William Saroyan
Vilijam Sarojan (engl. William Saroyan, jer. Վիլյամ Սարոյան; Frezno, 31. avgust 1908 — Frezno, 18. maj 1981) je bio američki pisac jermenskog porekla. Pored pisanja romana i priča, bavio se i kinematografijom.
| William Saroyan | |
|---|---|
 | |
| Biografske informacije | |
| Rođenje | 31. 8. 1908. Fresno, Kalifornija, SAD |
| Smrt | 18. 5. 1981. (dob: 72) Fresno, Kalifornija, SAD |
| Supružnik | Carol Grace (1943–49, 1951–52) |
| Djeca | Aram Saroyan (r. 1943) Lucy Saroyan (1946–2003) |
| Rodbina | Ross Bagdasarian Sr. |
| Obrazovanje | |
| Zanimanje | književnik |
| Opus | |
| 1934–1980 | |
| Književne vrste | proza, drama |
| Znamenita djela | |
The Armenian and the Armenian (1935) My Heart's in the Highlands (1939) The Time of Your Life (1939) My Name Is Aram (1940) The Human Comedy (1943) | |
| Nagrade | |
| Potpis | |
 | |
Detinjstvo uredi
Vilijam Sarojan rođen je kao sin američkog imigranta u gradu Fresno, 31. avgusta 1908. godine. Grad Fresno je manje mesto u Kaliforniji koje je poznato po tome što u njemu živi mnogo doseljenika iz Jermenije. Njegov otac, Armenak Sarojan, 1905. godine preselio se u Nju Džerzi gde je počeo da proizvodi vina jer je imao vlastite vinograde. Vilijamov otac se školovao za prezbitarijanskog sveštenika, ali se u novoj državi morao baviti poljoprivredom kako bi porodica preživela. On je umro 1911. godine u Kempbelu (Kalifornija). Nakon što je Vilijamov otac umro, finansijska situacija porodice Sarojan je postala veoma loša. Takohi Sarojan je bila priporana da svoju decu- Vilijama, Henrija, Zabel i Koset pošalje Fred Finč sirotište u Ouklendu, o čemu je Vilijam mnogo puta pisao u svojim delima. Za Takohi je bilo veoma teško da pronađe sebi posao, jer su Jermeni imali lošu reputaciju u Sjedinjenim Američkim Državama. Posao je uspela da nađe tek posle nekoliko godina i počela je da radi kao kućna pomoćnica. Finansijski je ojačala, pa se Vilijem sa braćom i sestarama, posle pet godina provedenih u sirotištu, mogao vratiti majci. Ona je uspela da ponovo kupi kućicu u Fresnu, tako da se čitava porodica vratila u taj grad. Takohi je tamo pronašla novi posao, ali su i deca morala raditi kako bi porodica preživela. Takohi je pakovala voće u mesnoj fabrici, a Vilijam i Henri su radili kao kolporter (kasnije telegrafisti).
Uloga političkih faktora u stvaralaštvu Vilijema Sarojana uredi
Vilijam Sarojan preživljava emotivno težak period, kada 1915. godine turska vlada izdaje nalog na osnovu koga je ubijeno 1,5 miliona Jermena, što je tada činilo oko 80% populacije. Jermeni su bili masakrirani i slani u koncentracione logore. 1920. godine, SSSR je aneksirala Jermeniju. Tuga koju je osećao zbog problema svoje, kako je sam govorio druge zemlje, iskazao je u mnogim delima, kao što su Pokolj nevinih, Jermenksa trilogija, Jermeni, Zovem se Aram i druge.
Školovanje uredi
1921. godine, Vilijam Sarojan je upisan u Tehničku školu kako bi se učio daktilografiji. 1925. godine, nakon nekoliko opomena, izbačen je iz škole zbog neprimernog ponašanja. Nije uspeo da dobije diplomu za završenu daktilografiju.
Vilijam je dobio od svoje majke neke od tekstova koje je pisao njegov otac. Nakon što ih je pročitao, Vilijam je odlučio da će postati pisac. Tada je krenuo da se dalje samostalno obrazuje tako što će što više čitati dela poznatih pisaca.
