Roman
- Za ostala značenja, vidi Roman (razvrstavanje).
Roman je najopširnija prozna književna vrsta, a u današnje vrijeme i najpopularnija. Prvotno se tako nazivao svaki spis koji je pisan pučkim (romanskim) jezikom (za razliku od latinskog).
Romanom se kolokvijalno nazivaju i neka druga umjetnička djela. Tako se svaki strip čija je radnja činila koliko-toliko zaokruženu cjelinu nazivao crtanim romanom. Odnedavno se za stripove koji po svojoj strukturi, sadržaju i opsegu odgovaraju romanu koristi izraz grafički roman (engleski: graphic novel). Za televizijske sapunice koje čine zaokruženu narativnu cjelinu se ponekad koristi izraz teleroman, što je doslovan prijevod španskog izraza telenovela.
Antički roman
urediNastao je još u staroj Grčkoj u 2. stoljeću i povezan je sa razvojem filozofije.
Tematika privatnog života i intimnih osjećaja obrađuje novi oblik, koji su antički teoretičari nazvali "pripoviješću o osobama", a koja je danas dobila naziv roman.
Od grčkih romana sačuvani su uglavnom oni koji obrađuju ljubavnu tematiku: obično se opisuju izmišljeni likovi, i to zaljubljeni par koji se mora rastati, a zatim nakon mnogih pustolovina i muka ponovo nalaze jedno drugo i nastavljaju sratan život. Najvažniji od sačuvanih antičkih grčkih romana jesu Haritonova (Χαρίτων, 2. stoljeće) Povijest o Hereji i Kaliroji (Τὰ περὶ Χαιρέαν καὶ Καλλιρρόην) te Efeske priče (Ἐφεσιακά) Ksenofonta iz Efesa (Ξενοφῶν, 2. stoljeće). Sredinom 2. stoljeća, roman postaje jedan od oblika sofističke proze, kako se najbolje vidi iz djela Longa (Λόγγος, 2–3. stoljeće), autora pastirskog ljubavnog romana Dafnis i Hloja (Δάφνις καὶ Χλόη). Novina u prikazu ljubavnih zgoda sastoji se tu u tome što je za pozadinu radnje uzeta pastirska sredina i što se umjesto uobičajenih lutanja i pustolovina opisuju etape otkrivanja ljubavnih osjećaja. Među sofističke romane pripadaju još Heliodorove (Ἡλιόδορος, 3. stoljeće) Etiopske priče o Teagenu i Harikleji i Priče o Leukipi i Klitofontu Ahileja Tatija (Ἀχιλλεὺς Τάτιος, 3. stoljeće).
Srednjovjekovni roman
urediU srednjem vijeku postoji roman u stihu, obično antičke ili viteške, uzvišene tematike. Neki od njih su: Roman o Tristanu i Izoldi, Aleksandrida (Roman o Aleksandru Velikom), Rumanac Trojski (Roman o Troji). Pojavljuju se i viteški i pikarski roman. Viteški roman opisivao je djela slavnih viteza i plemenitost njihovih dama, te njihov život put romantike, čarobnih događaja i slično. U pikarskom romanu, glavni lik bio je nešto prizemniji, picaro - sitni lopov, obješenjak ili slično, koji se lukavstvom provlači kroz život (popularna tema do današnjih dana).
Klasični roman
urediU renesansi roman dolazi do većeg izražaja, te se u potpunosti razvija onakav kakvog danas poznajemo kao klasični roman. Najpoznatiji renesansni roman je Bistri vitez Don Quijote od Manche, kojeg je napisao Miguel de Cervantes Saavedra 1605. godine. Roman je zapravo parodija na viteške romane koji su tada bili popularni.
Karakteristike klasičnog romana
uredi- čvrsta fabula
- kronološki slijed događaja
- duže vrijeme radnje
- jednostavnost
- sveznajući pripovjedač u 3. licu
Podjela
uredi- prema temi: društveni, obiteljski, psihološki, povijesni, pustolovni, ljubavni, viteški, kriminalistički, dječji, ...
- prema tonu: humoristični, satirični, didaktični, herojski, sentimentalni
- prema postojanju: klasični, moderni i suvremeni roman.
- prema formi:
- lika - strukturom dominiraju povezani likovi (ili jedan lik)
- zbivanja - zbivanje ujedinjuje ono što roman obrađuje
- prostora - bitna veza je neki zamišljeni ili stvarni prostor
- lančani (stupnjeviti) - priče se kao djelovi romana nadovezuju jedna na drugu, završetak jedne je početak druge
- prstenasti - jedna uokvirena priča koja obuhvaća sve ostale, neki događaj omogužuje okvir unutar kojeg se pripovijeda cijeli roman
- paralelni - nekoliko priča se razvija usporedno
- roman-rijeka - obuhvaća ciklus povezanih romana
Moderni roman
urediModerni roman se javlja u 20. stoljeću i vuče korijene u djelu Zločin i kazna, a prvi pravi moderni roman je ciklus U traganju za izgubljenim vremenom Marcela Prousta. On u svom djelu stvara posebnu vrstu romana (monološko-asocijativni roman - roman esej i roman struje svijesti), ulazi u svijet podsvijesti te razvija tehniku solilokvija (unutarnji monolog, govor o sebi objektivno i hladno). Također, uvodi psihološko vrijeme (unutarnje, različito od stvarnog).
Karakteristike
uredi- psihološko (subjektivno) vrijeme (u stvarnosti obično nekoliko dana ili sati)
- dogadjaji kroz reprodukciju čovjekove svijesti
- unutarnji, pripovjedni monolog (solilokvij)
- težište na liku, a ne na događaju (zbog što boljeg otkrivanja čovjekovog unutarnjeg svijeta)
- defabulativnost (fabula slabi ili nestaje, radnja bez uzročno poslijedične veze, ovisi o subjektivnim doživljajima lika)
- česte teme su traganje za životnim smislom, promišljanje o sebi, pitanja o svijetu i njegovu smislu, aktuelnim društvenim pitanjima,
- pripovjedač je različit, od subjektivnog u 1. licu jednine do neodređenog, promenljivog, polifonog i sveznajućeg u 3. licu jednine,
- jezik je usmeren ka dubljim značenjima, uz upotrebu simbola (metajezik), metafora i drugih stilskih figura.
Podjela
uredi- roman-esej - tip modernog romana u kojem se epsko pripovijedanje nadopunjuje osjećajima i asocijacijama
- struje svijesti - moderni roman koji nema prave radnje, pripovjedač je u 1. licu i govori o vlastitom unutarnjem svijetu u monologu
- ideja - oslobođen potčinjenosti stvarnosti, u njega ulazi sve
- filozofski - filozofija se popularizira pomoću književnog djela u koje je pretočena
Suvremeni roman
urediSuvremeni ili postmoderni roman nastaje 60-ih i 70-ih godina 20. stoljeća. Djelo se počinje tretirati kao promjenjivo, višeznačno, struktura koja je potpuno otvorena čitatelju i njegovoj interpretaciji. U postmodernom romanu ukida se povijesni tok, a sama priča se gradi iz fragmenata te iz drugih priča i žanrova, spajaju se razni prijašnji stilski pravci. Izbjegava se apsolutni kraj, gube se granice, priča stoji između realnog i imaginarnog. Tako nastaju mnogi sitniji, obično nacionalni pravci, ovisno o izboru žanrova i stila.
Glavni autori
uredi- Miguel de Cervantes
- Honoré d'Urfé
- François Fénelon
- Madeleine de Scudéry
- Madame de La Fayette
- John Bunyan
- Cyrano de Bergerac
- Aphra Behn
- Pierre de Marivaux
- Grimmelshausen
- Alain-René Lesage
- Oliver Goldsmith
- Henry Fielding
- Samuel Richardson
- Laurence Sterne
- Jonathan Swift
- Daniel Defoe
- Denis Diderot
- John Cleland
- Markiz de Sade
- Jean-Jacques Rousseau
- Ann Radcliffe
- Betje Wolff i Aagje Deken
- Pierre Choderlos de Laclos
- Johann Wolfgang von Goethe
- William Makepeace Thackeray
- Alessandro Manzoni
- Ernst Theodor Amadeus Hoffmann
- Mary Shelley
- Walter Scott
- Horace Walpole
- Chateaubriand
- Stendhal
- Gospođa de Stal
- Alfred de Vigny
- Jane Austen
- Charlotte Brontë
- Emily Brontë
- Anne Brontë
- Jean Paul
- Honoré de Balzac
- Victor Hugo
- Alexandre Dumas
- Nikolaj Gogolj
- Hans Christian Andersen
- George Eliot
- Fjodor Dostojevski
- Lav Tolstoj
- Ivan Turgenjev
- Gottfried Keller
- Charles Dickens
- Sheridan Le Fanu
- Gustave Flaubert
- Ivan Gončarov
- Edgar Allan Poe
- Herman Melville
- Thomas Hardy
- Lewis Carroll
- Émile Zola
- August Šenoa
- Sami Frashëri
- Stevan Sremac
- Josip Jurčič
- Ksaver Šandor Gjalski
- Borisav Stanković
- Giovanni Verga
- Guy de Maupassant
- Jules de Goncourt i Edmond de Goncourt
- Carlo Collodi
- Maurice Leblanc
- Henri Vallienne
- Mark Twain
- Arthur Conan Doyle
- Jules Verne
- Robert Louis Stevenson
- Joseph Conrad
- H. G. Wells
- Emilio Salgari
- Henry David Thoreau
- Theodor Fontane
- Oscar Wilde
- Gabriele d'Annunzio
- Joris-Karl Huysmans
- Arthur Schnitzler
- Aldous Huxley
- D. H. Lawrence
- Henry James
- Knut Hamsun
- Jerome Klapka Jerome
- Rudyard Kipling
- W. E. B. Du Bois
- Virginia Woolf
- H. P. Lovecraft
- Natsume Sōseki
- André Gide
- Alfred Döblin
- Machado de Assis
- James Joyce
- Dorothy Richardson
- Robert Musil
- Thomas Mann
- Bruno Schulz
- Franz Kafka
- Jaroslav Hašek
- Stefan Zweig
- Marcel Proust
- Andrej Beli
- André Breton
- Luigi Pirandello
- Ernest Hemingway
- Karel Čapek
- Lu Xun
- Erich Maria Remarque
- George Orwell
- F. Scott Fitzgerald
- William Faulkner
- Carlos Drummond de Andrade
- Jack Kerouac
- Jean-Paul Sartre
- Albert Camus
- Josef Škvorecký
- Friedrich Dürrenmatt
- Hermann Hesse
- Boris Pasternak
- Mihail Bulgakov
- Bohumil Hrabal
- John Steinbeck
- Rabindranath Tagore
- Halil Džubran
- Mihail Šolohov
- Yasunari Kawabata
- Kobo Abe
- Yukio Mishima
- Mario Benedetti
- Samuel Beckett
- Aleksandar Solženjicin
- Heinrich Böll
- Günter Grass
- Anaïs Nin
- Harper Lee
- Alain Robbe-Grillet
- Marguerite Duras
- Nathalie Sarraute
- Marguerite Yourcenar
- Emmanuelle Arsan
- Roald Dahl
- Rodolfo Walsh
- Eileen Chang
- Kingsley Amis
- Julio Cortázar
- Juan Carlos Onetti
- Rodolfo Wilcock
- Chinua Achebe
- Erika Jong
- Isaac Bashevis Singer
- Ernesto Sábato
- Osvaldo Soriano
- Miguel Ángel Asturias
- Adolfo Bioy Casares
- Bruce Chatwin
- J. D. Salinger
- Norman Mailer
- Vladimir Nabokov
- Jorge Luis Borges
- Italo Calvino
- Joseph Heller
- Kurt Vonnegut
- Charles Bukowski
- John Updike
- Bernard Malamud
- Eduardo Galeano
- John Grisham
- Leonardo Sciascia
- Susan Sontag
- Anthony Burgess
- Saul Bellow
- Gabriel García Márquez
- