovanje ovih varijeteta, prednost će uvek biti data [[niskonemački jezik|niskonemačkom]] - mada treba imati na umu da kod Nemaca, Švajcaraca i Austrijanaca to vrednovanje nije izraženo kao npr. kod govornika srpskog ili engleskog jezika (najčešće se svako, uključujući: pisce, političare, javne ličnosti, profesore, itd, uvek služi svojim rodnim dijalektom i ponosan je na njega).
U dijalektima niskog nemačkog nije izvršena zamena suglasnika kao u visokom nemačkom. Niski nemački se deli na dve grupe, niski franački i nisko saksonski. Niski franački se sastoji iz holandskog jezika i flamanskog jezika, kojim se govori u Holandiji i Belgiji; niski saksonski se sastoji iz dijalekata kojima se govori u nemačkim ravnicama (zbog toga naziv niski - nizijski) i u istočnoj Holandiji. Vidi gore za razliku između nemačkog i holandskog.
 
U dijalektima [[niskonemački jezik|niskonemačkog]] nije izvršena zamena suglasnika kao u [[visokonemački|visokonemačkom]]. [[Niskonemački jezik]] se deli na dve grupe: [[niskofranački]] i [[niskosaksonski]]. Niskofranački se sastoji iz holandskog jezika i flamanskog jezika, kojim se govori u Holandiji i Belgiji; niskosaksonski se sastoji iz dijalekata kojima se govori u nemačkim ravnicama i u istočnoj Holandiji. Vidi [[#Susedni jezici|gore]] za razliku između nemačkog i holandskog.
Dijalekti visokog nemačkog dele se na centralni nemački jezik i gornji nemački jezik. Središnji nemački dijalekti uključuju rajnski, luksemburški, mozel frankonski, rajnsko frankonski, hesenski, tirinški i gornje saksonski, i njime se govori u severnoistočnoj Holandiji, istočnoj Belgiji, Luksemburgu, delovima Francuske, i u nemačkoj između reke Majne i severnih niѕija. Standardni nemački se uglavnom zasniva na dijalektima srednje Nemačke.
 
Dijalekti [[visokonemački|visokonemačkog]] dele se na centralni nemački jezik i gornji nemački jezik. Središnji nemački dijalekti uključuju: rajnski, luksemburški, mozel frankonski, rajnsko frankonski, hesenski, tirinški i gornje saksonski, i njime se govori u severnoistočnoj Holandiji, istočnoj Belgiji, Luksemburgu, delovima Francuske, i u nemačkoj između reke Majne i severnih nizija. Standardni nemački se uglavnom zasniva na dijalektima srednje Nemačke.
Visoki nemački dijalekti uključuju alemanski jezik (na primer švajcarski nemački - nem. schwizedeutsch), švapski (nem. schwäbisch), istočno frankonski (nem. fränkisch), austro-bavarski (nem. bayerisch) jezik. Njima se govori u Alzasu, južnoj Nemačkoj, Lihtenštajnu, Austriji i u delovima Švajcarske gde se koristi nemački, kao i Italije.
 
[[Visokonemački]] dijalekti uključuju alemanski jezik (na primer švajcarski nemački - nem. ''schwizedeutsch''), švapski (nem. ''schwäbisch''), istočno frankonski (nem. ''fränkisch''), austro-bavarski (nem. ''bayerisch'') jezik. Njima se govori u Alzasu, južnoj Nemačkoj, Lihtenštajnu, Austriji i u delovima Švajcarske gde se koristi nemački, kao i Italije.
Visoki nemački kojim govore Jevreji Aškenazi (uglavnom u bivšem Sovjetskom Savezu) imaju nekoliko jedinstvenih crta, i uglavnom se smatraju zasebnim jezicima (Jidiš).
 
[[Visokonemački]] kojim govore Jevreji Aškenazi (uglavnom u bivšem Sovjetskom Savezu) imaju nekoliko jedinstvenih crta, i uglavnom se smatraju zasebnim jezicima (Jidiš).
 
Dijalekti nemačkog kojima se govorilo u kolonijama liče na dijalekte nemačkog kojima govore/su govorili Nemci koji su tu došli (npr. pensilvanijski nemački liči na dijalekt nemačkog zvan palatinski).
 
