Hronologija Kraljevine Jugoslavije

Hronologija/Kronologija Kraljevine Jugoslavije je popis događaja, prvenstveno vojno-političkih, značajnih za Kraljevinu Jugoslaviju u periodu 1929 - 1945.

Za prethodni period jugoslovenske monarhije (1918 - 1929) pogledati Hronologija Kraljevine SHS.

Lični režim 1929-1931

1929

Oktobar/Listopad

• 3.10. - Kralj Aleksandar Karađorđević, usvojio je "Zakon o promjeni naziva države to podjele na urpavna područja".On je ime "Kraljevina Srba, Hrvata, i Slovenaca preimenovao u novi naziv "Kraljevina Jugoslavija", a Kraljevina Jugoslavija je istovremeno umjesto dotadašnjih 33.oblasti bila podjeljena na devet banovina + Uprava grada Beograda (Distrikt), čije su se granice mijenjale do potpisivanja Oktroisanog ustava 1931.godine, te banovine zvale su se:Vrbaska, Drinska, Zetska, Primorska, Savska, Dunavska, Moravska, Vardarska, i Dravska.Glavni grad Beograd je bio izdvojen kao posebna oblast (Distrikt).Ovom podjelom su bile izbrisane granice svih južnoslavenski zemalja, a naročito Bosne i Hercegovine koja je bila podjeljena na četiri banovine:Vrbaska, Drinska, Primorska, i Zetska Banovina.

Vrbaska Banovina obuhvatala je bihaćku i banjalučku oblast, Zrinjsku Goru u Hrvatskoj, zajedno sa sedam kotara:Mrkonjić Grad, Jajce, Glamoč, Gradačac, Gračanica, Maglaj, i Derventa.

Drinska Banovina obuhvatala je Zapadnu Srbiju do Kolubare, sarajevsku oblast bez Foče, dio fojničkog sreza,jedan dio travničke oblasti,Tuzlansku oblast.Do potpisivanja Oktriosanog ustava 1931.godine, obuhvatala je Srem sa okolicom oko Vukovara.

Primorska Banovina obuhvatala je dalmatinsku obalu zajedno sa dijelom zapdanim dijelom mostarske oblasti, i jedan dio travničke oblasti tj kotari:Bugojno, Duvno, Livno, Mostar, Konjic, Ljubuški, Livno, i Prozor.Do potpisivanja Oktroisanog ustava 1931.godine, obuhvatala je kotar Travnik.

Zetska Banovina obuhvatala je istočni dio mostarske oblasti odnosto kotari: Nevesinje, Trebinje, Gacko, Bileća, Ljubinje, i Stolac (do potpisivanja Oktrioisanog ustava 1931.godine), Crnu Goru u cjelosti, Prevlaku sa Dubrovnikom u Hrvatskoj, Novopazarski Sandžak, Metohiju sa Pećom, i kotar Foča iz sarajevske oblasti.

U Vrbaskoj i Drinskoj Banovini, Srbi su samo činili većinu, dok su Hrvati u Primorskoj Banovini činili većinu a u Zetskoj Banovini samo Srbi i Crnogorci

Decembar/Prosinac

• 10.12. - Uhapšen Josip Predavec, potpredsednik HSS, zbog navodne prevare, u vezi stečaja Seljačke zadružne banke.
• 17.12. - Kraljev rođendan zvanično proslavljen u celoj zemlji (konfiskovani izveštaji o podmetnutoj bombi na pruzi Beograd-Zagreb i napadu na projugoslovenskog sveštenika Ritiga).
• 22.12. - Uhapšen Vlatko Maček, predsednik HSS, pod optužbom da je finansirao neke članove navodne terorističke organizacije, koja je trebalo da deluje u vreme Kraljevog rođendana (16-17. decembar - bomba pod voz kojim su putovale deputacije u Beograd, bomba u katedrali i "moguće" u 'Esplanadi' tokom svečanog bala).

Tokom/tijekom godine

• U svim opštinama, pa tako i u gradu Beogradu izabrane opštinske organe smenjuju od strane kralja postavljeni predsednici opština.
• Osnovan Državni sud za zaštitu države.
• Na inicijativu Kominterne, KPJ pozvala na oružani otpor diktaturi, što su vlasti iskoristile da nanesu teške gubitke partiji. (v. Sedam sekretara SKOJ-a).
• Do kraja godine CK KPJ prestao delovati kao jedinstveno rukovodstvo, članovi u emigraciji.

---

1930

Januar/Siječanj

• 25.1. - Memorandum Ligi naroda A. Košutića i J. Krnjevića, funkcionera HSS u emigraciji - žale se na diktaturu i uskraćena prava Hrvatima.
• 31.1. - Novi Zakon o islamskoj verskoj zajednici, kojem se reis Mehmed Džemaludin ef. Čaušević protivi.

Jun/Juni/Lipanj

• 14.6. - Presuda Državnog suda za zaštitu države: 14 Hrvata osuđeno na kazne od 6 meseci do 15 godina (poziv na ubistva fukncionera, namera dizanja železničke pruge u vazduh...); oslobođena desetorica, među kojima i lider HSS Vladko Maček (uhapšen prošlog decembra). Sud je našao da nije postojala teroristička organizacija.
• 27.6. - Statut Male Antante (regulisan način rada i odlučivanja).

Oktobar/Listopad

• 5.10. - U Ateni je počeo prvi Balkanski kongres koji je trebao pridonijeti gospodarskoj suradnji balkanskih naroda i rješavanju pitanja manjina (učestvuju Bugarska, Grčka, Rumunija, Turska i Jugoslavija, začetak Balkanskog pakta).
• 25.10. - Venčanje bugarskog kralja Borisa i italijanske princeze Đovane - približavanje Italije i Bugarske (pojačanje antijugoslovenskog prstena u kome su već Albanija i Mađarska).
• 31.10. - U Beogradu ustoličen hafiz Ibrahim ef. Maglajlić, čime je sedište reis-ul-uleme premešteno iz Sarajeva.
• t.m. - U Salcburgu se sastali Vlatko Maček, Ante Pavelić, Košutić i Krnjević.

Tokom/tijekom godine

• Velika ekonomska kriza zahvatila i Jugoslaviju, prvo u vidu poljoprivredne krize ("slom trgovine žitom").

---

1931

Februar/Veljača

• 18.2. - Ubistvo Milana Šuflaja u Zagrebu, koje će izazvati protest Alberta Ajnštajna i Hajnriha Mana, ispred Međunarodne lige za prava čoveka.

Maj/Svibanj

• 11.5. - Bankrotirala bečka banka Creditanstalt - započinje kolaps bankarstva u srednjoj Evropi (uključujući Nemačku), sa globalnim posledicama.

Obnovljen ustavni režim 1931-1934

1931 (nastavak)

Septembar/Rujan

• 2.9. - Uvažene ostavke ministara Ljotića (pravda) i Serneca (građevine).
• 3.9. - Kralj Aleksandar donosi novi, oktroirani ustav ("Septembarski ustav") kojim je u tadašnjoj Jugoslaviji prestala šestojanuarska diktatura. Uveden dvodomni parlament (Narodno Pretstavništvo) sa Senatom i Narodnom skupštinom.
• 10.9. - Novi Zakon o izboru narodnih poslanika za Narodnu skupštinu - sistem zemaljske izborne liste, koja mora imati kandidata u svakoj izbornoj jedinici.