Posao i selidbe uredi
Pošto je školu napustio bez diplome, Vilijam je bio primoran da se u početku bavi fizičkim poslovima poput branja grožđa u vinogradima. Nakon toga, zaposlio se u advokatskom preduzeću svog strica Arama Sarojana. 1926. godine, Vilijam napušta Fresno i odlazi u Los Anđeles gde je radio u Kalifornijskoj Nacionalnoj Straži. Nakon toga, vraća se na kratko u svoj rodni grad da poseti porodicu, a potom odlazi u San Francisko. Imao je velikih materijalnih problema i morao je pod hitno da pronađe sebi posao. Uspeo je da se zaposli u Telegrafskoj kompaniji San Franciska gde je radio kao službenik. Posle toga, bavio se raznim profesijama kako bi zaradio. Bio je telegrafista, poštar, daktilograf, i, na kraju, zaposlio se kao rukovodilac u Postal Telegraph kompaniji, za koju je još u Fresnu radio sa svojim bratom. Naredne, 1927. godine, Henri dovodi Takohi, Zabel i Koset da žive u San Francisku. U avgustu 1928. godine, Vilijam se preselio u Njujork od novca koji je dobijao od svog ujaka Mihrana. Njegova selidba u Njujork neuspešno se završila. Vratio se u San Francisko svojoj porodici. Radio je poslove za koje je bio veoma slabo plaćen, a koji su iziskivali puno truda. Sve svoje slobodno vreme provodio je za pisaćom mašinom i u biblioteci.
Prva dela uredi
Jedan skeč koji je Sarojan napisao, objavljen je u nedeljnom časopisu The Overland Monthly, a prva zbirka priča odštampana je 1930. godine i zvala se Slomljeni točak (eng. The Broken Wheel). Ovo delo je potpisao pod pseudonimom Sirak Gorjan (eng. Sirak Goryan). Zbirka je bila je objavljena u izdavačkoj kući Jermenski žurnal. 1932. godine jermenski žurnal Hairenik (Otadžbina) objavio je u nekoliko navrata Sarojanove poeme. Isti žurnal će naredne godine početi da objavljuje i njegove priče, među kojima su prve bile Pesnica, Borba, Jermenija i Slomljeni točak. Ovo nije bilo prvi put da Hairenik objavljuje dela nekog od Sarojanovih. Isti žurnal je pre više godina objavio skeč Noneh, koji je napisala Vilijamova baka. Skeč koji je Vilijam Sarojan napisao, bio je veoma dobro prihvaćen od strane publike, pa je ona produžena i pretvorena u novelu koja se zvala Trapez kroz univerzum. To je zapravo bila osnova za njegovu prvu zbirku priča Neustrašivi mladić na letećem trapezu, kao i za 70.000 Asiraca. Tada su i drugi listovi počeli da objavljuju Sarojanove radove. Sarojan je postao član najvećih literarnih društava Los Anđelesa i San Franciska.
Vrhunac literarne karijere uredi
Vilijam postaje popularan napisavši delo Neustrašivi mladić na letećem trapezu 1934. godine. Protagonista ovog romana je mladi, siromašni pisac koji pokušava da preživi u okrutnom vremenu. Čitaoci nisu ni mogli da pretpostave da je Vilijem u ovom delu, u stvari, predstavio sebe. Glavni lik ovog dela imao je mnoge sličnosti sa delom skandinavskog Nobelovca Knuta Hamsona koje se zove Glad (eng. Hunger, 1890.), ali u Sarojanovom delu nije bilo nihilizma prikazanog u Hamsonovom delu. Pošto je roman postao veoma popularan, Vilijam je na njemu poprilično zaradio, pa je odlučio da od tog novca finansira svoje putovanje u Evropu i Jermeniju, gde je kupio prvu rusku cigaretu, koja će kasnije postati njegov zaštitni znak. Čak je i u svom delu Ne umreti (eng. Not Dying, 1963.) napisao i čuvenu rečenicu
Možeš dobiti kancer od stvari koje te teraju da mnogo pušiš, ali ne od samog pušenja.
– Vilijam Sarojan
Mnoge od Vilijamovih priča bile su bazirane na događajima iz njegovog detinjstva, kao što je bila krađa voća koja je bila neophodna za preživljavanje ili težak život doseljenika u Ameriku. Zbirka priča Zovem se Aram (eng. My name is Aram) postala je internacionalni bestseler. Ona govori o dečaku Aramu Garoghlanu i mnogim drugim živopisnim likovima iz Aramove imigrantske porodice. Narednih godina, Vilijam će se gotovo u potpunosti posvetiti kinematografiji na uštrb pisanja. Kada se vratio književnim delima, počeo je da piše eseje i memoare u kojima je pisao o manje poznatim ljudima koje je sretao tokom svojih putovanja u Sovjetski Savez i Evropu, ali i o poznatijim ljudima kao što su Džo Bernard Šo, finski kompozitor Jan Sibelius i Čarli Čaplin. Okušao se i kao pesnik, ali je od njegove poezije sačuvano samo jedno delo- Dođi u moj dom (eng. Come On-a My House) koja se bazira na jermenskim narodnim pesmama.
Kinematografija uredi
Nakon zbirke priča Zovem se Aram, Vilijam se posvetio drami. Njegova prva drama bila je Moje srce u planinama (eng. My heart in the highlands, 1939.), bila je komedija o mladiću i njegovoj jermenskoj porodici. Ona je prvi put izvedena u Guild Theatre-u u Njujorku. Nakon što je iste godine napisao svoju najpoznatiju dramu Vreme tvog života (eng. The time of your life), osvojio je Pulicerovu nagradu, koju je odbio da primi. Tom prilikom je izjavio da se nada da je prestalo doba u kome materijalne vrednosti guše pravu umetnost. Nakon toga je bacio novčanu nagradu koju je osvojio. 1948. godine, njegova drama bila je prikazana na malim ekranima zahvaljujući Džejmsu Džegniju. Ljudska komedija (eng. The human comedy, 1943.) prvi put je izvedena u Itaci. U ovoj drami, glavni lik je mladi Homer, telegrafista, koji je očajan zbog dešavanja tokom Drugog svetskog rata. Publika je sa oduševljenjem prihvatila ovu dramu koja je Vilijamu donela prvu veću zaradu od 1,500$ nedeljno za posao producenta. Takođe, dobio je i 60,000$ za scenario. Vilijam je počeo ozbiljnije da se bavi filmskom produkcijom, tako da su u njegovim filmovima počeli da glume veliki glumci kao što su Miki Runi i Frenk Morgan. Iako se ozbiljno bavio kinematografijom, veoma kratko je radio u Holivudu, i to samo za vreme snimanja filma Zlatni dečko 1939. godine. Za filmsku verziju dela Ljudska komedija osvojio je Oskar za najoriginalniji scenario. Film je takođe bio nominovan za najbolju sliku, najboljeg režisera, najbolju kostimografiju i najboljeg glumca. Sarojan se u vrhuncu filmske karijere vratio književnosti. 1942. poslat je u London kako bi radio na predstavi za koju je sam napisao scenario, Avanturama Veslija Džeksona (eng. The adventures of Wesley Jackson).
Filmovi za koje je Vilijam Sarojan pisao scenarija su:
| Film || Godina snimanja || Originalni naziv|| Režiser || Glavna uloga |- | Ljudska komedija ||1943.|| The Human Comedy || Clarence Brown || Miki Runi |- | Vreme tvog života ||1948.|| The Time of your Life || H. C. Potter || Džejms Kegni |- | Omnibus ||1952-1959|| Omnibus || Peter Brook || Leondard Barnštajn |- | Pariska komedija ||1961|| the Paris Comedy || Boleslaw Barlog || Karl Radac |- | Vreme tvog života (rimejk) ||1976|| The Time of your Life || Kirk Browning || Vilijem Sarojan |-|- |}
Privatni život uredi
Tokom Drugog svetskog rata, Vilijam se priključio američkoj vojsci. Bio je stacioniran u Astoriji, ali je mnogo vremena provodio i u hotelu Lombardija u Menhetnu. 1943. godine, oženio se sedamnaestogodišnjom Kerol Markus (1924—2003) sa kojom je imao dvoje dece: Arama i Lusi. Kada je Vilijam otkrio da je Kerol ilegalno doseljena Jevrejka, razveo se od nje. Nakon određenog vremena, oni su se opet venčali, ali se i drugi pokušaj zajedničkog života završio razvodom. Lusi je postala glumica, a Aram pesnik, koji je objavio knjigu o svom ocu. Kerol se kasnije udala za glumca Valtera Metjua.
