Stambeno naselje Crni Vrh

Stambeno naselje Crni Vrh u Sarajevu nalazi se u opštini Centar u Sarajevu, Bosna i Hercegovina. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 26. do 28. marta 2012. godine, donijela je odluku da se naselje proglasi za nacionalni spomenik BiH. Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović (predsjedavajuća), Dubravko Lovrenović i Ljiljana Ševo. Nacionalni spomenik čine stambeni objekti sa pripadajućim zelenim površinama nastali tokom perioda između dva svjetska rata, kao i područje gdje su interpolirani objekti nakon Drugog svjetskog rata uklopljeni u izvorni regulacioni plan.

Lokacija

Stambeno naselje iz perioda između dva svjetska rata – Crni Vrh u Sarajevu se nalazi na području sjeverno od područja Marijin Dvora, i proteže se ulicama Kranjčevićeva na jugu,Tešanjska na zapadu, Kalemova na sjeveru i ulicom Halida Nazečića

Historija

U osmanlijskom vremenu područje Crnog vrha bilo je nenaseljeno i tek na kraju tog perioda izgrađene su bolničke barake. Početkom austrougarskog perioda, urbanizirano je istočno područje Crnog Vrha (ulice, regulacione linije, vodovod i kanalizaciju), dok je područje zapadno ostalo neizgrađeno. To je bio početak spajanja gradskog područja Marijin Dvora preko Kranjčevićeve ulice sa Koševskim Brdom.

U Kraljevini Jugoslaviji, 26. juna 1923. godine, u prisustvu 28 skupštinara osnovana je zadruga koja je za cilj imala poboljšanje materijalnog i socijalnog statusa željezničara. Iste godine su odobreni prvi zajmovi članovima zadruge. Godine 1931. kupljen je kompleks zemljišta na Crnom Vrhu za potrebe zadrugara i izgradnju zadrugarskih kuća. Izrađen je regulacioni plan, kojim je isparcelisano područje na 93 građevne parcele. Iduće godine se počelo sa gradnjom stambenih objekata rađenih u duhu moderne.

Izgradnja Željezničarske kolonije na Crnom Vrhu predstavljala je najkrupniji urbanistički poduhvat u Sarajevu iz perioda prve Jugoslavije. Do 1932. godine Željezničarska zadruga je otkupila cjelokupnu južnu stranu Crnog Vrha, a područje je regulirano.

U urbanističkom smislu, izgradnja područja predstavlja logičan nastavak naselja Marijin Dvor, podignutog tokom austrougarskog perioda.

U projektovanju pojedinačnih objekata učestvovali su značajni predstavnici moderne sa područja tadašnje Kraljevine Jugoslavije: Dušan Smiljanić, Franjo Lavrenčić, Bruno Tartalja, Danilo Kocijan, Franc Novak, Mate Bajlon i Stjepan Planić. Planska osnova naselja je uglavnom očuvana, a karakteristično je da je regulacioni plan poštovan i kasnijim izvedbama nakon Drugog svjetskog rata.

Opis

Arhitektura koja je tokom dvadesetih i tridesetih godina XX vijeka nastajala u Sarajevu, bila je raznovrsna i osmišljavana je u sprezi domaće tradicije i srednjoevropskih utjecaja. Ona je na sarajevskom tlu svoje korijene imala u razvijenoj domaćoj kulturi stanovanja. Sarajevske kuće su smišljeno postavljane u svoju okolinu, često u prirodu sa baštama i ljetnim kuhinjama. Imale su razrađenu unutrašnju i vanjsku dispoziciju, a namještaj je bio praktičan i udoban. Pravo na vidik i osunčanje, organska veza stambenih jedinica i zelenila, kao i mjerilo su bili elementi kojima je iskazano poštovanje prema tradicionalnom građevinstvu sarajevskih mahala. S druge strane, savremena arhitektonska, ali i urbanistička forma materijalizovana racionalnom parcelizacijom i proporcionalnim odnosom javnog (ulica) i privatnog (vila i vrt), predstavljaju kreativnu nadogradnju okrenutu ka novim europskim tendencijama i internacionalnom stilu.

Rješenja sarajevskih arhitekata iz tog vremena primjer su uspješnog mirenja interesa investitora i stvaralačkih stremljenja projektanata, koji su ustrajavali na principima na kojima su se temeljila nova shvatanja u arhitekturi. Osunčanost, široki vidici, kontakt sa zelenilom gradskih parkova i ulica, okupljanje prostorija stana u funkcionalne cjeline, što kraće međusobne veze pojedinih prostorija u stanu, su bili polazni elementi koji su označavali znatan napredak u datoj građevinskoj oblasti u Sarajevu i BiH.

Izvorni objekti

U Kalemovoj ulici br. 12, 18, 1,3,5, 19 se nalazi ukupno šest sačuvanih individualnih stambenih objekata (vila) iz međuratnog perioda.

Stambenu vilu u Kalemovoj ulici br. 18 je projektovao polovinom 1938. godine zagrebački arhitekta Stjepan Planić za vlasnika dr. Vladimira Perinovića. Tlocrtna forma objekta je približno kvadratne osnove dimenzija 11,00m x 12,00m, a spratnost iznosi suteren+prizemlje+potkrovlje. U kompoziciono-stilskom smislu, objekat predstavlja uspio primjer spoja moderne i lokalnih tradicionalnih elemenata. Unutrašnja organizacija i oprema ukazuju na jasne utjecaje moderne koja se očituje u izrazito racionalnoj distribuciji prostora i funkcionalnosti. U prizemnom dijelu, na južnoj strani se nalazi osunčani reprezentativni salon, a na sjeveru kuhinja, spavaća soba, kupatilo i pomoćne prostorije. U sredini se nalazi ulazni hol, odakle se vrši loženje peći pozicionirane u salonu na jugu. Prizemlje je unutrašnjim stepeništem povezano sa suterenskim stanom koji se sastoji od spavaće sobe, kupatila, ulaznog hola adaptiranog u trpezariju sa kuhinjom i dodatne prostorije koja je izvorno imala namjenu skladišta. Istim stepeništem se pristupa adaptiranom potkrovlju, koje danas ima funkciju radne sobe – biblioteke i skladišta.

U Kranjčevićevoj i Tešanjskoj ulici u produžetku, se nalaze ukupno četiri sačuvana individualna stambena, kao i dva kolektivna objekta iz međuratnog perioda. U ulici Halida Nazečića se nalaze još dva sačuvana individualna stambena objekta iz istog perioda.

Literatura

• *Milošević, Predrag (1997). Arhitektura u kraljevini Jugoslaviji (Sarajevo 1918 -1941).. Srpsko kulturno i prosvjetno društvo "Prosvjeta". 
• Alija Bejtić -Ulice i trgovi Sarajeva. Sarajevo: Muzej grada Sarajeva 1973. godine