Zakon o rudnicima
Zakon(ik) o rudnicima[1] ili Novobrdski zakonik[2] je skup zakona koje je 29. januara 1412. godine objavio despot Stefan Lazarević (knez 1389—1402, despot 1402—1427), ali se smatra da je formulisan još 1390. godine[2]. Sam dokument je jedinstven pravni spomenik srednjovekovne Srbije i po svojoj pravnoj i istorijskoj vrednosti prevazilazi srpske nacionalne okvire[3]. Pored zakona koji se odnose na samo rudarstvo, u sklopu teksta se nalaze zakonske odredbe koje se tiču uređenja i života u Novom Brdu (tzv. Statut Novog Brda), koje je u to vreme bilo najveći rudnik na Balkanskom poluostrvu[4]. Sam spis je očuvan u nekoliko poznijih prepisa, od kojih je najznačajniji ilustrovani prepis iz XVI veka, koji je otkriven 1959. godine kada je poklonjen Srpskoj akademiji nauka i umetnosti, a danas se nalazi u Arhivu SANU[5].
Sačuvani rukopisi uredi
Zakon o rudnicima despota Stefana Lazarevića, u ilustrovanom prepisu iz XVI veka, otkriven je 1959. godine. Neposredno nakon njega, pronađene su još dve verzije (latinična i turska) u kojima nema zakona o životu u Novom Brdu, a pojedini delovi su uključeni u Saski zakon Sulejmana Veličanstvenog (1520—1566).
Ilustrovani ćirilični prepis uredi
Ilustrovani prepis Zakona o rudnicima, nastao je oko 1580. godine[5], a na osnovu nekoliko zapisa na njemu može se delimično pratiti njegov istorijat. Stotinak godina nakon nastanka, rukopis je 1674. godine otkupio od popadije Stojne pop Georgije za 120 aspri. Krajem veka, našao se u posedu hekim-baše Alipašića, koji je bio osmanski činovnik ili lekar. On ga je 1707. godine poklonio mitropolitu beogradsko-požarevačkom Mihajlu (1703—1707), nakon čega rukopis dolazi u posed patrijarha Arsenija IV Šakabente (1727—1748). Tokom tog perioda, njime su rukovali eklezijarh Filotej i jerođakon Mihailo, uz koje je zabeležena 1745. godina, dok je na drugom mestu upisana 1753. godine. Nikola Radojčić, koji je u ime SANU istraživao rukopis, smatra da se on iz patrijaršijske biblioteke preselio u Beč. Tokom naredna dva veka, rukopis se nalazio u privatnom vlasništvu, pošto na sebi nema pečata neke zvanične institucije, da bi se nakon Drugog svetskog rata pojavio na jednoj aukciji antikviteta. Tom prilikom, kupila ga je supruga jugoslovenskog ambasadora dr Francea Hočevara, koji je rukopis 11. aprila 1959. godine (tada je bio ambasador u Bukureštu) poklonio Srpskoj akademiji nauka i umetnosti. Rukopis je smešten u Arhiv SANU, a akademik Radojčić je 1962. godine objavio sam rukopis i svoj rad o njemu pod nazivom „Zakon o rudnicima despota Stefana Lazarevića“.
Sam rukopis ima orijentalni izgled, sa koricama (10 cm x 28 cm) unutar kojih se nalazi 27 listova (10 cm x 28cm)[2]:
- na prva dva se nalaze minijature
- od 3. do 26. se nalazi tekst Zakonika
- na 27. listu se nalaze pozniji zapisi
Korišćeni papir poseduje italijanske vodene žigove, dok su listovi povezivani na način karakterističan za osmanski period. Na svakoj stranici se nalazio zlatnom linijom oivičen pravougaoni prostor unutar koga je upisan tekst. Tok rukopisa je na 19. listu prepletenim ornamentom koji deli prvi deo rukopisa (Zakon o rudnicima) od drugog dela (tzv. Statut Novog Brda).
Latinični prepis uredi
Latinični prepis Zakona o rudnicima, pronašao je akademik Petar Kolendić u Gradskoj biblioteci grada Splita. Rukopis nosi datum 26. jul 1638. godine, a nastao je bugarskom rudarskom centru Ćiprovcu. Pisan je latinicom na 13 strana, a većina ćiriličnih slova zamenjena je svojim latiničnim ekvivalentima, dok je za preostala slova korišćen sledeći sistem[2]:
- ç je menjalo č
- ss je menjalo š
- x i ż je menjalo ž
- e i ĕ je menjalo ѣ
- y je menjalo ы i й
Pajerok je korišćen za apostrof, a titla za skraćenice. Na osnovu upoređivanja dva teksta, zaključeno je da je ovaj prepis baziran na starijoj varijanti od one korišćene u ćiriličkom, a podeljen je na poglavlja (35) koji su označeni arapskim ciframa.
Turski prevod uredi
Turski prevod Zakona o rudnicima, pronađen je u sklopu osmanskog akta izdanog 25. aprila 1494. godine i poput latiničnog prepisa sadrži samo 35 poglavlja koja odgovaraju prvom delu ćiriličnog rukopisa.
Datiranje Zakona o rudnicima uredi
U istorijskoj nauci je nastao spor oko datiranja Zakonika o rudnicima. U samom rukopisu se navodi da je nastao u godinu 6920, indikta 13, meseca januara 29. Neslaganje podataka leži u činjenici da godina 6920 od postanka sveta odgovara 1412. godini od Hristovog rođenja, dok se 13 indikt može odnositi na godine 1389/1390, 1404/1405. ili 1419/1420, tokom vladavine Stefana Lazarevića. Pored toga, dodatnu zabunu u datiranje unose anahroni podaci koji pominju sa jedne strane smrt kneza Lazara (1371—1389), savetovanju sa majkom Milicom (umrla 1405. godine) i patrijarhom Spiridonom (1380—1389), sultana Bajazita (1389—1402), dok se sa druge se pominje godina 1412, a sam Stefan sa titulom despota koju nosi tek od 1402. godine.
Prema akademiku Simi Ćirkoviću, koji je razmatrao argumente obe strane, najverovatnije je Zakon o rudnicima prvobitno formulisan 1390. godine, a Stefan ga je potvrdio 1412. godine nakon što je povratio kontrolu nad južnim delovima države (predeli južno od Zapadne Morave), posle pogibije svog mlađeg brata Vuka 1410. godine. On to tumači ustaljenom praksom vladara da nakon osvajanja ili dolaska u posed neke teritorije potvrdi prethodne povelje koje se odnose na te teritorije.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ↑ Prema Simi Ćirkovići, ispravniji naziv bi bio „Zakonik o rudnicima“ jer obuhvata čitav niz pojedinačnih zakona, ali je termin „Zakon o rudnicima“ (prema formulaciji Nikole Radojčića koji je prvi proučavao dokument) ustaljeniji u literaturi.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Grupa autora, „Novo Brdo“ , Beograd, 2004. ISBN 86-80879-32-0 (sh) (en)
- ↑ Vremeplov: Objavljen „Zakon o rudnicima“ (Radio-televizija Vojvodine, 29. januar 2009)
- ↑ Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982.
- ↑ 5,0 5,1 „Arhiv SANU”. Arhivirano iz originala na datum 2009-06-15. Pristupljeno 14. 05. 2009.
Literatura uredi
- Grupa autora, „Novo Brdo“ , Beograd, 2004. ISBN 86-80879-32-0 (sh) (en)
Spoljašnje veze uredi
- NOVO BRDO — GRAD I RUDNIK PREMA ZAKONU DESPOTA STEFANA, straica 143.