Sremska Rača

|gšir=44.918166 |gduž=19.285666 }} Sremska Rača je naselje u Srbiji u opštini Sremska Mitrovica u Sremskom okrugu i 35 km je udaljena od Sremske Mitrovice. Nalazi se na uskom pojasu između reka Save i Bosuta. Prema popisu iz 2002. bilo je 773 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 777 stanovnika).

Sremska Rača
Most na graničnom prelazu „Sremska Rača"
Osnovni podaci
Država	Srbija
Pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Sremski
Opština	Sremska Mitrovica
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	773
Gustina stanovništva	20 st./km²
Geografija
Nadmorska visina	78 m
Površina	39,3 km²
Ostali podaci
Poštanski kod	22247
Pozivni broj	022
Registarska oznaka	SM

Geografske odlike

Sremska rača je tipičan ravničarski kraj sa prosečnom nadmorskom visinom od 81m i maksimalnom visinskom razlikom od 2 m. Teren naselja je zato pod direktnim uticajem reka Save i Bosuta. Prostor Sremske rače ima nešto vlažniju umereno-kontinentalnu klimu. To je posledica sukobljavanja dva osnovna klimatska tipa - suvlje umereno kontinentalne klime Vojvodine i vlažnije klime iz planinskih predela Bosne. Odlike ove klime su umereno topla leta i hladne zime. Najhladniji mesec je Januar. Srednja godišnja vrednost vlažnosti je 78%. Maksimalna zasićenost vazduha vlagom je u decembru (88%), a minimalna u avgustu (73%). U ostalim mesecima zasićenost vazduha zavisi od količine padavina. Od vetrova najčešći je istočni - košava, a zatim zapadni i severozapadni vetar. Najmanju učestalost ima južni vetar.

Istorijski razvoj mesta

Sremska rača je naselje sa kratkim periodom razvoja. Kada se sagradio most prema Savi, Sremska rača je ostala unutar nasipa. Godine 1932. Rača je preživela katastrofalnu poplavu, zbog čega ju je država 1934. godine preselila izvan nasipa na naročit ravan teren na kome je ostala i dan danas. Sremska rača, stara udaljena oko 5 km od novije, ima bogatu istorijsku prošlost. Na lokalitetu Bela Crkva, oko 1 km udaljeljena južno od centra današnjeg sela, nalazi se poznato rimsko vojničko naselje iz prvog veka. Mnogi predmeti kao što su metalni kazani, oklopi i mačevi čuvaju se u muzeju Srema u Sremskoj Mitrovici. Rača je stekla važnost zbog svog povoljnog položaja na Savi u koju se sa Bosanske strane uliva Drina. Tu je od davnina bio glavni prelaz preko Rače i trgovačka raskrsnica. Na kraju rečne okuke nalazio se grad i tvrđava Rača, a selo Stara Rača ležalo je 2 km od grada na istočnoj i zapadnoj strani poluostrva na obalama Save.

U srednjem veku Rača je zabeležena u jednom dokumentu 1275. godine. Ovaj posed su najpre imali mađarski plemići iz porodice Ajnard, zatim Šomakoš Kukojevački, Ivan Morović i najzad Stefan Batory. U prvoj polovini 14. veka Elizabeta, žena mađarskog kralja Karla I, obnovila je opatiju sv. Nikole i predala je franjevcima za manastir. U drugoj polovini 14. veka posle smrti kralja Lajoša I (sina Karla I ) sačuvani su podaci o „Kraljevskoj varoši Rača na ušću Drine u Savu“. Prema jednom dokumentu građani su se žalili kraljici na činovnike, koji im ne dopuštaju da žive starim, slobodnim običajima. Na to je kraljica dala građanima slobodu da biraju između sebe načelnika i porotnike, koji će suditi zajedno sa njenim činovnikom. Kada je Bosna pala pod Turke, mađarski kralj Matija Korvin krenuo je u pohod na Turke i 1464. godine dva dana se zadržao u Rači. Godine 1529. Raču su verovatno osvojili Turci. Pored toga za Raču Evlija Čelebija piše: “To je bio divan grad na obali reke Save položen na visokom ravnom terenu obraslom u zelenilo. Sam grad ležao je na vrhu jednog rta. Imao je trougaoni oblik, a sazidan je od cigle...“ Opis Rače dao je i francuski putopisac Kikle.

Godine 1699. Rača je ušla u sastav Austrije. Već nakon dve godine u mestu je ustrojena kapetanija sa 100 pešaka, 50 konjanika i 100 graničara. Tada su selo naselili Srbi i 1733. godine imala je 14 domova i 62 stanovnika. Godine 1784. ponovo je izgrađena tvrđava Rača, jer je stara već bila trošna. Te godine Austrijski car Josip II lično je posetio Raču i za tu priliku je izgrađen drum od sela Rača do tvrđave.

Početkom 19. veka Rača je imala 58 kuća i 445 stanovnika. Krajem istog veka tvrđava je obnovljena i preudešena za kaznionu sa 300 mesta. U njoj je obično bilo oko 180 kažnjenika i 20 čuvara. Zbog nezdravog objekta i loše hrane svima je bilo loše. Nešto kasnije objekat je kupio trgovac iz Osijeka i podigao pivaru. Tvrđava je opet kasnije prodata i cigla odvučena. Godine 1911. izgrađena je pruga Šid-Rača. Između dva svetska rata u Rači je bila opština i tu se nalazila pošta, telegraf i telefon, kao i žandarmerijska stanica i finansijska kontrola.

