Veliko Gradište

Veliko Gradište je grad i sedište opštine Veliko Gradište u Braničevskom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 5658 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 5973 stanovnika).

Veliko Gradište
Crkva u Velikom Gradištu
Grb
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Braničevski
Opština	Veliko Gradište
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	5658
Geografija
Koordinate
Nadmorska visina	81 m
Veliko Gradište Veliko Gradište (Srbije)
Ostali podaci
Poštanski kod	12220 12228
Pozivni broj	012
Registarska oznaka	PO

Gradište se prvi put pominje u Ravaničkoj povelji od 1381. godine, kojom knez Lazar ostavlja 13 sela u Peku manastiru Ravanici, među kojima i Gradište.

Istorija

Gradište se nalazi na delu prostora na kome su Rimljani izgradili u prvom veku nove ere naselje-tvrđavu Pincum. Pincum, nazvan po istoimenoj reci Pincus (Pek), postao je ubrzo trgovački i zanatski centar i znacajna rečna luka. Vrhunac razvitka dozivljava za vreme vladavine cara Hadrijana (II vek n.e). Pincum je tada uzivao siroku autonomiju, ukljucujuci i pravo da kuje sopstveni novac. Slabljenjem Rimske Imperije i nadiranjem azijskih plemena Huna i Avara, grad gubi samostalnost. Sve do formiranja srpske despotovine ovim prostorima smenjivali su se razni narodi i osvajacke vojske.

Ime Veliko Gradište prvi put se pominje u Ravaničkoj povelji iz 1381. godine. Dolaskom Turaka na ove prostore grad gubi na značaju. Pocetkom osamnaestog veka grad se u turskim knjigama pominje pod imenom Ipek. Brojao je 100 turskih i 70 srpskih kuca.

Grad počinje da se razvija proterivanjem Turaka sa ovih prostora. U vreme vladavine Miloša Obrenovića ima značajnu ulogu u trgovini. Zajedno sa Ramom, postaje velika luka odakle se stoka izvozila u druge delove Evrope. Vremenom postaje najjaca varošica u okrugu. Među prvim gradovima u Srbiji dobija telegraf, poštu ( staciju), parobrodsku stanicu i carinarnicu. Sredinom devetnaestog veka Gradište je administrativno sedište Ramskog sreza.

Zahvaljujući razvijenoj trgovini, viđeniji Gradištanci pohodili su ondašnje evropske centre, naročito Beč i Peštu. Odatle su nadirali snažni kulturni uticaji. Grad je već krajem 19. veka imao gimnaziju, bolnicu, biblioteku, apoteku. U gradu su izlazile lokalne novine „Pek”, „Gradištanac” i „Iskrena reč”. Grad je medju prvim varošicama dobio električnu struju: 1913. godine zasijala je električna sijalica sa hidrocentrale podignute na reci Pek.

Iz tog vremena sačuvana je Stara ćarsija sa vise zgrada. Krasi ih bogata fasadna ornamentika i raskoš, koji na svoj nacin govori o ekonomskoj moći i prefinjenom evropskom ukusu njihovih graditelja i vlasnika. Čarsija kao ambijentalna kulturno-istorijska celina proglasena je spomenikom kulture.

Geografski položaj

Opština Veliko Gradište se nalazi u severoistočnom delu Srbije i pripada Podunavskom regionu. Od Beograda je udaljena 120 km. Prostire se na površini od 328 kvadratnih kilometara. U 26 naselja živi oko 28000 stanovnika. Graniči se sa na zapadu sa opštinom Požarevac, na jugu i jugozapadu sa opštinom Malo Crniće, na jugoistoku sa opstinom Golubac, a na severu, preko Dunava sa Rumunijom. Činjenica da se nalazi na samoj srpsko-rumunskoj granici povećava turističku vrednost Velikog Gradišta, u uslovima sve intenzivnijeg razvoja dobrosusedskih odnosa izmedju Srbije i Rumunije. Druga značajna komponenta je blizina Đerdapske klisure sa hidroenergetskim gigantom ˝Đerdap˝. Ovim pravcem se kreće sve veći broj domaćih i stranih turista. Treća, veoma značajna činjenica je da se na samo 3,5 km od Velikog Gradišta nalazi Srebrno jezero, turisticki dragulj naše zemlje.Mesto je dobro povezano putnom mrežom sa ostalim delovima regiona. Kroz Gradište polazi Magistralni put Djerdapska magistrala, koji je dosta frekventan. Pored drumskog, razvijen je i rečni saobracaj. Dunav je reka koja protiče kroz 10 zemalja Evrope i povezuje zapadnu Evropu sa Crnim morem. Veliko Gradištansko pristanište prihvata brodove svih veličina i namena. Od luksuznih turističkih do transportnih barži i šlepova. Manjim delom opštine prolazi i železnicka pruga.