Novembar/Studeni

• 5 - 7.11. - Studenti protestuju protiv nedemokratskih izbora (među njima i Milovan Đilas) - cela školska 1931/32. će biti u znaku protesta i obustava rada, prvo na Beogradskom, pa i na Zagrebačkom i Ljubljanskom univerzitetu.
• 8.11. - Parlamentarni izbori: opozicija bojkotuje pa učestvuje samo vladina izborna lista (Petra Živkovića) i dobija svih 305 mesta.

Decembar/Prosinac

• 5.12. - Kraljevim ukazom penzionisan Anton Korošec, ministar na raspoloženju.
• 7.12. - Prvi sastanak Narodne skupštine (donji dom Narodnog predstavništva); levičarski studenti demonstriraju.

Tokom/tijekom godine

• Industrijska kriza u Jugoslaviji (u kontekstu globalne depresije).

---

1932

Januar/Siječanj

• 27.1. - Senat i Skupština KJ (otvoreni 18.1.) odobrili proklamaciju od 6. januara 1929.
• kraj januara - Studentski protesti na Tehničkom fakultetu Beogradskog univerziteta. Takođe i na Zagrebačkom sveučilištu.

Mart/Ožujak

• 6.3. - Novi protesti na Zagrebačkom sveučilištu, isticane (zabranjene) hrvatske zastave.

April/Travanj

• 1.4. - Nove studentske demonstracije u Beogradu.
• 4.4. - Ostavka vlade generala Petra Živkovića (postavljen za komandanta Kraljeve garde); novu vladu obrazuje dr. Vojislav Marinković, bivši demokrata.
• 19.4. - Vlada Kraljevine Jugoslavije donela je Zakon o zaštiti zemljoradnika kojim je proglašen šestomesečni moratorijum na dugove i obustavljena prisilna zaplena imovine. Oko 709.000 seljaka-dužnika dugovalo je sedam milijardi dinara, mahom lihvarima i trgovcima (bez rezultata).

Maj/Svibanj

• 1.5. - Proglas o osnivanju Jugoslovenske radikalno-seljačke demokratije (režimska partija).
• 2.5. - Skup levih Zemljoradnika u Kragujevcu, uhapšen Dragoljub Jovanović i još 11.
• 12.5. - Proslava 60. rođendana Antona Korošeca u Sloveniji se ponegde pretvara u anti-vladine demonstracije.
• t.m. - Demonstracije protiv vlade u Crnoj Gori i Bosanskoj Krajini (juriš na magacine s hranom u Prijedoru).

Jun/Juni/Lipanj

• 30.6. - Sastanak proširenog aktiva Samostalne demokratske stranke u Zagrebu - zaključeno da je potrebno federativno preuređenje.

Jul/Juli/Srpanj

• 2.7. - Ostavka vlade Vojislava Marinkovića (izazvao gnev u maju, kada je na konferenciji u Nišu rekao da nacionalno pitanje nije rešeno), novu vladu obrazuje Milan Srškić, tvrdi unitarista.

Septembar/Rujan

• 7.9. - Prethodne noći napad ustaša, iz italijanskog Zadra, na žandarmerijsku stanicu u Brušanima kod Gospića - tzv. Velebitski ili Lički ustanak.

Novembar/Studeni

• 7.11. - Zagrebačke punktacije (Seljačko-demokratska koalicija + frankovac Mile Budak) - traži se demokratija i novo državno uređenje. Proglašene protivustavnim, posle njih dolazi niz drugih "punktacija" (slovenačke, muslimanske, pa i vojvođanske).
• t.m. - Benito Musolini blizu odluke da napadne Jugoslaviju i instalira ustaše u Hrvatskoj

Decembar/Prosinac

• 31.12. - Opozicioni manifest u Ljubljani (Slovenska deklaracija) - traži se priznanje regionalne etničke individualnosti i kulturna, finansijska i politička autonomija.

Tokom/tijekom godine

• Kominterna postavila Milana Gorkića na čelo Privremenog rukovodstva KPJ (u kojem su i Blagoje Parović i Vladimir Čopić).

---

1933

Januar/Siječanj

• 30.1. - Adolf Hitler postao njemačkim kancelarom.
• 31.1. - Zbog Zagrebačkih punktacija uhapšen Vladko Maček (HSS) (takođe, u intervjuu pariskim novinama izjavio da bi se Srbi i Hrvati trebali razdvojiti što je više moguće).

Februar/Veljača

• 16.2. - U Ženevi potpisan Pakt o organizaciji Male Antante (institucionalizacija bloka).

Mart/Ožujak

• 14.3. - Dr. Ivan Pernar osuđen na godinu dana robije.

April/Travanj

• 29.4. - Vladko Maček, glavni hrvatski političar, osuđen pred Sudom za zaštitu države na tri godine zatvora. Tri srpske partije (demokrati, radikali i zemljoradnici) osuđuju Mačekov progon.

Maj/Svibanj

• t.m. - Suđenje Zemljoradniku Branku Čubriloviću u Banjoj Luci

Jun/Juni/Lipanj

• 1.6. - Načela Hrvatskog ustaškog pokreta: svim sredstvima za nezavisnu Hrvatsku, u kojoj "ne smije odlučivati nitko ko nije po koljenima i po krvi član Hrvatskog naroda".

Jul/Juli/Srpanj

• 4.7. - Sovjetski Savez potpisao "Konvenciju o definiciji agresije" sa Čehoslovačkom, Rumunijom, Turskom i Kraljevinom Jugoslavijom , koja je trebalo da omogući efikasnije otkrivanje agresorskih postupaka radi preduzimanja mera posredstvom Društva naroda. Bio je to prvi diplomatski sporazum između Kraljevine Jugoslavije i Sovjetskog Saveza (SSSR priznat tek 1940).
• 14.7. - Ubijen Josip Predavec, potpredsednik Hrvatske seljačke stranke.

Novembar/Studeni

• t.m. - Suđenje nekim Demokratama i Zemljoradnicima u Srbiji

Decembar/Prosinac

• 16.12. - Kralj Aleksandar stigao sa kraljicom u Zagreb, na proslavu svog rođendana; ustaše planirale atentat, ali izvršilac odustao; uhapšena trojica "sumnjivih lica", pri čemu je poginuo jedan policajac.

Tokom/tijekom godine

• Režimska stranka Jugoslovenska radikalno-seljačka demokratija promenila ime u Jugoslovenska nacionalna stranka (jun ili jul).
• Ustaša - Hrvatska revolucionarna organizacija menja ime u Ustaša - Hrvatski oslobodilački pokret.

---

1934

Januar/Siječanj

• 27.1. - Nova jugoslovenska vlada: Nikola Uzunović umesto Milana Srškića.

Februar/Veljača

• 9.2. - U Atini potpisan Balkanski pakt (Jugoslavija, Rumunija, Grčka i Turska), kojim se garantuju granice balkanskih država. Pakt je dopuna Male Antante, slabi ga neulazak Bugarske.

Jun/Juni/Lipanj

• 1.6. - Dr. Alojzije Stepinac određen od Pija XI za biskupa-koadjutora zagrebačkom nadbiskupu Baueru (uz pristanak kralja Aleksandra).

+ Stupio na snagu jugoslovensko-nemački trgovinski sporazum, potpisan 1. maja/svibnja.

• 5.6. - Društvo naroda skida s dnevnog reda mađarsku tužbu protiv Jugoslavije u vezi pograničnih incidenata (15 mrtvih) i 2600 mađarskih dvovlasnika koji nemaju ulaza u Jugoslaviju; naša strana odgovara da su problemi počeli 1932. osnivanjem terorističkog logora u Janka Pusti.