Poslednji radovi i smrt uredi
Vilijamova finansijska situacija postala je vrlo loša nakon Drugog svetskog rata, kada više niko nije želeo da njegove scenarije pretvori u pozorišne komade ili filmove, jer su govorili da je u tim delima previše sentimentalnosti. Vilijam je u svojim posleratnim delima slavio slobodu, bratsku ljubav i jednakost među ljudima, ali je taj idealizam odbijao producente. Nakon nekoliko pisama razočaranih čitalaca, Vilijam je pokušao da menja način pisanja u delima koja su sledila. 1952. godine objavio je prvu od nekoliko knjiga njegovih memoara, a knjiga se zvala Biciklista iz Beverli Hilsa (eng. The bicycle rider in Beverly Hills). U narednim delima kao što su Asirijske i druge priče (eng. The Assyrian, and other stories, 1950.), Vilijam je pomešao alegorijske elemente, sa realističnim prikazom američkog života. Dela Kuća Sema Egoa (eng. Sam Ego`s house) i Pokolj nevinih (eng. The slaughter of the innocents), objavljena 1949. i 1958. godine postavljaju moralna pitanja koja već dugo muče samog pisca. U tim delima on pominje masovne genocide nad jermenskim narodom tokom kojih je preko 1 500.000 Jermena pobijeno. Producenti su nakon ovih dela odlučili da ponovo počnu da sarađuju sa Sarojanom, koji je opet doživeo popularnost delima kao što su Pariska komedija (eng. The Paris Comedy, 1960.), Londonska komedija (eng. The London Comedy, 1960.) i Iseljeni sa dvora (eng. Settled out court, 1969.), a ova dela su premijerno izvođena u Evropi. Sva Vilijamova dela čuvaju se u Stanford Univerzitetu sa svim njegovim beleškama i važnijim predmetima vezanim za njegov život. Vilijam je počeo da se odaje alkoholu i da se kocka. Od 1958. godine uglavnom je živeo u Parizu, gde je posedovao jedan apartman. Zapostavio je pisanje i rad u pozorištu i filmu. Umro je od kancera, 18. maja 1981. godine u gradu u kome je i rođen. Njegovo telo je kremirano, te je pola pepela prosuto na tlu Kalifornije, a ostatak u Jermeniji, u Panteon parku u Jerevanu.
Književna dela i scenarija uredi
| Delo || Godina || Originalni naziv|| Vrsta dela |- | Neustrašivi mladić na letećem trapezu ||1934.|| The Daring Young Man On The Flying Trapeze|| zbirka priča |- | Ti koji ih pišu i ti koji ih sakupljaju ||1934.|| Those who write them and those who collected them|| zbirka priča |- | Udisati i izdisati ||1936.|| Inhale and Exhale|| roman |- | Tri puta tri ||1936.||Three times three|| zbirka priča |- | Veseljak i bujica sete ||1937.||A gay and melancholy flux|| zbirka priča |- | Mala deca ||1937.||Little children|| roman |- | Rođeni Amerikanac ||1938.||A native American|| roman |- | Ljubav- ovaj moj šešir ||1938.||Love- here`s my hat|| roman |- | Nevolja sa tigrovima ||1938.|| The Trouble With Tigers|| roman |- | Leto prelepog belog konja ||1938.|| The Summer of the Beautiful White Horse|| roman |- | Vreme tvog života ||1939. || The Time of Your Life|| drama |- | Slatka stara ljubavna pesma ||1939.||Love`s old sweet song|| pesma |- | Harlem viđen Hiršfildovim očima ||1939.||Harlem as seen by Hirschfield|| priča |- | Moje srce u planinama ||1939.||Sydämeni on kukkuloilla|| priča |- | Božić ||1939.||Christmas|| priča |- | Mir- to tako divno zvuči ||1939.||Peace- it`s wonderful|| priča |- | Elmer i Lili ||1939. || Elmer and Lily|| drama |- | Tri fragmenta i jedna priča ||1939. ||Three fragments and a story|| priča |- | Zovem se Aram ||1940.||Nimeni on Aram|| zbirka priča |- | Vreme tvog života ||1940.