U SAD-u, druga generacija imigranata stvorila je nov varijetet koji je kobinacija nemačkog jezika sa gramatikom i pravopisnim pravilima engleskog. On uglavnom nije razumljiv ni za jedne, ni za druge. Govornici ga nazivaju "američki„američki nemački"nemački“ (nem. ''Amerikanischdeutsch'').
 
=== Standardni nemački ===
[[Datoteka:Welcome to bulevar01.jpg|mini|250p|Dobrodošli na [[Bulevar oslobođenja (Novi Sad)|Bulevar]], [[Novi Sad]] (bilbord dobrodošlice na nemačkom jeziku na Bulevaru u Novom Sadu, postavljen tokom muzičkog festivala [[Egzit|EXIT 2010]]).]]
Nemačka lingvistika dijalektima naziva samo regionalne varijetete, ne i varijetete standardnog nemačkog.
 
Linija 108 ⟶ 115:
 
U Švajcarskoj se, naprotiv, retko koriste mešavine standardnog nemačkog i dijalekta, i standardni nemački se skoro isključivo koristi kao pisani jezik. Ovakvo stanje naziva se diglosija. Standardnim nemačkim se retko govori, npr. sa govornikom koji ne razume švajcarske dijalekte, a očekuje se da se koristi u školi.
 
== Gramatika ==
{{glavni članak|Gramatika nemačkog jezika}}
Nemački je infleksijski jezik - što znači da se odnosi među rečeničkim elementima iskazuju promenom reči, odnosno dodavanjem nastavaka (nastavci za padež, nastavci za broj, nastavci za vreme za glagole ...).
 
=== Promena imenica ===
Nemačke imenice spadaju u:
* jednu od tri deklinacije
* jedan od tri roda: srednji, ženski i muški. Završetak reči može da da informaciju o rodu; za većinu imenica rod ne zavisi od nastavka (za razliku od srpskog, gde su imenice koje se završavaju suglasnikom muškog roda, sa -a ženskog, a sa -o i -e srednjeg)
* dva broja: jedninu i množinu (neki jezici imaju i dvojinu, npr. staroslovenski)
* četiri padeža: nominativ, genitiv, dativ i akuzativ (sa sličnim značenjem kao i u srpskom jeziku)
 
Iako je nemački infleksijski jezik, u odnosu na staronemački ili islandski, broj nastavaka je znatno manji. Tri roda nestaju u množini, koji se ponaša kao četvrti rod. Sa četiri padeža i tri roda i množinom, postoji ukupno 16 kombinacija padeža i roda/broja. Dodavanje nastavaka na imenice je obavezno za genitiv muškog i srednjeg roda, ali ne za ženski rod ili množinu. Sa druge strane, nastavak je obavezan u dativu množine. Postoje i nastavci za dativ muškog i srednjeg roda, ali se vrlo retko sreću, čak ređe nego što se npr. aorist koristi u standardnom srpskom jeziku kada bi trebalo (uglavnom se menja perfektom).
 
Nemački pravopis, za razliku od drugih, zahteva pisanje imenica velikim slovom, čak iako nisu na početku reči.
 
Kod nemačke složenice, levi delovi reči modifikuju značenje desnih, npr. ''Regenschirm'' (srp. kišobran). Za razliku od srpskog gde se složenice sa većim brojem reči pišu odvojeno (stoga i nemamo utisak da su složenice), u nemačkom se one pišu sastavljeno, npr. ''Hundehütte'' (srp. kućica za pse).
 
Najduža zvanična reč u nemačkom jeziku je ''Rindfleischetikettierungsüberwachungsaufgabenübertragungsgesetz'' (Zakon o dužnostima izaslanstva i nadgledanja za obeležavanje stoke i goveda).
 
=== Promena glagola ===
Nemački glagoli se menjaju prema:
* jednoj od dve konjugacije, slaboj i jakoj. Postoji oko 200 glagola koji se nepravilno menjaju.
* tri lica: prvom, drugom i trećem
* dva broja: jednini i množini
* tri načina: indikativ, kondicional i imperativ
* dva roda: aktiv i pasiv; pasiv se deli na statički i dinamički.
* dva prosta vremena (prezent, preterit) i 4 složena vremena (perfekt, pluskvamperfekt, futur, futur II)
 
Takođe postoje brojni načini da se proširi značenje osnovnog glagola korišćenjem više prefiksa.
 
Red reči je znatno fleksibilniji nego na primer u engleskom. Red reči se može menjati zarad suptilnih promena značenja rečenice.
 