Oktobar/Listopad

Ubistvo Kralja Aleksandra (Universal Newsreel)

• 9.10. - Marsejski atentat na jugoslavenskog kralja Aleksandra - stradao on i francuski ino-ministar Louis Barthou (ubicu linčovala masa).
  • Nasleđuje maloletni Petar II Karađorđević, uz namesničko veće: knez Pavle Karađorđević (Aleksandrov brat od strica), Radenko Stanković (senator i ministar prosvete) i Ivo Perović (ban Savske banovine).
• 12.10. - Maloletni Petar II proglašen kraljem Jugoslavije.

Nam(j)esništvo kneza Pavla 1934-41

1934 (nastavak)

Novembar/Studeni

• ca.16.11. - Jugoslavija pred Društvom naroda podnosti tužbu protiv vinovnika Marsejskog atentata.
• 19/20.11. - Hapšenja ustaša u Italiji i zatvaranje na ostrvu Lipari.

Decembar/Prosinac

• t.m. - Deportacija oko 2.500 Mađara iz Jugoslavije
• 10.12. - Savet Društva naroda osudio mađarsku podršku teroristima koji su ubili kralja Aleksandra.
• 21.12. - Nova vlada, premijer Bogoljub Jevtić, ministar finansija Milan Stojadinović.
• 22.12. - Na prvoj sednici vlade pomilovan lider HSS Vlatko Maček.
• 24-25.12. - Četvrta zemaljska konferencija KPJ u Ljubljani - usled jačanja fašizma odustaje se od razbijanja Jugoslavije (uz zadržan princip prava na samoodređenje), osuđeni Ante Pavelić i Vančo Mihajlov. Josip Broz izabran u Politbiro (tu su i Milan Gorkić, Blagoje Parović, Kamilo Horvatin i Adolf Muk). Ponovljena odluka o osnivanju KP Slovenije i KP Hrvatske.

---

1935

Januar/Siječanj

• 6.1. - U Ljubljani osnovan Jugoslovenski narodni pokret Zbor (Dimitrije Ljotić).
• t.m. - Otvoren koncentracioni logor u Višegradu za antifašiste i komuniste, prvi takav u Jugoslaviji (zatvoren u martu).

Februar/Veljača

• 1.2. - Komunistički i drugi studenti se zabarikadirali na Pravnom fakultetu u Beogradu zbog interniranja nekih kolega u višegradski logor, sukob sa policijom, poginuo Mirko Srzentić.
• 5.2. - Pismo CK KPJ pokrajinskim komitetima za Hrvatsku i Dalmaciju o osnivanju KP Slovenije i Hrvatske (uz zadržavanje "demokratskog centralizma"); KP Hrvatske bi obuhvatao i organizacije dela BiH, uključujući Banju Luku.
• 6.2. - Raspuštena jugoslovenska skupština, izbori zakazani za maj (lakši izborni zakon nego 1931).
• 19.2. - Incident u Sibinju kod Slavonskog Broda, ubijeno sedam seljaka, trojica žandarma teže povređena (oni tvrde da je na njih pucano iz gomile) - "Sibinjske žrtve".

Maj/Svibanj

• 5.5. - Izbori u Jugoslaviji, uz falsifikate i nasilje s obe strane: poslanička mesta osvojile dve od četiri liste - Jugoslovenska nacionalna stranka (Bogoljub Jevtić) 60,6 % glasova i 303 mesta te Udružena opozicija (DS, ZS, JMO, SDK, nosilac liste Vlatko Maček) 37,3 % glasova i 67 mesta (izborni zakon daje veliku prednost vladinoj listi).
• 30.5. - Zajednička izjava srpske i hrvatske opozicije tvrdi da su izbori bili prevara i da se diktatura nastavlja, bojkot Skupštine.

Jun/Juni/Lipanj

Milan Stojadinović

• 2.6. - Rezolucija SDK traži novi izborni zakon i izbore.
• 3.6. - Prvo zasedanje novoizabrane jugoslovenske Skupštine, opozicija bojkotuje.
• 24.6. - Milan Stojadinović sastavio novu vladu.
• t.m. - Plenarna sednica CK KPJ u Splitu, Blagoje Parović za stvaranje Fronta narodne slobode (protiv fašizma).

Jul/Juli/Srpanj

• 25.7. - Potpisan Konkordat između Jugoslavije i Vatikana (ratifikacija se odlaže do 1937 i nije dovršena).
• 25.7. - 20.8. - Sedmi i poslednji kongres Kominterne - politika Narodnog fronta sa svim partijama i grupama protivnim fašizmu.

Avgust/August/Kolovoz

• 19.8. - Prijavljena Jugoslovenska radikalna zajednica (JRZ - "jereza" - Stojadinović i stari radikali, Spahovi muslimani i Korošcevi klerikalci).

Tokom/tijekom godine

• Maček osniva Hrvatsku seljačku zaštitu i Hrvatsku građansku zaštitu.

---

1936

Mart/Ožujak

• 6. 3. - Poslanik Damnjan Arnautović pokušao atentat na predsednika vlade Milana Stojadinovića (pucao tokom skupštinske sednice).

April/Travanj

• 4. 4. - Počeo generalni štrajk studenata u Beogradu, Zagrebu, Ljubljani, Skoplju i Subotici. U sukobu "Ornasovaca" (Organizacija nacionalnih studenata) i levičarskih studenata, koji su tražili štrajk na Beogradskom univerzitetu protiv visokih školarina i dr., ubijen levičar Žarko Marinović i teže povređen Jovan Šćepanović (ovaj datum će posle rata postati Dan studenata).
• 16. 4. - Seljačka rulja ubila šestoricu omladinaca JRZ-e u Kerestincu, ubeđena da se radi o četnicima; povređen bivši hrvatski ban Antun Mihalović; sa ženom i kčerkom u Rakitju ubijen doseljenik Jovan Buta, predsednik "Četničkog udruženja" u Samoboru, još jedno ubistvo u Plešivici.

Maj/Svibanj

• t. m. - Jugoslavija, koja trpi štetu zbog međunarodnih sankcija Italiji, zaključila barter sporazum sa Nemačkom.

Jun/Juni/Lipanj

• 26. 6. - Belvederske demonstracije na Cetinju, protest zbog ubistva beogradskih studenata i komunista, u okršaju sa žandarmerijom ima i mrtvih.
• 26. 6. - "Ornasovac" Slobodan Nedeljković osuđen na pet godina i mesec dana za ubistvo Žarka Marinovića i ranjavanje još dvojice studenata 4. aprila.

Septembar/Rujan

• 25.9. - Jugoslavija: Uredba o likvidaciji zemljoradničkih dugova - seljacima oproštena polovina dugova od pre aprila 1932 (kada je donesen Zakon o zaštiti zemljoradnika), a ostatak da se vrati tokom 12 godina.
• septembar/oktobar - Siton-Votsonov memorandum o ustavnom, ekonomskom i nacionalnom problemu Jugoslavije.

---

1937

Januar/Siječanj

• 23.1. - Prva grupa jugoslovenskih dobrovoljaca se pridružila Internacionalnim brigadama u španskom ratu.
• 24.1. - Ugovor o večnom prijateljstvu Jugoslavije i Bugarske.

Februar/Veljača

• 4.2. - Prva skupština Srpskog kulturnog kluba u Beogradu.

Mart/Ožujak

• 25.3. - Petogodišnji ugovor o nenapadanju i neutralnosti sa Italijom potpisan u Beogradu (poštovanje granica, povlastice manjinama, likvidacija ustaškog problema, priznanje italijanske vlasti u Etiopiji...). Demonstracije protiv grofa Ćana.

April/Travanj

• 17-18.4. - Osnivački kongres KP Slovenije, integralnog dela KPJ, u Čebinama, sekretar CK Franc Leskošek.

Maj/Svibanj

• 2.5. - Tajni sastanak Hermana Geringa sa namesnikom Pavlom i premijerom Stojadinovićem na Bledu - neuspeli pokušaj privlačenja Jugoslavije Nemačkoj (Tanjug).

Jun/Juni/Lipanj

• 8 - 9.6. - Konstantin fon Nojrat, nemački ministar inostranih poslova, u poseti Beogradu (demonstracije prokomunističkih radnika i studenata, sukobi sa policijom); takođe obišao i Mađarsku i Bugarsku.
• krajem juna - Milan Gorkić pozvan u Moskvu, odakle se neće vratiti.

Jul/Juli/Srpanj

• 19.7. - "Krvava litija" - nakon molepstvija u beogradskoj Sabornoj crkvi za zdravlje patrijarha Varnave, vernici krenuli u povorku do Savinačke crkve, koju su vlasti zabranile. Izbija sukob žandarmerije i vernika, koji se protive ratifikaciji Konkordata (v. Konkordatska kriza).
• 23.7. - Narodna skupština (donji dom Narodnog predstavništva KJ) uveče usvojila Konkordat sa 167 prema 129 glasova, ali Stojadinović odlučuje da ga još ne šalje pred Senat. U ponoć umro patrijarh Varnava, posle osmonedeljnog bolovanja (Crkva će odbiti državnu sahranu za patrijarha, ministri i poslanici pristalice Konkordata će biti isključeni iz Crkve).

Avgust/August/Kolovoz

• 1-2.8. - Osnivački kongres KP Hrvatske, integralnog dela KPJ, u Anindolu kod Samobora, sekr. CK Đuro Špoljarić - za sporazum naroda Jugoslavije.
• 17.8. - Josip Broz stiže u Pariz, na poziv Čolakovića i Žujovića, i preuzima dužnost sekretara KPJ (Milan Gorkić je uhapšen u Moskvi).

Oktobar/Listopad

• 8.10. - U Farkašiću kod Zagreba, srpske i hrvatske opozicione partije (Udružena Opozicija i Seljačko-demokratska koalicija) formirale Blok narodnog sporazuma protiv vlade Milana Stojadinovića i za novi ustav.

---

1938

Februar/Veljača

• 8.2. - Nakon što je vlada odustala od Konkordata, Sveti arhijerejski sinod SPC ukinuo sankcije političarima povodom izglasavanja istog 1937.

Mart/Ožujak

• 12.3. - Anšlus: Nemačka vojska ušla u Austriju, aneksija oglašena sledećeg dana (potvrđena referendumom 10.4.) - Nemački Rajh je sused KJ.

Maj/Svibanj

• poč. maja - Josip Broz u Sloveniji formirao Privremeno rukovodstvo KPJ.

Avgust/August/Kolovoz

• 14.8. - Dolazak Vlatka Mačeka u Beograd na razgovore sa šefovima Udružene opozicije, pozdravljen od mase Beograđana.
• 24.8. - Josip Broz u Moskvi (hotel "Luks").

Septembar/Rujan

• 29.9. - Minhenski sporazum - bez učešća Čehoslovačke odlučeno da Sudeti pripadnu Nemačkoj - početak komadanja saveznice KJ, dovršen sledećeg marta.

Decembar/Prosinac

• 11.12. - Parlamentarni izbori: Stojadinovićeva "Jereza" 54,1 % glasova i 306 poslanika, Udružena opozicija (srpske i hrvatske opozicione stranke na čelu sa Vlatkom Mačekom) 44,9 % glasova i 67 poslanika, Ljotićev "Zbor" 1 % glasova, bez poslanika.

Tokom/tijekom godine

• Prosečna osigurana nadnica u Jugoslaviji 1938. iznosi 23,64 dinara.

---

1939

Januar/Siječanj

• 5.1. - Tito dobio mandat od Kominterne da formira CK KPJ.
• 15.1. - Rezolucija Hrvatskog narodnog zastupstva: odbija se saradnja sa "prividnim predstavništvom" (zbog izbornog nasilja), ističe se pravo samoopredeljenja hrvatskog naroda, daje se puno poverenje Mačeku za pregovore.
• 16.1. - Prvi sastanak novoizabrane Skupštine - poslanici Seljačko-demokratske koalicije apstiniraju, a (srbijanska) Udružena opozicija i Jugoslovenska nacionalna stranka učestvuju.
• 19.1. - Italijanski ministar spoljnih poslova grof Ćano stigao u Jugoslaviju (pokušava da pomiri Jugoslaviju i Mađarsku, ali Jugoslavija nema nameru da preda ikakvu teritoriju Mađarskoj).

Februar/Veljača

• 5.2. - Dragiša Cvetković obrazovao novu vladu, dan nakon Stojadinovićeve ostavke.

Mart/Ožujak

• 10.3. - Izjava premijera Cvetkovića povodom hrvatskog pitanja: treba računati sa posebnim narodnim individualiteom "izvesnih krajeva naše domovine".
• 18.3. - Konstitutivni sastanak CK KPJ u Boh. Bistrici - Tito generalni sekretar, Edvard Kardelj, Franc Leskošek, Miha Marinko, Josip Kraš, Milovan Đilas, Aleksandar Ranković. Iz partije isključeni komunisti uhapšeni i optuženi u SSSR ("trockisti"), kao i "frakcionaši".
• t.m. - Vlatko Maček održava veze sa Italijom (posrednici grof Bombelles i član HSS Amedeo Carnelutti), pominju se mogućnost ustanka i državnog saveza sa Italijom.

April/Travanj

• 3-4.4. - Razgovori Cvetkovića i Mačeka u Zagrebu - postignuta saglasnost.
• 7.4. (Veliki Petak za sve crkve) - Italijanske trupe ulaze u Albaniju, pet dana kasnije proglašena personalna unija dve zemlje (sledi pojačanje albanske, pa i bugarske iredente u Jugoslaviji).
• 27.4. - Potvrđena prva verzija Sporazuma između Cvetkovića i Mačeka, ali ga knez Pavle ne prihvata (pominju se plebisciti u [delu] Bosanske krajine i Srema).
• 30.4. - Johann Keks dao ostavku na čelu udruženja nemačke manjine u Jugoslaviji Kulturbund (povlačenje starog rukovodstva pred pronacističkim "Obnoviteljima").

Maj/Svibanj

• 8.5. - Hrvatsko narodno zastupstvo preti internacionalizacijom Hrvatskog pitanja.
• 26.5. - Dogovor Ćano - Karneluti (Mačekov izaslanik) - hrvatska pobuna pračena Mačekovim zahtevom za italijanskom intervencijom bi dovela do nezavisne Hrvatske, sa zajedničkim ministarstvima odbrane i spoljnih poslova sa Italijom i mogućom personalnom unijom (Maček nije potpisao tekst ovog sporazuma).

