Seldžuk
Seldžuk[a] (11. vijek), oguski turski vojskovođa i utemeljitelj Seldžučke dinastije.
| Seldžuk | |
|---|---|
| Rođenje | oko 900.[1] Euroazijska stepa (?) |
| Smrt | 1007/1009. Džand (Transoksijana) |
| Vjeroispovijest | Sunitski islam |
| Djeca | Mikail Arslan Israil Musa Yunus Yusuf |
| Roditelji | Dukak |
Život
urediSeldžuk je rođen oko 900.[1] u porodici koja je pripadala klanu Kınık Oguza[1][b], otac mu je se zvao Dukak ili Tukak a po drugim izvorima Lokman i bio je vrlo istaknuta ličnost pri oguskom yabgu[1], dok nema pouzdanih podataka o Seldžukovim precima prije oca. Prema nekim izvorim je mladi Seldžuk započeo svoju karijeru kao časnik u hazarskoj vojsci.[3]
Dukak je umro kada je Seldžuk imao sedamnaest ili osamnaest godina[1], vjerovatno 924. godine[4]. Uspon mladog Seldžuka na dvoru je izazvao ljubomoru i napetost, bilo glasina da je se spremao puč koji bi ga likvidirao, a istovremeno su nedostatkom prostora i pašnjaka Kipčaci vršili pritisak nad Oguzima te su Karahanidi postepeno jačali i postali velika sila. To su bili vjerojatno glavni razlozi zbog kojih je Seldžuk napustio yabgu, odnosno visoko savjetništvo kagana oguske federacije, i odselio iz Jankenta[c].[1]
Seldžuk je najvjerojatnije stigao oko 961.[1][d] u Džand uz svojih stô konjanika i s velikom pratnjom ljudi i njihove stoke, što je činilo zajednicu od nekih petstô nomada[5]. Tu je odlučio preći u islam[6], većinsku vjeru u gradu, i usmjerio svoju malu zajednicu da prihvati istu vjeru kako bi ju spasio od pogranične izoliranosti. Nešto kasnije je stupio u vezu sa upravom grada Zendeka i Buhare u Horezmu i zatražio učenjake koji će ih podučavati Kuranu,[1] što bilježi prvo prelaženje turkijskih naroda u islam.
Nakon toga, Seldžuk je se udaljio od nemuslimanskih turskih plemena i protjerao službenike koje je oguski Yabgu poslao u Džand da skupe godišnji porez, rekavši im da «Muslimani ne plaćaju danak nevjernicima»[7] i tako pridruživši se velikoj kampanji džihada protiv njih[6][e]. U jednom od tih ekspedicija je vjerovatno stradao njegov sin Mikail. No Seldžukovi pohodi su porazili Turkijce te osvojili gradove Beljak i Beruket, i taj nagli uspjeh je privukao gomile oko njega, povećao njegov ugled i predao mu vlast grada Džanda, od tada prijestolnica Seldžučke kneževine.[1]
Sklopio odlične odosne sa susjednim silama Samanida i Karahanida u Transoksijani.[8][1] Međutim, Samanidi su zatražili pomoć od Seldžuka protiv Karahanida, koji su okupirali samanidske zemlje i to je dovelo do nove kampanje kojom su Samanidi ponovo posvojili izgubljene zemlje uz pomoć snaga Seldžuka i njegovog sina Arslana.[9][10] U zamjenu su Samanidi dali Seldžuku grad Nur[2], blizu Buhare. To je razlog zbog čega je jedna grupa Oguza odselila u Nur negdje između 985. i 992.[1] a Samanidi su 1004. konačno porazili Karahanide uz pomoć Seldžuka.[1]
Seldžuk je umro u Džandu[6] oko 1007. u svojoj stotoj (ili stosedmoj) godini.[1][8] Neki autori tvrde da je nestao nešto kasnije, oko 1009. ili 1010.[1] Ne zna se koliko je imao sinova, neki izvori kažu tri, četiri ili pet. Najvjerojatnije je imao Mikaila, Musu i Yunusa.[1] Znamo da je sultan Alp-Arslan otputovao u Džand 1066. godine i posjetio grob svog djeda.[1]
Poslije Seldžukove smrti njegov sin Arslan je preuzeo upravu uz pomoć braće Jusufa i Muse, vraćajući se starim oguskim tradicijama i učvršćujući vlast nad Buharom i Samarkandom[4]. U međuvremenu, Mikailovi mladi sinovi Togrul i Čağri zauzeli su svoje mjesto u administraciji kao «begovi». Iako je Arslan bio glava porodice, ostali Seldžukovi sinovi i unuci su vladali turkomanskim begovima i drugim silama koje su im bile povezane po principu turkijskih konfederacija.[11][12]
Ime
urediLično ime Seldžuk se prvi put pojavljuje kao «Selcük» u Knjizi starca Korkuta i u ranijem Sažetku turkijskih jezika (oko 1074.) Mahmuda al-Kašgarija. Još uvijek nije jasno što znači ali postoji nekoliko akademskih hipoteza.
