Stanisław Leszczyński
Stanisław Leszczyński (Lavov, 20. oktobar 1677. - Lunéville, 23. februar 1766.) bio je kralj Poljsko-Litvanske Unije koji je vladao u turbulentna vremena u dva navrata od 1704. do 1709. i od 1733. do 1736.[1]
| Stanisław Leszczyński | |
|---|---|
| |
| Portret Stanisława Leszczyńskog (Jean-Baptiste van Loo) | |
| Kralj Poljsko-Litvanske Unije | |
| Vladavina | 12. jul 1704. - 8. jul 1709. (Prvi mandat) |
| Krunidba | 4. oktobar 1705. |
| Prethodnik | August II Jaki |
| Nasljednik | August II Jaki |
| Kralj Poljsko-Litvanske Unije | |
| Vladavina | 12. septembar 1733. - 26. januar 1736. |
| Krunidba | 4. oktobar 1705. |
| Prethodnik | August II Jaki |
| Nasljednik | August III |
| Vojvoda Lotaringije | |
| Vladavina | 9. jul 1737. - 23. februar 1766. |
| Prethodnik | Franz I Stephan |
| Nasljednik | - |
| Supruga | Katarina Opalinska |
| Djeca | Anna Leszczyńska, Maria Leszczyńska |
| Dinastija | Leszczyński |
| Otac | Rafał Leszczyński |
| Majka | Anna Leszczyńska (Jabłonowska) |
| Rođenje | 20. oktobar 1677. Lavov, Poljsko-Litvanska Unija |
| Smrt | 23. februar 1766. Lunéville, Kraljevina Francuska |
| Pokop | Wawelska katedrala |
Biografija uredi
Rođen je sin poznańskog vojvode Rafala i Ane Jabłonowske. Bio je poznat kao otac Marije Leszczyńske, francuske kraljice. U vrijeme interregnuma nakon smrti Jana III. Sobieskog, bio je član izbornog sejma i peharnik na dvoru, što je u ono vrijeme bio visok položaj.[1]
Prvi mandat uredi
Prije Velikog sjevernog rata - 1699. postao je poznański vojvoda, jedan od vođa velikopoljske opozicije protiv Augusta II i inicijator Varšavske konfederacije 1704. Zahvaljujući pritiscima švedskog kralja Karla XII izabran je za kralja - Poljsko-Litvanske Unije 2. jula 1704. Nakon tog ga je 4. oktobra 1705. u varšavskoj crkvi sv. Jana okrunio nadbiskup iz Lavova, usprkos papinoj zabrani.[1] U novembru 1705. je sklopio savez sa Švedskom i pristao na vazalni odnos prema švedskom monarhu.[1]
Zahvaljujući prisilnoj abdikaciji Augusta II u Altranstädtu Stanisław Leszczyński je stekao međunarodno priznanje svog kraljevstva.
Nakon poraza švedskog kralja u Bitci kod Poltave 1709., morao je napustiti zemlju, pa je pobjegao u Tursku, a odatle - na poziv Karla XII u Švedsku. Nakon tog je sljedeće dvije godine lutao Evropom, ponajviše po zemljama Svetog Rimskog Carstva.[1]
Povratak na tron uredi
Vjenčanje njegove kćeri Marije sa francuskim kraljem Louisom XIV ojačalo je šanse Stanisława Leszczyńskog, da se nakon što je umro August II, uz podršku francuske ponovno vrati na tron.[1]
U Varšavu se vratio početkom septembra 1733., a već je 12. septembra izabran za kralja i isti dan okrunjen. Sve se to događalo uoči intervencije ruske i saksonske vojske. Stanisław se pred tom ofenzivom sklonio u Gdańsk, koji se nakon višemjesečne opsade predao u maju 1734. Nakon tog je pobjegao u Königsberg i pokušao dobiti podršku od Kraljevine Pruske. Njima je predložio plan stvaranja švedsko-pruskog saveza, po njemu su je između ostalog Pruska kao kompenzaciju, trebala dobiti od Poljske - Warmiju.[1]
Stanisław je i inače često svoj vlastiti interes stavljao iznad interesa Poljsko-Litvanske Unije, pa je nudio teritorije samo da se vrati na tron. U tom mu nije pomoglo niti osnivanje vojne organizacije Dzikowske Konfederacije 1734. a niti kasniji Rat za poljsko naslijeđe.
Nakon poraza morao je abdicirati i otići u Kraljevinu Francusku, gdje je dobio na doživotno uživanje domenu Lorenu. U Francuskoj se pokazao kao dobar domaćin, mecena nauke i umjetnosti, i pouzdan podanik dvora i kralja. Uredno je prikupljao porez, provodio regrutacije i radio sve ostalo u interesu Francuske, što je izazvalo nezadovoljstvo među stanovnicima vojvodstva. Oni su međutim mislili da je za takvu politiku kriva lokalna administracija i predstavnici francuskog monarha, a ne Stanisław Leszczyński.[1]
Umro je 23. februara 1766. u Lunévilleu.[1]
Ostavština uredi
Stanisław Leszczyński bio je autor reformističkog političkog traktata - Izbori garancija slobode (Głos wolny wolność ubezpieczający) 1743. U njemu je na bazi trenutnog stanja, iznio plan reforme političkog sistema Poljsko-Litvanske Unije. On je bio kompromis između neophodnih reformi i tradicionalne dominacije plemstva. Predložio je smanjenje kraljevskih prerogativa na račun sejma, održavanje izbora za kralja, uz zabranu strancima da se kandidiraju i ograničenje prava vojvodama u sejmu na liberum veto, koji su oni dotad često koristili i tako blokirali donošenje odluka. Predložio je i da se dvorski ministri biraju u sejmu na mandat od 6 godina, povećanje redovne vojske, reformu porez]]nog sistema radi osiguranja stalnih državnih prihoda, više sloboda za kmetove i njihovu pravnu zaštitu.
Iskazao se i kao autor filozofskih i moralističkih eseja.[1]