Jun/Juni/Lipanj

• 1 - 5.6. - Knez namesnik Pavle Karađorđević u zvaničnoj poseti Berlinu; 2.6. priređena velika vojna parada.
• 9-10.6. - Zemaljsko savetovanje KPJ u Tacenu kod Ljubljane.
• 29.6. - Umro Mehmed Spaho, najistaknutiji muslimanski političar.
• 30.6. - Stefan Kraft, stari lider nemačke manjine u Jugoslaviji ("Kulturbund"), smenjen s čela Saveza nemačkih kreditnih i gospodarskih zadruga (pobeda pronacističkih "Obnovitelja").

Avgust/August/Kolovoz

Banovina Hrvatska

• 24.8. - Na Brdu kod Kranja zvanično saopštenje o sporazumu Cvetković-Maček (nakon čega Cvetković daje ostavku i odmah dobija mandat za sastav nove vlade).
• 26.8. - Sporazum Cvetković-Maček - formirana Banovina Hrvatska od Savske i Primorske Banovine te dodatnih kotara:Brčko,Dubrovnik, Ilok, Šid, Derventa, Travnik, Gradačac, i Fojnica.U sastavu Banovine Hrvatske našlo se trinaest kotara iz Bosnei Hercegovine, a to su: Brčko, Bugojno, Derventa, Duvno, Fojnica, Gradačac, Konjic, Ljubiški, Livno, Prozor, Mostar, Stolac i Travnik.Istovremeno, velikosrpski krugovi su istupili sa idejom o "Srpskoj Banovini" koja će nositi naziv "Srpske Zemlje", a ona je izuzev Dravske Banovine obuhavatala preostalih šest banovina:Vrbaska, Drinska, Zetska, Dunavska, Moravska, i Vardarska Banovina.U sastavu Banovine "Srpske Zemlje" našle su se teritorije Bosne i Hercegovine npr. Bosanska Krajina, Usora i Soli, Sarajevo, Semberija, Istočna Hercegovina sa trebinjem, i Podrinje .Ova Banovina je bila stvorena u periodu 1939-1940.godine.Međutim, zbog izbijanja apilskog rata 1941.godine, taj plan nikada nije bio ostvaren.
• 29.8. - Vlatko Maček na sednici Hrvatskog narodnog zastupstva: granice i kompetencije Banovine Hrvatske nisu definitivne.

Septembar/Rujan

• 1.9. - Nemačka invazija na Poljsku, V. Britanija i Francuska dva dana kasnije objavili rat Nemačkoj - početak Drugog svetskog rata u Evropi.

Oktobar/Listopad

• 19.10. - Glavni generalštab JKV predlaže formiranje koncentracionih logora za komuniste i njihove pomagače, šest dana kasnije i Naredba ministarstva vojske i mornarice o suzbijanju komunističke aktivnosti u vojsci.

Novembar/Studeni

• 6.11. - Ministar Džafer Kulenović izjavio da bi BiH trebala biti četvrta banovina (pored hrvatske i [zamišljene] slovenačke i srpske).

Decembar/Prosinac

• 14.12. - Velike studentske demonstracije u Beogradu, policija puca, ima mrtvih.

+ U "Srpskom glasu", glasilu Srpskog kulturnog kluba, objavljen članak "Gde god je Srba - tu je Srbija".

Tokom/tijekom godine

• Formirani logori za komuniste u Bileći, Lepoglavi i dr.

---

1940

Januar/Siječanj '40.

• 23. 1. - Razgovor Ćano - Pavelić: nakon ustanka i italijanske intervencije bi se uspostavila nezavisna Hrvatska, koja bi uključivala i Sloveniju i bila u monetarnoj i carinskoj uniji sa Italijom (uz mogućnost personalne unije).
• januar ili februar - Bivši premijer Milan Stojadinović osnovao Srpsku radikalnu stranku (protivi se Sporazumu Cvetković-Maček).

April/Travanj '40.

• 19. 4. - Milan Stojadinović interniran iz Beograda ("pronađen kompromitujući materijal").

Maj/Svibanj '40.

• 11. 5. - U Moskvi sklopljen ugovor o trgovini i moreplovstvu između SSSR i Kraljevine Jugoslavije.
• 19. 5. - Lokalni izbori u Banovini Hrvatskoj.

Jun/Juni/Lipanj '40.

• 21. 6. - Francuska, nekadašnji oslonac u spoljnoj politici KJ, potpisuje primirje (kapitulaciju) sa Nemačkom.
• 24. 6. - Kraljevina Jugoslavija uspostavila diplomatske odnose sa Sovjetskim Savezom (među poslednjima u Evropi).
• jun-septembar - Kraljevina Rumunija predaje delove teritorije SSSR-u, Mađarskoj i Bugarskoj.

Septembar/Rujan '40.

Balkan, jesen 1940.

• 8. 9. - Antiratne demonstracije u beogradskom Košutnjaku, ima i mrtvih.
• 27. 9. - Trojni pakt Sila osovine: Rim-Berlin-Tokio.
• 29. 9. - Rumunija istupila iz Balkanskog pakta.
• septembar - Gomilanje italijanske vojske na jugoslovenskoj granici, ali Hitler nije za upotrebu sile.

Oktobar/Listopad '40.

• 3. 10. - Štab primorske armijske oblasti tvrdi za mlađe katoličke sveštenike da su "pavelićevci", takođe i za katoličko udruženje "Križari".
• 19 - 23. 10. - Peta zemaljska konferencija KPJ u Dubravi kraj Zagreba, sa 108 delegata.
• 28. 10. - Italija iz Albanije vrši invaziju Grčke: u toj zemlji dan OXI - "Ne [fašizmu]"; to je početak Balkanske kampanje.

Novembar/Studeni '40.

• ca. 1. 11. - Memorandum Milana Nedića, ministra vojske, knezu Pavlu: nemoguće nastaviti politiku neutralnosti, jedini izlaz je pridruživanje Osovini.
• 5. 11. - Italijanski avioni bombardovali jugoslovenski Bitolj, ima i mrtvih.
• 6. 11. - Penzionisani general Petar Pešić ministar vojske i mornarice umesto gen. Milana Nedića.
• 16. 11. - Armijski general Dušan Simović postavljen za komandanta Vazduhoplovstva vojske (po drugi put).
• 18. 11. - Britanski bombarder "Blenhajm" udario u Veliki Garač kod Danilovgrada, poginula sva četiri avijatičara (u decembru će na Volujku biti pronađen još jedan britanski bomarder).
• 20. 11. - Mađarska se pridružuje savezu Osovine.
• 23. 11. - Rumunija se pridružuje Osovini.
• 27 - 28. 11. - Tajni sastanak ministra inostranih poslova Cincar-Markovića sa Hitlerom i Ribbentropom u Berlinu (početak nemačkog pritiska za pristupanje Trojnom paktu) (proveriti).

Decembar/Prosinac '40.

• 6. 12. - Odbijen nemački zahtev da se preko Jugoslavije propusti pojačanje za Italijane u Albaniji.
• 12. 12. - U Beogradu potpisan ugovor o večnom prijateljstvu i konsultovanju Jugoslavije i Mađarske.
• 14. 12. - Umro Anton Korošec, najistaknutiji slovenački političar u Kraljevini.
• 21/22. 12. - Britanci bombardovali Veneciju i (italijansku) Rijeku; "nepoznati" avion bacio dve bombe na jugoslovenski Sušak, nekoliko ranjenih.
• ca. 30. 12. - U Jugoslaviji raspušten (zabranjen) Ujedinjeni radnički sindikalni savez.

