Teodorit Kirski
Teodorit Kirski (grč. Θεοδώρητος ὁ Κύρου, rođen oko 393, umro između 458. i 466) bio je ranovizantijski hrišćanski teolog iz gradića Kira (Cyrrhus) u Siriji. On je predstavnik antiohijske istorijsko-kritičke škole biblijsko-teološke interpretacije, čiji su spisi izvršili određeni uticaj na hristološke rasprave u 5. veku te doprinele razvoju hrišćanskog teološkog rečnika.
Teodorit je prvo bio monah, a do 423. godine postao je episkop grada Kira blizu Antiohije, gde je radio na pokrštavanju stanovništva sukobljavajući se sa hrišćanskim sektama u doktrinarnim raspravama, zbog čega je sasstavio i nekoliko apologetskih traktata u kojima je sistematski izložio hrišćansku veru, od kojih je najpoznatiji spis Lečenje neznabožačkih bolesti (Therapeutike), gde se porede paganski i hrišćanski odgovori na glavna pitanja antičke filozofije. Već u tom spisu zapaža se njegov jasan i jednostavan stil te čisti aticistički jezik.
Kako je na njega uticala istorijska metoda Antiohijaca iz 4. veka – Jovana Hrizostoma i Teodora iz Mopsuestije, Teodorit se nije slagao sa alegorijskom interpretacijom u akeksandrijskoj teologiji, koja je naglašavala božansko-mistički element u Hristu i definisala ga isključivo kao boga (monofizitizam). Usvojivši s većom preciznošću analitički pristup svoga kolege Nestorija, Teodorit je u svojim glavnim delima – O inkarnaciji (431) i Prosjak (Eranistes, 446) – pripisao Hristu integralnu ljudsku svest sa jasnim psihološkim profilom. Kako bi ovo stanovište uskladio sa tradicionalnom ortodoksijom najranijih crkvenih pisaca, on je uveo razliku između koncepta prirode (tj. načela delovanja koje je u Hristovom slučaju dvostruko, božansko i ljudsko) i koncepta osobe (tj. načela Hrista kao pojedinca). Teodorit je nekoliko puta odgovorio na optužbe da ispoveda nestorijansku jeres, i to pomirljivim izjavama u kojima je prihvatao termin "Bogorodica" za Devicu Mariju i poricao da njegovo učenje "deli jednoga Sina na dva Sina".
Aleksandrijci, koji su nastojali potisnuti antiohijsko učenje, organizovali su jedan crkveni sabor i ispunili ga svojim pristalicama. Na tom saboru – koji je poznat kao Razbojnicki sabor (lat. Latrocinium) i bio održan u 449. godine u Efesu – Teodorit je proglašen za jeretika i poslat u progonstvo. Oslobodio ga je istočnorimski car Markijan, nakon žalbe u kojoj je rimskom papi Lavu Velikom izložio svoje doktrinarne poglede, te je na Halkedonskom saboru 451. godine bio i delimično rehabilitovan. Na tom su saboru episkopi priznali njegovu ortodoksiju pod uslovom da on izrekne osudu (anatemu) protiv Nestorija, koju je prvi izrekao Kiril Aleksandrijski 431. godine, te time zapravo porekne vlastite protivanateme kojima je optužio Kirila za učenje o nepostojanju ljudskog intelekta u Hristu (apolinarijanstvo). Međutim, sabor na kraju nije podržao Kirilove anateme, što je izgleda bio ustupak Teodoritu. Savršeno svestan dve krajnosti u raspravi o Hristu, Teodorit je uvek smatrao da aleksandrijski monofiziti predstavljaju veću opasnost nego nestorijanci.
Teško je utvrditi Teodoritovo tačno mesto u ovoj hristološkoj raspravi jer je on na sebe uzeo posredničku ulogu u nastojanju da se sukobljeni teološki pogledi izmire i da se izbegnu krajnosti. Otprilike jedan vek nakon što je umro, njegove protivanateme bačene na Kirila Aleksandrijskog bile su odbačene na petom vaseljenskom saboru 553. godine. I dalje je nejasno da li je Teodoritova hristološka teorija ikada evoluirala u suštinski ortodoksnu teologiju ili se na kraju svela na nestorijanstvo, tj. na dualistički pogled na Hrista.
Kao književnik Teodorit se nije odlikovao naročito inventivnom književnom prirodom, mada je dosta pisao. Pored već pomenutih dela, pisao je i egzegeze, a značajan je i kao crkveni istoričar (Crkvena istorija, Istorija monaštva, Kratka istorija jeresi).