Tokom Drugog svetskog rata, 19. jula 1943, u Sremskoj Rači je formiran II Sremski partizanski odred, dok se već 17. januara 1944. formira Šesta vojvođanska brigada. Tokom Drugog svetskog rata preko Rače su prošle hiljade boraca idući za Bosnu. Kasnije u sećanje na borbu je nastala pesma: „Kad su Sremci krenuli sa te Fruške gore“. U Sremskoj Rači boravio je i šef engleske vojne misije i u svojoj knjizi „Partizanske slike“ opisao stradanja stanovništva Sremske Rače.

Za vreme drugog svetskog rata kompletno selo je spaljeno a meštani surovo preklani od strane 13. SS brdske divizije Handžar koja je bila sačinjena od muslimana iz Bosne. Pokolj u Rači je izvršen kao odmazda za Partizanske napade na nemački transport.

Posle Drugog svetskog rata od 220 kuća samo tri nisu izgorele. 1953. godine podiže se mesna zajednica, pošta i veterinarska ambulanta. Od 1958. do 1960. selo je dobilo niskonaponsku mrežu. Od 1954. do 1960. selo je asfaltirano oko 7 km kroz selo. 1964. izgrađena je zdravstvena ambulanta, a 1975. izgrađen je lokalni vodovod.

Živan Milovanović - Ćata

Živan Milovanović zvani Ćata je narodni heroj (proglašen 2. oktobra 1953.) i u tu čast u Sremskoj rači je napravljena česma sa njegovom spomenicom.

Rođen je 25. maja 1919. godine u Sremskoj rači, a umro 15. maja 1969. Rastao je u siromašnoj zemljoradničkoj porodici. U trinestoj godini je ostao bez oca, a njegova majka sa četvoro dece i tri jutra zemlje je odgajala decu. Po završetku osnovne škole Živan se zaposlio kao pisar (ćata, kako je i dobio nadimak). Pošto je bio najstariji u porodici, kao hranilac nije služio vojsku ali početkom Drugog svetskog rata je postao partizan i 1943. komandir čete. Činio je razna herojska dela i posle rata postao nosilac Partizanske spomenice 1941.

Lovačko društvo „Srndać“

Lovačko društvo u Sremskoj rači osnovano je 1947. godine. Tada je imalo samo 12 članova. Do 1961. godine bilo je samostalno a onda se udružilo sa članovima lovačkog društva iz Bosuta. 1963. se opet podelilo i postalo samostalno, da bi se kasnije opet pripojilo lovačkom savezu Srema od kojeg se odvojilo 1966. Ostalo je samostalno ali tako da pripada opštinskom lovačkom savezu. Dobilo je naziv „Srndać“, koji se zadržao do danas.

FK „Srem“

FK „Srem“ je osnovan prvo pod nazivom „Sloga“ odmah po završetku Drugog svetskog rata. Fudbalsko igralište se u početku nalazilo tamo gde je sada zdravstvena stanica ali se ubrzo preselilo 1955. na mesto na kojem se nalazi i danas.

1967. naziv kluba se promenio tako što su slučajnim izborom između naziva „Sloga“, „Omladinac“ i „Srem“ odabrali naziv „Srem,“ koji je ostao do danas. Osim fudbalskog kluba u Sremskoj Rači 1973. osnovan je i stonoteniserski klub „Srem“ ali je posle dve godine zbog materijalnih problema prestao da postoji.

Sremska Rača danas

Zbog granice između Bosne i Srbije, koja se nalazi nedaleko od Sremske Rače, mesto danas nema perspektivu jer se na putu u Raču mora proći kroz carinski punkt. Tako da Sremska Rača izgleda kao da je u među zoni između dve države. U centru se nalazi i osnovna škola do 4.razreda, nakon kojih deca, zbog malobrojnosti, moraju pohađati nastavu u drugom selu, Zdravstveni centar i sportska hala u Domu kulture, koja je opremljena u aprilu 2008. godine. Tu se nalazi pravoslavna crkva koja je obnovljena u toku prethodne dve godine a u blizini nje je i pošta mesna kancelarija i mesna zajednica.

Demografija

U naselju Sremska Rača živi 587 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 38,2 godina (36,2 kod muškaraca i 40,1 kod žena). U naselju ima 286 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,70.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 547 1953. 749 1961. 1001 1971. 1043 1981. 942 1991. 777 767 2002. 800 773

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			742	95.98%
Hrvati			5	0.64%
Ukrajinci			2	0.25%
Slovaci			2	0.25%
Mađari			2	0.25%
Makedonci			2	0.25%
Rumuni			1	0.12%
nepoznato			16	2.06%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	1			0
80+	3			8
75-79	7			17
70-74	14			20
65-69	18			31
60-64	21			24
55-59	12			18
50-54	26			21
45-49	30			29
40-44	36			28
35-39	33			32
30-34	28			26
25-29	16			24
20-24	24			20
15-19	29			25
10-14	35			28
5-9	23			30
0-4	20			16
prosek	36.2			40.1

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 164 217 271 298 322 258 286

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 84 62 48 53 27 10 2 - - - 2.70

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 298 83 181 15 18 1 323

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 46 183 78 14 2

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	156	66	-	-	9	1	6	3	4	21
Ženski	62	25	-	-	2	-	-	7	3	5
Oba	218	91	-	-	11	1	6	10	7	26
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	-	-	3	-	1	-	-	-	42
Ženski	2	1	2	5	6	-	-	-	4
Oba	2	1	5	5	7	-	-	-	46

Vidi još

• Most u Rači

Spoljašnje veze

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)