Organizacija udruženog rada
Organizacija udruženog rada je bio pravni naziv za preduzeće u socijalističkoj Jugoslaviji od 1974. do njenog raspada 1990-ih.[1][2] Postojale su osnovne i složene organizacija udruženog rada, odnosno mala i velika preduzeća. Osnovna organizacija udruženog rada (akronim: OOUR, u narodu OUR) je bila osnovni privredni subjekt. Pored osnovnih, postojale su i složene organizacije udruženog rada (skraćeno SOUR), podeljene na više osnovnih radi samoupravljanja.
| SFRJ |
.svg) Članak je dio serije: |
|
|
|
|
Druge države |
U praksi, veliko preduzeće je bilo podeljeno na manje grupe udruženih radnika. Na primer, jedno veliko preduzeće od preko 10.000 radnika je bilo podeljeno na 50-ak velikih jedinica po 200 radnika, a svaka je imala prosek od pet radnih grupa po 40-ak radnika.[3]
Ova samoupravna preduzeća su funkcionisala u okviru tržišta.[3] Takmičila su se lokalno i međunarodno. Spolja je ličilo na kapitalistički sistem: firme su imale publicitet, takmičile su se i činile sve da uvećaju prihod preduzeća. Uprkos tome, i ovo je ključno, radnički saveti su bili autoritet u ovim preduzećima i njihov prihod se delio među radnicima.[3]
Pozadina uredi
OOUR -i su počeli nicati nakon donošenja Ustava iz 1974,[1] a nakon Kardeljevog Zakona o udruženom radu donešenog 25. novembra 1976. postali su obligatni pravni oblik, po kojem se svaka dotadašnja radna organizacija morala preoblikovati.[1] Oni su idealizirano zamišljeni kao asocijacije slobodnih proizvođača, sredstvo da se poveća efikasnost privrede u društvenom sektoru i samoupravljanjem reintegrira već dobrano dezintegrirano jugoslavensko društvo.[4]
Kako se navodi u samom Zakonu o udruženom radu;
Osnovna organizacija udruženog rada osnovni je oblik udruženog rada u kome radnici, neposredno i ravnopravno obavljajući privrednu ili drugu društvenu djelatnost i radeći sredstvima u društvenom vlasništvu, ostvaruju svoja društveno-ekonomska i druga samoupravna prava i odlučuju o drugim pitanjima svog društveno-ekonomskog položaja.[2]
OOUR-i su udruživani u Radne oganizacije ili u Složene organizacije udruženog rada - SOUR. Svaki OUR, bio je formalno pravno samostalni pravni subjekt, financijski i komercijalno nezavisan. Svi zaposleni radnici jednog OUR-a imali su pravo sudjelovati u radu zbora radnika (skupštine) i pravo da biraju i budu izabrani u formalno najviše tijelo OUR-a — radnički savjet. Radnički savjet, kao najviši organ, određivao je poslovnu politiku - cijene i planove, odlučivao o raspodjeli dohotka i nagrađivanju, odobravao ulaganja i zaduživanja, odobravao poslovne račune, te kao zadnja instanca odlučivanja, davao odobrenje za imenovanje direktora i ostalih rukovodioca.[5]
OOUR - i kao osnovne organizacione jedinice su razvijeni za sve oblike rada, od industrije, poljoprivrede, usluga, školstva i kulture.[5] Prosječna radna organizacija imala bi tri do četiri OOUR-a i jednu radnu zajednicu.[4] Četiri godine nakon donošenja Zakona o udruženom radu u Jugoslaviji je bilo registrirano 94.415 OOUR-a, tadašnji PTT je imao 291 OOUR.[4] Zagrebačka INA, organizirana kao SOUR od 1974., imala je 13 radnih organizacija i 57 OOUR-a.[6]
Politička dimenzija OOUR-a uredi
OOUR-i nisu imali samo proizvodnu ulogu, oni su također trebali postati baza za samoupravno pluralističko društvo, jedan jugoslavenski eksperimentalni specifikum. Za razliku od buržoaskih društava u kojima su različite političke partije — nosioci različitih pogleda na istu stvar — ovdje su udruženi slobodni proizvođači zbog svog različitog interesa trebali biti nosioci borbe različitih stavova, i time dovesti čitavo društvo do boljih rezultata.[1] Njihova borba na kraju nije trebala završiti sukobom, već društvenim dogovorom.[1] Tako su OOUR-i trebali postati integrativni stup jugoslavenskog samoupravnog socijalizma, jer se zemlja već dobrano dezintegrirala po nacionalnoj, vjerskoj, ekonomskoj i kulturnoj osnovi.[1]
U praksi je to ipak izgledalo bitno drukčije; dešavali su se paradoksi da bi radnici iste radne organizacije ili SOUR-a radili protiv jednog (ili više) od vlastitih OOUR-a, opstruirali njihov rad i praktički tako radili protiv vlastite egzistencije.[4]
Izvori uredi
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 „Yugoslavia, Political Innovation and the 1974 Constitution” (engleski). Library of Congress. Pristupljeno 21. 02. 2012.
- ↑ 2,0 2,1 „Zakon o udruženom radu” (hrvatski). Socijalisticka Federativna Republika Jugoslavija.ch. Pristupljeno 21. 02. 2012.[mrtav link]
- ↑ 3,0 3,1 3,2 https://kps.rs/srbija-i-svet/iz-naseg-ugla/875-samoupravljanje-za-neupucene
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Dejan Jović. „Yugoslavia: a state that withered away” (engleski). Dejan Jović. Pristupljeno 21. 02. 2012.
- ↑ 5,0 5,1 „Yugoslavia, Socialist Self-Management” (engleski). Library of Congress. Pristupljeno 21. 02. 2012.
- ↑ „Stvaranje Složene organizacije udruženoga rada (SOUR-a)” (hrvatski). INA. Pristupljeno 21. 02. 2012.[mrtav link]