||Tämä elämäsi aika || scenario za film |- | Najveći heroj na svetu ||1940. || Hero of the world|| drama |- | Ping-pong cirkus ||1940. ||The ping pong circus|| drama |- | Specijalno obaveštenje ||1940. ||A special announcement || drama |- | Slatka stara ljubavna pesma ||1940. ||Love`s old sweet song || drama |- | Podzemni cirkus ||1940. ||Subway circus || drama |- | Hej, vi tamo! ||1941. || Hello-out there!|| drama |- | Sarojanova priča ||1941. || Saroyans fables|| priča |- | Tri drame ||1941. ||Three plays || roman |- | Osiguranje za Salesmana ||1941. ||The insurance Salesman|| priča |- | Rusi u San-Francisku ||1941. ||Russians in San Francisco|| priča |- | Prelepi ljudi ||1941. || The Beautiful People|| drama |- | Ljudi sa svetlom ||1941. || The people with light|| drama |- | Preko pozornice do sutra ujutru ||1941. || Across the Board on Tomorrow Morning|| drama |- | Zaseniti ruganja ||1942. ||Razzle Dazzle|| priča |- | Pričati s tobom ||1942. || Talking to You|| drama |- | Loš čovek na zapadu ||1942. || Bad Men in the West|| drama |- | Doći kroz raž ||1942. ||Coming throught the rye|| drama |- | Poetična situacija u Americi ||1942. ||The poetic situation in America|| drama |- | Ljudska komedija ||1943.||Ihmisä elämän näyttämöllä || scenario za film |- | Drži se podalje od starog čoveka ||1943.||Get away, old man|| priča |- | Draga bebo ||1944.||Dear baby|| priča |- | Drži se podalje od starog čoveka ||1944.||Get away, old man|| drama |- | Gladni ljudi ||1945.||Hungerers|| drama |- | Avanture Veslija Džeksona ||1946.||The adventures of Wesley Jackson|| roman |- | Džim Dendi ||1947.||Jim Dandy|| drama |- | Ne idi daleko od ludila ||1947. || Don't Go Away Mad|| drama |- | Specijalno od Sarojana ||1948.|| The Saroyan special|| roman |- | Fiskalne skitnice ||1949.|| The fiscal hoboes|| roman |- | Skromno rođenje ||1949.|| A decent birth|| priča |- | Kuća Sema Egoa ||1949.|| Sam Ego‘s house|| drama |- | Kuća Sema Egoa ||1949.|| Sam Ego‘s house|| roman |- | Asirci ||1950.|| The Assyrians|| priča |- | Dvostruke avanture ||1950.|| Twin adventures|| zbirka priča |- | Sin ||1950.|| The son|| drama |- | Opera, opera! ||1950.|| Opera, opera!|| drama |- | Rok Vegram ||1951.|| Rock Wagram|| roman |- | Trejsijev tigar ||1951.|| Tracy‘s tiger|| roman |- | Biciklista sa Beverli Hilsa ||1952.|| The bicycle rider in Beverly Hills|| roman |- | Pokolj nevinih ||1952. || The Slaughter of the Innocents|| roman |- | Šaljivo značenje ||1953. || The laughing matter|| drama |- | Ukradena tajna ||1954. || The Stolen Secret|| drama |- | Ljubav ||1955.|| Love|| roman |- | Mama, volim te ili Loptica-skočica ||1956.||Mama, I love you; The bouncing ball|| roman |- | Celo putovanje ||1956.|| The whole voyald|| zbirka priča |- | Tata, ti si lud! ||1957.|| Papa, you‘re crazy|| roman |- | Da li ste ikada bili zaljubljeni u patuljka? ||1957.|| Ever been in love with a midget|| drama |- | Stanovnici jame ||1958. || The Cave Dwellers|| roman |- | Pokolj nevinih ||1958. || The Slaughter of the Innocents|| drama |- | Nesreća ||1958. ||The accident|| drama |- | Čitalac Vilijema Sarojana ||1958. ||The William Saroyan reader|| priča |- | Mačka, miš, čovek, žena ||1958. || Cat, mouse, man, woman|| drama |- | Jednom oko brvna ||1959. || Once arund the block|| drama |- | Lilina tajna ||1959. || Once arund the block|| drama |- | Vešanje oko Vabaša ||1960. || The secret of Lily|| drama |- | Nasukani u dvorištu ||1960. || Settled out of a court|| drama |- | Sem- najveći skakač od svih ||1961. || Sam, the highest jumper of them all|| drama |- | Idi mi, dođi mi. Znaš ko! ||1961. || Here comes, there goes, you know who!|| drama |- | Gaston ||1962.|| Gaston|| roman |- | Beleška na vrhu Hilari ||1962.|| A note on Hilaire hiler|| priča |- | O, čoveče! ||1962.|| Ah, man!|| drama |- | Ne umreti ||1963.|| Not dying|| priča |- | Ja ||1963.|| Me || priča |- | Dečaci i devojčice zajedno ||1963.|| Boys and girls together|| priča |- | Istrajnost- verujem u nju ||1963.|| Patient, this I believe|| drama |- | Scenarista i publika ||1963.|| The playwright and the public || drama |- | Jednog dana u popodne ||1964.|| One Day in the Afternoon|| roman |- | Posle trideset godina ||1964.|| After thirty years || priča |- | Duga vožnja, kratka kola ||1966.|| Short drive, sweet chariot || priča |- | Pogledaj nas ||1967.|| Look at us|| priča |- | Zubar i strpljivi ||1968.||Dentist and patient|| drama |- | Horsi Džorsi i žaba ||1968.|| Horsey Gorsey and the frog|| priča |- | Muž i žena ||1968.|| Husband and wife|| drama |- | Psi, ili Pariska komedija ||1969. || The Dogs, or the Paris Comedy|| drama |- | Mislio sam da ću živeti večno, ali sada nisam toliko siguran u to ||1969. ||I used to believe I had forever, but now I‘m not sure|| priča |- | Pravljenje novca i 19 drugih, veoma kratkih priča ||1969. ||Making money and 19 other very short plays|| zbirka priča |- | Dani života, smrti i bekstva na Mesec ||1970.|| Days of Life and Death and Escape to the Moon|| roman |- | Nova drama ||1970. || The new play|| drama |- | Jermeni ||1971. || Armenians|| drama |- | Mesta gde sam provodio vreme ||1972.|| Places Where I've Done Time|| roman |- | Juriši ||1974. || Assassinations|| drama |- | Zubi i moj otac ||1974. || The tooth and my father|| drama |- | Sinovi dođu i odu, majke ostaju večno ||1976. || Sons come and go, mothers hang in forever|| priča |- | Poznati ljudi i drugi prijatelji ||1976. || Famous faces and other friends|| priča |- | Moris Hiršfild ||1976. || Morris Hirschfield|| priča |- | Govori jesenjeg drveća ||1977. || The ashtree talkers|| priča |- | Promena sastanaka ||1978. || Change meetings|| priča |- | Životopisi ||1979.|| Obituaries|| roman |- | Priče sa bečkih ulica ||1980. || Tales from the Vienna Streets|| drama |- | Rođenja ||1981. || Births|| drama |- | Zovem se Sarojan ||1983.° || My name is Saroyan || roman |- | Jermenkska trilogija ||1986.° || An Armenian trilogy ||roman |- | Cirkus ||1986.° || The Circus|| priča |- | Čovek sa srcem u visinama i druge priče ||1986.° || The Man With The Heart in the Highlands and other stories|| zbirka priča |- | Ludilo u porodici ||1988.° || Madness in the family || roman |- | Varšavski posetilac ||1991.° || Warsaw visitor|| priča |-|- |}
- Napomena: dela sa znakom ° pored godina su posthumno objavljena
U čast Vilijama Sarojana uredi
U Sarojanovom rodnom gradu Fresno, u čast velikom piscu podignuta je velika statua. Izradio ju je lokalni umetnik i Sarojanov lični prijatelj, Varaz Samjuelian (eng. Varaz Samuelian). Statua predstavlja oko četiri stope nabacanih knjiga na kojima stoji velika skulptura koja predstavlja Sarojanovu glavu. Statua se nalazi u Meripouz Aveniji u predgrađu Fresna. Pored ove, Sarojanu su odane još mnoge počasti. U zajedničkom projektu SAD i Sovjetskog Saveza, izdate su poštanske markice koje se sastoje iz dva dela: prva markica je na engleskom, a druga na ruskom jeziku. Bila je u upotrebi u obema državama.