Tokom/tijekom godine

---

1941

Januar/Siječanj

• poč. januara - Nemačke snage ulaze u Rumuniju.

Februar/Veljača

• 4. 2. - Mađarski parlament ratifikovao sporazum o pristupanju zemlje Trojnom paktu i sporazum o večnom prijateljstvu sa Jugoslavijom.
• 14. 2. - Hitler i Ribentrop razgovaraju sa Cvetkovićem i Cincar-Markovićem u Berghofu, istog dana Ruzveltova poruka jugoslovenskoj vladi: budući Zajam i najam će pomoći narodima koji mogu biti žrtve agresije.
• 22. 2. - Ruzveltova poruka knezu Pavlu - svet gleda sa simpatijama na zemlje koje pružaju otpor agresivnim silama.

Mart/Ožujak

• 1. 3. - Bugarska se pridružuje Trojnom paktu, nemačka vojska (sutradan) ulazi na njenu teritoriju.
• 4. 3. - Knez Pavle i ino-ministar Cincar-Marković tajno u Berghofu - pritisak za pristupanje Trojnom paktu.
• 5. 3. - Vel. Britanija prekida diplomatske odnose sa Bugarskom; ovih dana počinje Operation Lustre, iskrcavanje britanskih i komonveltskih trupa u Grčku.
• 6. 3. - Krunski savet Kraljevine Jugoslavije doneo odluku o pristupanju Trojnom paktu, pod uslovima koje je Hitler prihvatio (vidi 25.3.).
• 18. 3. - Ruzvelt Beogradu: zemlja koja se pokorno preda uživaće manje naklonosti od one koja se makar i kratko bude odupirala.
• 20. 3. - Nakon što je Krunski savet potvrdio odluku o pristupanju Trojnom paktu, za to se izjasnila i vlada Kraljevine Jugoslavije, trojica ministara podnela ostavku.
• 23. 3. - Gen. Dušan Simović upozorava kneza Pavla da bi se vazduhoplovstvo moglo pobuniti ako bude potpisan pakt sa Osovinom; Čerčil premijeru Cvetkoviću: rat će biti samo odložen a ne izbegnut (pristupanjem Trojnom paktu).
• 25. 3. - Jugoslavija se u Beču pridružuje Trojnom paktu, za šta je obećano: očuvanje integriteta, bez prolaza i prevoza osovinskih snaga, neće biti tražena vojna pomoć od Jugoslavije (povoljnije nego za ostale članice trojnog pakta) + tajno obećan Solun posle rata; trojica ministara dala ostavke pre potpisivanja.

Kralj Petar II (mart-april 1941)

• 27. mart - Vojni puč prethodne noći, velike demonstracije protiv pristupanja Jugoslavije Trojnom paktu u većem delu Jugoslavije, Petar II Karađorđević proglašen punoletnim, nova vlada generala Simovića.

+ Hitler odlučio da razbije Jugoslaviju, računajući na pomoć nezadovoljnih Hrvata i većine suseda; operacija Barbarosa se odlaže za četiri nedelje.

• 28. 3. - Sastanak Benita Musolinija i Ante Pavelića u Rimu.
• 30. 3. - Jugoslovenska vlada izdala direktivu o "opštem aktiviranju" (tajna mobilizacija); nemačka Vrhovna komanda izdala direktive u vezi napada na Jugoslaviju ("Poduhvat 25") i Grčku ("Marita").
• 31. 3. - Sastanak "velikog dela" poslanika HSS i zastupnika vlasti u Zagrebu, u Berlin poslan "Memorandum petorice", koji tvrdi da Jugoslavija više ne postoji i traži pomoć i priznanje "slobodne Hrvatske države". Ribentropov telegram Mačeku - odvraća ga od saradnje sa beogradskom vladom.

+ Predsednik vlade Simović zabranio iseljavanje iz svojih mesta (i da se narod ne povodi za "alarmantnim vestima").

• 31. 3. - 1. 4. - Razgovori vojnih predstavnika Jugoslavije i Velike Britanije u Beogradu.

April/Travanj

• 3. 4. - Mađarski predsednik vlade grof Pal Teleki izvršio samoubistvo, ne želeći da učestvuje u invaziji na Jugoslaviju.

+ Razgovori jugoslovenskih, grčkih i britanskih vojnih predstavnika u Florini.

• 4. 4. - Vlatko Maček stigao u Beograd i preuzeo mesto potpredsednika vlade. Beograd, Zagreb i Ljubljana će u slučaju ratnog stanja biti proglašeni za otvorene gradove.
• 5. 4. (u stvari 6. 4. u zoru) - Pakt o prijateljstvu i nenapadanju SSSR i Jugoslavije.
• 6. 4. - Napad Njemačke i Italije na Jugoslaviju (Aprilski rat, Bombardovanje Beograda) i Njemačke na Grčku (Operacija Marita, deo Bitke za Grčku).
• 7. 4. - Zauzeto Skoplje - presečena glavna veza Jugoslavije sa Grčkom; takođe uvodni napad 2. nemačke armije na Sloveniju i Hrvatsku.
• 8. 4. - Vlatko Maček napustio kraljevsku vladu; udar nemačkih snaga iz Bugarske na Srbiju.
• 9. 4. - Nemci kontrolišu Makedoniju.
• 10. 4. - Nemački prodor u severnu Hrvatsku i Sloveniju dovodi do sloma fronta. Pre ulaska Nemaca u Zagreb proglašena Nezavisna Država Hrvatska (Slavko Kvaternik); Vlatko Maček pozvao članstvo HSS na lojalnost novoj državi.

+ Narodni svet za Slovenijo, na čelu sa dravskim banom Natlačenom, preuzeo vlast u Sloveniji.

+ Pošto Jugoslavija "ne postoji", mađarska vlada naredila ulazak u "južne krajeve" (Prekomurje, Baranja, Bačka, Banat u sporu sa Rumunijom)

+ Politbiro CK KPJ u Zagrebu odlučio da se premesti u Beograd i osnuje Vojni komitet radi otpora agresoru.

• 11. 4. - Italijanske snage ulaze u Jugoslaviju.
• 11 - 15. 4. - Mađarska vojska okupira delove Jugoslavije.
• 12. 4. - Nemačka okupira Beograd.
• 14. 4. - Jugoslovenska Vrhovna komanda traži primirje, Nemci prihvataju samo bezuslovnu kapitulaciju.
• 15. 4. - Kralj Petar II Karađorđević i Vlada napustili zemlju, odletevši iz Nikšića.

+ Bugarska prekinula diplomatske odnose sa Jugoslavijom.

+ Ante Pavelić stigao u Zagreb (dva dana ranije se u Karlovcu sastao sa Edmundom Vezenmajerom). Nemačka i Italija priznali NDH.

• 17. 4. - Zaključena bezuslovna kapitulacija Kraljevine Jugoslavije (stupa na snagu sutradan u podne).

+ Poručnici Milan Spasić i Sergej Mašera potopili razarač Zagreb u Bokokotorskom zalivu, žrtvujući svoje živote.

Kraljevina Jugoslavija u Drugom sv(j)etskom ratu 1941-45

Ovde prvenstveno navedeni događaji vezani za Kralja Petra II, izbegličku vladu i rojaliste u zemlji.

1941 (nastavak)

April/Travanj

• 22.4. - Pet pešadijskih bataljona Kosovske divizije prekinulo napade na italijanske položaje severno od Skadra, čuvši za kapitulaciju.

Maj/Svibanj

Okupirana Jugoslavija

• 4.5. - Vlada Kraljevine Jugoslavije objavila rat Mađarskoj i Bugarskoj.
• 9.5. - Zatvorena poslanstva Norveške, Belgije i Jugoslavije u Moskvi (na nemačko traženje).
• 12 - 13.5. - Puk. Dragoljub Mihailović sa grupom vojnika i oficira počinje organizovanje gerilskog pokreta na Ravnoj gori.

Jun/Juni/Lipanj

• 6.6. - Apel kralja Petra II papi Piju XII i pred. Ruzveltu da se spase srpski narod od istrebljenja.
• 12.6. - U Londonu Deklaracija o međusavezničkoj pomoći između V. Britanije i devet izbegličkih vlada i predstavnika (među kojima je i Jugoslavija).
• 22.6. - Na dan napada na SSSR, Proglas CK KPJ poziva na ustanak.

Jul/Juli/Srpanj

• t.m. - Ustanci širom Jugoslavije (osim Makedonije), pod uticajem KPJ.

Avgust/August/Kolovoz

• 10.8. - Na I sveslovenskom mitingu u Moskvi istaknuto pravo na samoopredeljenje crnogorskog i makedonskog naroda, što izaziva protest jugoslovenske kraljevske vlade.

Novembar/Studeni

• poč. novembra - Izbeglička jugoslovenska vlada preimenovala Komandu četničkih odreda u Komandu Jugoslovenske vojske u otadžbini (JVuO).
• 11.11. - Razgovor Draže Mihailovića sa nemačkim predstavnikom u Divcima kod Valjeva - Nemci smatraju Dražu neprijateljem, on hoće borbu protiv komunista a ne Nemaca.
• t.m. - Definitivni razlaz i sukob četnika i partizana u Srbiji.
• ca. 25.11. - Radio Moskva javila da je Draža Mihailović vođa svih snaga pokreta otpora, na šta Tito reaguje telegramom (vlade Velike Britanije i SSSR se slažu da je potrebno postići pomirenje partizana i četnika, pod vođstvom komandanta JVuO Draže Mihailovića).
• 29.11. - Slomljena "Užička republika".

Decembar/Prosinac

• 1.12. - Osvobodilna fronta obeležava Dan ujedinjenja u Ljubljani.
• 7.12. - Nemci razbili štab Draže Mihailovića na Ravnoj Gori ("Operacija Mihailović").

+ Kralj Petar II unapredio pukovnika D. Mihailovića u brigadnog đenerala.

• 20.12. - Navodna "Instrukcija" Draže Mihailovića maj. Dorđiju Lašiću i kap. Pavlu Đurišiću (u Crnoj Gori): cilj je etnički čista Velika Srbija u Velikoj Jugoslaviji.

---

1942

Januar/Siječanj

• 1.1. - Potpisana Deklaracija Ujedinjenih nacija (26 vlada, među kojima i jugoslovenska izbeglička) - prvi put se pominju Ujedinjene nacije.
• 12.1. - Prof. Slobodan Jovanović na čelu izbegličke jugoslovenske vlade, umesto generala Simovića.
• 13.1. - Deklaracija nekih savezničkih vlada (i jugoslovenske) o kažnjavanju ratnih zločina.
• 14.1. - Zajednička deklaracija Poljske, Čehoslovačke, Jugoslavije i Grčke kojim je ustanovljen Planerski odbor Centralne i Istočne Evrope. Kraljevina Jugoslavija potpisala Deklaraciju Ujedinjenih nacija o ratnim zločinima.
• 15.1. - Izbegličke vlade Jugoslavije i Grčke sklopile ugovor koji predviđa njihovu posleratnu konfederaciju (Balkanski Savez).

Jun/Juni/Lipanj

• 9.6.? - Po ukazu kralja Petra II, đen. Draža Mihailović je načelnik štaba Vrhovne komande Jugoslovenske vojske u otadžbini (Draža je ovog meseca otišao u Crnu Goru).
• 24.6. - Kralj Petar II u poseti Vašingtonu.

Avgust/August/Kolovoz

• t.m. - Draža Mihailović naređuje da se izvode sabotaže na železnicama.

Septembar/Rujan

• t.m. - Poslanstvo Kraljevine Jugoslavije u Moskvi podignuto u ambasadu, Tito zbog toga šalje protest Kominterni (proveriti).

Novembar/Studeni

• 26-27.11. - U Bihaću osnovan AVNOJ.

---

1943

Februar/Veljača

• 28.2. - Draža Mihailović drži govor na zboru kod Kolašina, napada britansku vladu (u prisustvu šefa britanske vojne misije), kaže da su mu Italijani jedini izvor pomoći i da su mu glavni neprijatelji "partizani, ustaše, muslimani i Hrvati" - Čerčil će zbog ovoga protestovati kod jugoslovenske vlade.

Maj/Svibanj

• 15.5. - Počela Bitka na Sutjesci ("Peta neprijateljska ofanziva" - Fall Schwarz) - svi protiv partizana, Nemci i protiv četnika.
• 19-22.5. - Prepiska Hitler-Musolini, ovaj drugi prekinuo snabdevanje četnika (prema dogovoru od februara).
• 28.5. - "Ibarski telegram" - Britanci zahtevaju od Draže Mihailovića da povuče snage na istok od Ibra, on odbija, zahtev povučen.

Novembar/Studeni

• 29 - 30.11. - Drugo zasjedanje AVNOJ-a; donesena deklaracija sa konstitutivnim elementima, AVNOJ proglašen za vrhovnu vlast, osnovana partizanska vlada NKOJ (Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije).

Decembar/Prosinac

• t.m. - Britanska vlada zvanično uskraćuje pomoć četnicima, zbog saradnje sa okupatorom (američka vlada nastavlja pomoć).
• 10.12. - Britanski premijer Čerčil primio u Kairu kralja Petra II i predsednika izbegličke vlade - saopštio im da treba otpustiti Dražu Mihailovića.
• 31.12. - Predsednik SAD Ruzvelt uručio "Liberatore" jugoslovenskim avijatičarima iz 15. armijskog vazduhoplovnog korpusa SAD.

Tokom/tijekom godine

• Izbeglička jugoslovenska vlada prešla u Londona u Kairo.

---

1944

Januar/Siječanj

• 8.1. - Čerčil obaveštava NKOJ (partizansku vladu) da V. Britanija prestaje da pomaže četnike i da će sva pomoć ići partizanima.
• 27.1. - Završen Svetosavski kongres u selu Ba, četnički odgovor na Drugo zasedanje AVNOJ-a.

Februar/Veljača

• 25.2. - Vinston Čerčil obavestio maršala Tita da je već naređeno povlačenje britanskih oficira iz četničkih štabova i predlaže mu povratak kralja Petra u zemlju.

Mart/Ožujak

• 9.3. - Kralj Petar II i premijer Božidar Purić otišli iz Kaira u London.

Maj/Svibanj

• 25.5. - Izbeglička vlada Božidara Purića podnela ostavku.
• 29.5. - Iz Pranjana prva evakuacija američkih i britanskih avijatačara koje su spasile snage JVuO - operacija Vazdušni most, tj. Halyard.
• 30.5. - Britanska vlada i zvanično obustavlja pomoć Dražinim četnicima.