Najveći deo fonda reči nemačkog jezika potiče iz germanske grane [[Indoevropski jezici|Indoevropske porodice jezika]], mada nije zanemarljiv broj reči poreklom iz [[Latinski jezik|latinskog]], [[francuski jezik|francuskog]], a skorije i iz [[engleski jezik|engleskog]] jezika. Reči slovenskog porekla je malo; primer: Grenze (granica) i Palatschinken (palačinke).
 
== Pisanje ==
Nemački jezik je pisan latiničnim alfabetom, pored standardnih 26 latiničnih znakaznakova, nemački poseduje tri samoglasnika sa preglasima (umlautima): ''ä'', ''ö'' i ''ü'', kao i poseban znak za "ss" (''ß''), koji se koristi posle dugih samoglasnika i diftonga (koji se ne koristi u Švajcarskoj).
 
== Alfabet ==
{{Glavni članak|Nemačka abeceda}}
Glavni članak: [[Nemačka abeceda]].
 
== Fonologija ==
{{glavni članak|Fonologija nemačkog jezika}}
 
Glavni članak: [[Nemačka fonologija]] (izgovor, istorijske promen u govoru).
== Sličnosti sa engleskim jezikom ==
Postoji mnogo reči koje su po obliku i značenju slične engleskom.
{| {{prettytable}}
|- bgcolor=#FFDEAD
! '''Nemačka reč'''
! Značenje
! Engleska reč koja joj je slična i znači isto
|-
|best || najbolji || best
|-
|Bett || krevet || bed
|-
|Finger || prst || finger
|-
|haben || imati || to have
|-
|Haus || kuća ||house
|-
|Katze || mačka || cat
|-
|lachen || smejati se || to laugh
|-
|Nacht || noć || night
|-
|Rohr || cev || pipe
|-
|Schiff || brod || ship
|-
|singen, sang, gesungen || pevati, pevaše, otpevati || sing, sang, sung
|-
|Tag || dan || day
|-
|Wetter || vreme (meteorološko) || weather
|-
|wollen || hteti || will
|-
|Winter || zima || winter
|-
|Buch|| knjiga || Book
|}
 
Ako se ove reči razlikuju u ponekom suglasniku, to je zbog zamene suglasnika koja se dogodila u [[visokonemački|visokonemačkom]].
 
Postoje reči koje su po obliku slične onima u engleskom jeziku, ali razlikuju se u značenju.
{| {{prettytable}}
|- bgcolor=#FFDEAD
! '''Nemačka reč'''
! Značenje
! Engleska reč koja joj je slična, a znači različito
! Prevod
|-
|Dogge || doga || dog || pas
|-
|drehen || okretati || to throw || baciti
|-
|ernten || žeti || to earn || zarađivati
|-
|Gift || otrov || gift || poklon
|-
|Hund || pas || hound || lovački pas
|-
|Knabe || dečak || knave || nož
|-
|Knecht || sluga || knight || vitez
|-
|nehmen || uzeti || numb || opijen
|-
|raten || pogađati || to read || čitati
|-
|ritzen || zagrebati || to write || pisati
|-
|Schmerz || bol || smart || pametan
|-
|rächen || osvetiti se || to wreak (havoc) || iskaliti (kao bes)
|-
|Tisch || sto || dish || posuda
|-
|werfen || baciti || to warp || izobličiti
|-
|Zeit || vreme || tide || plima
|}
 
U nemačkom postoji puno pozajmljenica iz drugih jezika, posebno francuskog, latinskog i grčkog, ali i drugih. Većina ovih reči imaju isto ili slično značenje kao u prvobitnom jeziku, ali neke od njih su promenile značenje. Ove reči, koje su često pozajmljivane od strane drugih jezika nazivamo internacionalizmima.
{| {{prettytable}}
|- bgcolor=#FFDEAD
! '''Nemačka reč'''
! Značenje
! Poreklo
|-
|Armee || army || francuski
|-
|Arrangement || aranžman (muzički) || francuski
|-
|Chance || šansa || francuski
|-
|Courage || hrabrost || francuski
|-
|chutzpah || besraman || jidiš
|-
|Disposition || loš položaj || latinski
|-
|Feuilleton || članak || francuski
|-
|Futur || buduće vreme || latinski
|-
|Genre || žanr || francuski
|-
|Mikroskop || mikroskop || grčki
|-
|Partei || politička partija || francuski
|-
|Position || pozicija || latinski
|-
|positiv || pozitiv || latinski
|-
|Psychologie || psihologija || grčki
|-
|Religion || religija || latinski
|-
|Tabu || tabu || Tongan
|-
|Zigarre || cigara || španski
|}
 