Reljef

Petnaestak kilometara severozapadno od Velikog Gradišta, i nizvodno do Golupca,desna obala Dunava se sastoji od niskog terena nastalog od vodenog nanosa. U neposrednoj blizini ušća Peka u Dunav se nalazi peščani rt, jedino više zemljište na prostoru od Rama do Golupca, na kome je izgradjeno Veliko Gradište. Do izgradnje nasipa na obalama Dunava i Peka okolni prostor je bio često plavljen. Uzani prostor uzvodno i nizvodno, pored desne obale Dunava, predstavlja zonu živog peska sa mnoštvom peščanih dina, čija dužina na nekim mestima iznosi do 700 m, a visina oko 50m. Južnije od zone živog peska nalazi se zona lesa, koju čine duboke jaruge i potoci nastali kao posledica erozije. Zona lesa i živog peska predstavljaju severnu granicu Braničeva, niskog predela koji je od obronka Homoljskih planina na jugu i Severnog Kučaja na istoku, blago nagnut ka severu. Ovakav reljef nema dovoljno atraktivnih motiva koji se mogu neposredno uključiti u turistički promet, odnosno nema samostalne turističke motive. Medjutim, nekoliko peščanih dina velikih dimenzija i zone lesa, mogu se smatrati komplementarnim

Klima

Ovo područje karakteriše tipično kontinentalna klima sa velikim temperaturnim kolebanjima od oko 68˚C. Najhladniji je mesec januar sa srednjomesečnom temperaturom vazduha od -0,57˚C. Najvisu prosečnu temperaturu ima juli sa 21,08˚C. Neophodno je istaći da juli nije uvek najtopliji, niti je pak januar uvek najhladniji mesec. Koliko zime mogu biti hladne, toliko leta mogu biti žarka jer se zabeleženi ekstremi kreću od -27,1˚C (17.1.1956.god.) do 40,6˚C (16.8.1952.god.). Ovako velika temperaturna kolebanja potiču od termičkih osobina kopna i jakih vetrova. Jesenji meseci su topliji od prolećnih. Prosečna temperatura prolećnih meseci je 11,5˚C,a jesenjih 13,0˚C. Srednja godisnja temperatura iznosi 11,6˚C.

Demografija

U naselju Veliko Gradište živi 4438 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 38,1 godina (36,7 kod muškaraca i 39,4 kod žena). U naselju ima 1888 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,00.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 2783 1953. 3264 1961. 3391 1971. 4075 1981. 4977 1991. 5973 5447 2002. 6355 5658

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			5148	90.98%
Romi			141	2.49%
Vlasi			81	1.43%
Jugosloveni			39	0.68%
Crnogorci			32	0.56%
Rumuni			29	0.51%
Hrvati			14	0.24%
Mađari			9	0.15%
Makedonci			8	0.14%
Slovenci			5	0.08%
Ukrajinci			4	0.07%
Muslimani			4	0.07%
Rusi			3	0.05%
Slovaci			2	0.03%
Nemci			2	0.03%
nepoznato			90	1.59%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	25			19
80+	22			40
75-79	52			104
70-74	118			141
65-69	106			143
60-64	119			146
55-59	151			155
50-54	216			254
45-49	239			262
40-44	205			232
35-39	164			199
30-34	156			188
25-29	209			222
20-24	194			189
15-19	218			192
10-14	178			173
5-9	177			165
0-4	150			135
prosek	36.7			39.4

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 945 1035 1100 1351 1656 1966 1888

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 359 442 391 447 129 68 38 7 2 5 3.00

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 2194 646 1354 84 94 16 2486

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 539 1370 396 162 19

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	1090	129	2	5	177	23	77	160	65	68
Ženski	925	76	-	1	166	7	19	180	46	22
Oba	2015	205	2	6	343	30	96	340	111	90
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	13	58	138	44	38	37	-	-	56
Ženski	32	31	86	107	112	20	-	-	20
Oba	45	89	224	151	150	57	-	-	76

Poznati Gradištanci

• Miloje Vasić (Veliko Gradište, 3. septembar 1869 — Beograd, 4. novembar 1956) je bio srpski arheolog, profesor na Beogradskom univerzitetu i član SANU
• Živana - Žanka Stokić (Veliko Gradište, 24. januar 1887 — Beograd, 21. jul 1947) je bila srpska glumica, poznata po tumačenju likova iz dela Branislava Nušića
• Vlastimir Pavlović Carevac, bio je kompozitor i dirigent i osnivač Narodnog orkestra Radio Beograda
• Dragan Milenković, novinar i publicista, nekadašnji dopisnik Tanjuga i lista Borba iz Japana
• Slobodan Kovač, poznati odbojkaš bivši reprezentativac Jugoslavije i trener
• Vladimir Trifunović, poznati odbojkaš igrao nekada u Kupu Šampiona zajedno s Mitićem, Đorđevićem i Lukićem
• Radomir Veličković, sportski radnik i nastavnik fizičkog vaspitanja
• Filip Cepter (Milan Janković), privrednik osnivač i vlasnik kompanije Cepter, rođen u Velikom Gradištu 23.11.1950.

Spoljni linkovi

Veliko Gradište na Wikimedijinoj ostavi

• Zvanična stranica Arhivirano 2009-06-01 na Wayback Machine-u
• Opštinski komitet NKPJ za Veliko Gradište