Jun/Juni/Lipanj

• 1.6. - Kralj Petar isključio Dražu Mihailovića iz izbegličke vlade u Londonu, tj. mandat za formiranje vlade dobio ban Ivan Šubašić, koji privremeno zadržava sve resore.
• 16.6. - Prvi (Viški) Sporazum Tito-Šubašić odn. između NKOJ-a i Kraljevske jugoslovenske vlade - priznata privremena uprava AVNOJ-a i NKOJ-a, poziv na ujedinjenje svih borbenih snaga sa NOVJ, pitanje državnog uređenja neće biti pokretano do kraja rata.

Jul/Juli/Srpanj

• t.m. - Centralni nacionalni komitet Kraljevine Jugoslavije (četnici) osudili sporazum Tito-Šubašić i zatražili ostavku vlade.

Avgust/August/Kolovoz

• avgust-oktobar - Borbe za oslobođenje Srbije.
• 8.8. - Deklaracija Šubašićeve vlade - priznaje se privremena uprava AVNOJ i NKOJ, poziva se sav narod da se okupi u jedinstvenom frontu pod vođstvom maršala Tita.
• 29.8. - Jugoslovenski kralj Petar II razrešava Dražu Mihailovića dužnosti načelnika štaba Vrhovne komande Jugoslavije i priznaje Tita kao vođu otpora u Jugoslaviji.
• 30.8. - Titov poziv domobranima, četnicima i drugima da napuste neprijateljske formacije; svako ko se posle 15. septembra zatekne u istima biće kažnjen najstrožijom kaznom.

Septembar/Rujan

• 1.9. - Draža Mihailović naređuje opštu mobilizaciju.
• 12.9. - Kralj Petar II Karađorđević pozvao borce Draže Mihailovića da se priključe partizanskim snagama.
• t.m.? - Draža Mihailović odlazi u istočnu Bosnu.

Oktobar/Listopad

• 14.10. - Niš je oslobođen od Nemaca. U Kruševac prvo ulaze Keserovićevi četnici pa Crvena armija i partizani.
• 20.10. - Partizanske i snage Crvene armije oslobodile Beograd.

Novembar/Studeni

• 1.11. - Drugi (beogradski) Sporazum Tito-Šubašić - predviđeno osnivanje zajedničke vlade DFJ odgovorne AVNOJ-u i osnivanje kraljevskog namesništva, koje bi u odsustvu kralja vršilo kraljevsku vlast (ostvareno 1945).
• 20-23.11. - Jugoslovenska delegacija u Moskvi (dr Ivan Šubašić, predsednik izbegličke vlade i Edvard Kardelj, potpred. NKOJ).

---

1945

Januar/Siječanj

• 11. 1. - Kralj Petar II odbacio sporazum Tito-Šubašić od prethodnog novembra ("državni udar") - KPJ organizuje proteste u zemlji.
• 30. 1. - Kralj Petar II preneo svoju vlast na namesništvo i priznao vladu Ivana Šubašića (pokušao da je smeni 22. 1.).

Februar/Veljača

• 4 - 11. 2. - Konferencija u Jalti, sastanak Čerčila, Ruzvelta i Staljina; između ostalog traži se proširenje AVNOJa nekompromitovanim poslanicima iz 1938.

Mart/Ožujak

• 2. 3. - Obrazovano kraljevsko namesništvo u Jugoslaviji, koje će vršiti kraljevsku vlast u odsustvu kralja Petra II (Srđan Budisavljević, Ante Mandić i Dušan Sernec).
• 7. 3. - Formirana privremena vlada Demokratske Federativne Jugoslavije - na čelu je Tito koji ima i resor odbrane, potpredsednik je Milan Grol iz Demokratske stranke, Edvard Kardelj je potpredsednik i ministar za Konstituantu, što je i najznačajniji zadatak vlade; od 28 članova samo je 5 iz izbegličke vlade.

April/Travanj

• 28. 4. - SAD priznale privremenu vladu DF Jugoslavije.

Maj/Svibanj

• 13. 5. - Četnici razbijeni na Sutjesci, Draža Mihailović i članovi Vrhovne komande uspeli da se izvuku.

Jun/Juni/Lipanj

• 26. 6. - Predstavnici 50 zemalja, među kojima i DF Jugoslavija, u San Francisku potpisuju Povelju UN (stupa na snagu 24. 10.).

Jul/Juli/Srpanj

• 19. 7. - Čerčil u Potsdamu: "Tito je nametnuo striktnu partijsku organizaciju sa policijskom kontrolom i štampu tako strogo kontrolisanu kao u fašističkoj zemlji. Jugoslavija ni u kom slučaju nije opravdala nade koje smo imali u Jalti".

Avgust/August/Kolovoz

• 5 - 7. 8. - Osnivački kongres Narodnog fronta Jugoslavije (ranije Jedinstveni narodnooslobodilački front - JNOF), organizacije kroz koju KPJ izražava svoj program. Titov govor u kome odbacuje monarhiju i zapadne tipove demokratije ("nema povratka na staro").
• 7 - 10. 8. - Treće i poslednje zasedanje AVNOJ-a. - proširen sa 118 ličnosti (poslanika iz 1938, te pozvanih iz stranaka ili kao pojedinci) i proglašen za Privremenu narodnu skupštinu Demokratske Federativne Jugoslavije.
• 8. 8. - Kralj Petar II preko Radio Londona opoziva namesnike.
• 10 - 26. 8. - Zaseda Privremena skupština DFJ - usvojen zakon o biračkim spiskovima; prema uredbi (od 11. 8.?) pravo glasa dobijaju i žene i omladina starija od 18 godina; ratifikovana Povelja UN i Statut Međunarodnog suda pravde (ca. 24. 8.).
• 10. 8. - Milan Grol u Skupštini: "...još postoje tendencije da se fašizam i reakcija identifikuju sa normalnim razlikama u slobodi mišljenja..."
• 20. 8. - Milan Grol napustio Privremenu vladu DFJ, navodeći nedemokratske metode i upotrebu terora od strane OZNA-e (kasnije odlaze i Ivan Šubašić i Juraj Šutej).
• 23. 8. - Privremena Narodna skupština Demokratske Federativne Jugoslavije donela je Zakon o agrarnoj reformi i kolonizaciji, kojim je oduzet višak zemlje i poljoprivredne imovine zemljoposednicima, crkvama i manastirima i tzv. nezemljoradnicima.
• 26. 8. ? - Rezolucija o teritorijalnim pravima Jugoslavije na krajeve koji su posle Prvog svetskog rata priključeni Italiji: Slovenačko primorje, Beneška Slovenija, Trst, Istra, Rijeka, Zadar i ostrva Lastovo i Palagruža.

Septembar/Rujan

• 20. 9. - Pastirsko pismo rimokatoličke crkve u Hrvatskoj - osuđena nova vlast zbog presuda katoličkim vernicima i svećenicima (osuđenim kao ustaše i njihovi saradnici), zbog odvajanja crkve od države i agrarne reforme.

Novembar/Studeni

• 11. 11. - Izbori za jugoslovensku Ustavotvornu skupštinu (Savezna skupština i Skupština naroda), koje opozicija bojkotuje (kuglica u kutiju Narodnog fronta ili u kutiju bez liste, tzv. "ćoravu kutiju"). Veliki odziv u atmosferi prinude i ogromna većina za listu Narodnog fronta.
• 29. 11. - Ustavotvorna skupština donela Deklaraciju o proglašenju Federativne Narodne Republike Jugoslavije.

Fusnote

<<< Hronologija KSHS 1918-1929

Hronologija Kraljevine Jugoslavije 1929-1945

>>> Hronologija FNRJ 1945-1963