U današnjoj Turskoj ime čuvenog vojskovođe (Selçuk) je vrlo popularno muško ime a postoji i prezime Selçuk, mada pritom valja spomenuti anagrafske promjene koje je 1934. uvela rana Republika Turska (Zakon o prezimenu).
Povezano
urediVanjske veze
urediNapomene
uredi- ↑ tur. Selçuk bey, perz. سلجوق ﺑﯿﮓ Saljūq, turkm. Seljuk beg Dukag, azer. Səlcuq bəy, tatar. Сәлҗук. U historijskim tekstovima mogu se susresti i oblici Seljuk, Seljuq, Seldjuk, Seldjuq. U arapskim i perzijskim izvorima nalazimo oblike سلجوك ,سلجك ,سلچوق ,سلجوق ,سلجق[1].
- ↑ Neki spominju klan Kabaka.[2]
- ↑ Jankent ili Yani-Kand : 45°36′44″N 61°55′16″E / 45.61222°N 61.92111°E. Jankent je bio zimska prijestolnica yabgua.
- ↑ Datum Seldžukovog dolaska u Džand nije potpuno jasan. Navode se također datumi 925-940[1], 955[1] i 985-986.[2][1]
- ↑ Seldžukovi Oguzi su od ovog datuma postali poznati kao Selâcika, Seljukiyyan i Turkmeni.
Izvori
uredi- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 Özaydın: str. 364-265
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Defrémery 1848: str. 421
- ↑ Rice 1961: str. 18-19
- ↑ 4,0 4,1 Turan 2018: str. 27
- ↑ Turan 2018: str. 31
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Bartold & 1928¹: str. 257
- ↑ Turan 2018: str. 32
- ↑ 8,0 8,1 Rice 1961: str. 27
- ↑ Grousset 1970: str. 149–150
- ↑ Bartold & 1928¹: str. 269
- ↑ Turan 2018: str. 33
- ↑ Defrémery 1848: str. 33
Bibliografija
uredi- (tr) TDV İslâm Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi. 1988–2013. s. v. Abdülkerim Özaydın, Selçuk Bey
- (tr) Turan, Refik i dr. (2018). Selçuklu Tarihi El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları. str. 812. ISBN 976054692057.
- (en) Rice, Tamara Talbot (1961). The Seljuks in Asia Minor. London: Thames and Hudson. str. 281. ISBN 9781014350794.
- (en) Grousset, Rene (1970). The empire of the steppes. A history of central Asia. New Brunswick (N.J., U.S.A.): Rutgers University Press. str. 720. ISBN 9780813506272.
- (fr) Defrémery, Charles (1848). „Histoire des Seldjoukides”. Journal Asiatique XI. Pristupljeno 25.11.2022.
- (de) Bartold, Wilhelm (1928¹). Turkestan Down To The Mongol Invasion. Oxford: Oxford University Press / E. J. W. Gibb Memorial. str. 533. ISBN 976054692057.