== Primeri nemačkih fraza ==
{| {{prettytable}}
|- bgcolor=#FFDEAD
! Prevod
! Fraza
! IPA
|-
|nemački || ''Deutsch'' || {{IPA|/ˈdoʏtʃ/}}
|-
|zdravo || ''hallo'' || {{IPA|/ˈhaloː/}}
|-
|doviđenja || ''auf Wiedersehen'' || {{IPA|/aʊf ˈviːdərˌzeːn/}}
|-
|molim || ''bitte'' || {{IPA|/ˈbɪtə/}}
|-
|hvala || ''danke'' || {{IPA|/ˈdaŋkə/}}
|-
|taj/onaj || ''das'' || {{IPA|/das/}}
|-
|koliko? || ''Wie viel?'' || {{IPA|/ˌvi ˈfiːl/}}
|-
|da || ''ja'' || {{IPA|/ˈjaː/}}
|-
|ne || ''nein'' || {{IPA|/ˈnaɪn/}}
|-
|gde je toalet? || ''Wo ist die Toilette?'' || {{IPA|/ˈvoː ˈɪst diː to̯aˈlɛtə/}}
|-
|zdravica || ''prosit'' <br />''prost'' || {{IPA|/ˈproːzit/}} <br />{{IPA|/ˈproːst/}}
|-
|Da li govoriste engleski/srpski? || ''Sprechen Sie Englisch/Serbisch?'' || {{IPA|/ˈʃprɛçən ˈziː ˈɛŋlɪʃ/}}
|-
|Ne razumem || ''Ich verstehe nicht'' || {{IPA|/ˈɪç fɛrˈʃteːə ˈnɪçt/}}
|-
|Izvinite || ''Entschuldigung'' || {{IPA|/ɛntˈʃʊldɪgʊŋ/}}
|-
|Ne znam || ''Ich weiß es nicht'' || {{IPA|/ˈɪç ˈvaɪs əs ˈnɪçt/}}
|}
 
== Nazivi za nemački jezik u drugim jezicima ==
Zbog burne istorije Nemačke i nemačkog jezika, imena koja su drugi narodi izabrali za ovaj jezik variraju više nego kod većine drugih jezika.
 
Uopšteno, imena za nemački jezik se mogu podeliti u pet grupa po svom poreklu:
 
{| {{prettytable}}
|- valign="top"
| '''1.''' Od protogermanske reči za ''narod'':
* [[afrikans]]: ''Duits''
* [[kineski jezik|kineski]]: 德语 (''déyǔ'') ili 德意志语 (déyìzhiyǔ)
* [[danski jezik|danski]]: ''tysk''
* [[holandski jezik|holandski]]: ''Duits''
* [[ferjarski jezik|farski]]: ''týskt''
* nemački: ''Deutsch''
* [[islandski jezik|islandanski]]: ''þýska''
* [[italijanski jezik|italijanski]]: ''tedesco''
* [[latinski jezik|latinski]]: ''(lingua) Theodisca''
* [[japanski jezik|japanski]]: ドイツ語 (''doitsugo'')
* [[korejski jezik|korejski]]: 독일어, 獨逸語 (''dogileo'')
* [[norveški jezik|norveški]]: ''tysk''
* [[marathi jezik|marathi]]: ''Daitya Bhaasha''
* [[retoromanski jezici|retoromanski]]: ''tudestg''
* [[švedski jezik|švedski]]: ''tyska''
* [[vijetnamski jezik|vijetnamski]]: ''tiếng Đức''
* [[jidiš]]: טײַטש (''daytsch'' or ''daytsh'')
 
| '''2.''' Od imena germanskog plemena:
 
* [[albanski jezik|albanski]]: ''gjermanishte''
* [[amharski jezik|amharski]]: ጀርመን (''järmän'')
* [[jermenski jezik|jermenski]]: գերմաներեն (''Germaneren'')
* [[engleski jezik|engleski]]: ''German''
* [[esperanto]]: ''germana lingvo''
* [[gruzijski jezik|gruzijski]]: გერმანული (''germanuli'')
* [[grčki jezik|grčki]]: Γερμανικά (''germaniká'')
* [[hebrejski jezik|hebrejski]]: גרמנית (''germanit'')
* [[hindi|hindu]]: ''jarmanI kI bhAShA'' — transliteracija
* [[irski jezik|irski]]: ''Gearmáinis''
* [[makedonski jezik|makedonski]]: germanski (''germanski'')
* [[malajski jezik|malajski]] i [[Indonežanski jezik|indonežanski]]: ''bahasa Jerman''
* [[malteški jezik|malteški]]: ''Ġermaniż''
* [[rumunski jezik|rumunski]]: ''germană''
* [[tajlandski jezik|tai]]: ภาษาเยอรมัน (''phasa yerman'')
 
| '''3.''' Od imena saksonskog plemena:
 
* [[estonski jezik|estonski]]: ''saksa''
* [[finski jezik|finski]]: ''saksa''
 
|- valign="top"
| '''4.''' Od staroslovenske reči „nem“ (''"mutav"''):
 
* [[bugarski jezik|bugarski]]: nemski (''nemski'')
* [[hrvatski jezik|hrvatski]]: ''njemački''
* [[češki jezik|češki]]: ''němčina''
* [[mađarski jezik|mađarski]]: ''német''
* [[poljski jezik|poljski]]: ''niemiecki''
* [[rumunski jezik|rumunski]]: ''nemţeşte''
* [[ruski jezik|ruski]]: nemeckiй (''nemetskiy'')
* [[srpski jezik|srpski]]: nemački ili njemački / ''nemački'' ili ''njemački''
* [[slovački jezik|slovački]]: ''nemčina''
* [[slovenački jezik|slovenački]]: ''nemščina''
* [[ukrajinski jezik|ukrajinski]]: nіmecьka (''nimetska'')
 
| '''5.''' Od imena alemanskog plemena:
 
* [[arapski jezik|arapski]]: ألمانية (''alimāniyyah'')
* [[baskijski jezik|baskijski]]: ''alemanera''
* [[bretonski jezik|bretonski]]: ''alamaneg''
* [[katalonski jezik|katalonski]]: ''alemany''
* [[francuski jezik|francuski]]: ''allemand''
* [[kmerski jezik|kmerski]]:&nbsp;&nbsp;({{IPA|/pʰiːəsaː&nbsp;aːləmɒŋ/}})
* [[malgaški]]: ''alema''
* [[oksitanski jezik|oksitanski]]: ''alemand''
* [[persijski jezik|persijski]]: آلمانی (Âlmâni)
* [[portugalski jezik|portugalski]]: ''alemão''
* [[španski jezik|španski]]: ''alemán''
* [[tagalog]]: ''Aleman''
* [[turski jezik|turski]]: ''Almanca''
* [[velški jezik|velški]]: ''Almaeneg''
 
| '''6.''' od reči dodeliti
 
* [[letonski jezik|letonski]]: ''vācu''
* [[litvanski jezik|litvanski]]: ''vokiečių''
 
|}
 
== Izvori ==
{{reflist}}
 
== Literatura ==
{{reflist|2}}
* George Oliver Curme, ''A Grammar of the German Language'' (1904, 1922) — the most complete and authoritative work in English
* [http://www.uni-wuerzburg.de/germanistik/spr/suf/baydat-udi/pdf/Grob%FCbersicht%20Dialekte.pdf Karta dijalaketadijalekata njemačkognemačkog jezika] (na njemačkomnemačkom, PDF)
 
{{refend}}
{{interwiki|code=de}}
 
{{Službeni jezici EU}}
== Eksterni linkovi ==
* [http://www.lerne-kroatisch.de/ Online Rečnik] Nemačko - Srpski Online Rječnik
 
== Spoljašnje veze ==
{{Interwiki|code=de}}
{{Commonscat|German language}}
* [http://www.101languages.net/german/ German 101] Learn German online (Engleski)
* [http://www.lerne-kroatisch.de/ Online Rečnik] Nemačko - Srpski Online Rečnik
* [http://www.goethe.de/ins/cs/bel/srindex.htm Gete institut - odeljenje u Srbiji]
* [http://www.populearn.com/german/free/ Learn German] Naučite nemački mreži
* [http://www.washjeff.edu/capl/ Culturally Authentic Pictorial Lexicon] Besplatnan leksikon nemačkog jezika sa slikama iz nemačkog sveta.
* [http://www.sprachtausch.net Sprachtausch.net] — Nemački sajt na kome možete naći nastavnika, u zamenu da vi njega učite vašem jeziku
* [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=deu Etnološka reportaža o nemačkom jeziku]
* [http://www.travlang.com/languages/german/ihgg/ Internet priručnik nemačke gramatike]
* [http://www.lsa.umich.edu/german/hmr/Nemački na internetu] na Mičigenskom Univerzitetu
* [http://www.dw-world.de/dw/0,1595,2469,00.html Mrežni kursevi nemačkog Deutsche Welle-a]
* [http://www.applelanguages.com/en/learn/german.php Kursevi nemačkog u Nemačkoj]
* [http://www.vds-ev.de Verein Deutsche Sprache] (na nemačkom)
* [http://wikibooks.org/wiki/German Udžbenik nemačkog jezika za početnike]; u toku je razvoj na [http://wikibooks.org/ Wikibooks]
* [http://www.diwa.info/ Digital Wenker-Atlas] Projekat iz 19. veka ''Lingistički atlas nemačkog carstva''
* [http://web.archive.org/20041025154159/www.geocities.com/language_directory/languages/german.htm Lista sa vezama za druge sajtove o nemačkom]
* [http://eserver.org/langs/the-awful-german-language.txt Taj strašan nemački] — Sastav o nemačkom marka Tvena
* [http://how-to-learn-any-language.com/e/languages/german/index.html Kako učiti nemački? Profil nemačkog jezika]
* [http://www.vistawide.com/german/why_german.htm Zašto učiti nemački?] — 12 razloga za učenje nemačkog
* [http://www.actilingua.com/german_courses/german_language.php Kratak pregled nemačkog jezika i njegovih varijeteta sa mapom]
* [http://www.ielanguages.com/German.html Bespatan tutorijal za učenje nemačkog - ielanguages.com]
* [http://german.about.com/ Naučite nemački, lekcije, govorite nemački]
* [http://www.passwort-deutsch.de/ Passwort Deutsch] - kurs nemačkog
* [http://www.deutsch-lernen.com/ Učite nemački preko interneta] besplatni kursevi nemačkog
* [http://www.loecsen.com/travel/discover.php?lang=en&to_lang=1/ Slušajte i naučite korisne nemačke izraze] Uz svaki izraz dostupan je zvučni snimak i ilustracija
* [http://smartbasic.edu.rs Najbolja škola nemačkog jezika u SRJ]
 
=== Rečnici i prevođenje ===
* [http://www.onlinerecnik.com/ Nemačko-srpski i srpsko-nemački rečnik i prevod teksta]
* [http://www.ni-kel.com/recnik/ Nemačko-srpski dvosmerni rečnik i prevodilac teksta]
* [http://www.krstarica.com/recnik/srpsko-nemacki/ Nemačko-srpsko-nemački rečnik na Krstarici]
* [http://dict.leo.org/ The LEO Online Dictionary] Nemačko-englesko-nemački rečnik.
* [http://www.dict.cc/ dict.cc: Nemačko-englesko-nemački rečnik] u koji korisnici mogu da dodaju reči sa 420.000 reči
* [http://www.websters-online-dictionary.org/definition/German-english/ Nemačko - engleski rečnik]: sa strane [http://www.websters-online-dictionary.org Webster's Online Dictionary] — the Rosetta Edition.
* [http://www.canoo.net/index_en.html Nemačka gramatika, rečnik, promena reči i njihovo formiranje]
* [http://www.woerterbuch.info woerterbuch.info — Besplatni nemačko-engleski internet rečnik] sa 600.000 reči
* [http://www.dwds.de Projekat „Digitalni rečnik“]
 
=== Gramatika ===
* [http://www.wm.edu/modlang/gasmit/grammar/grammnu.html Gramatika nemačkog]
* [http://www.arts.uwaterloo.ca/~skidmore/grammarpage.htm Gramatika nemačkog na internetu]
* [http://io.uwinnipeg.ca/~oberle/courses/review.html Pregled nemačke gramatike]
* [http://home.debitel.net/user/xianjun/german/yu_fa.htm Sažeta nemačka gramatika] na kineskom
* [http://www.cas.muohio.edu/~greal/netzgrammatik/grammar.html Nemačke gramatičke tablice]
* [http://www.deutschakademie.de/online-deutschkurs/kroatisch/ Vežbe nemačke gramatike]
 
{{Službeni jezici EU}}
 
[[Kategorija:Jezici Njemačke]]
Izvor: https://sh.wikipedia.org/wiki/Njemački_jezik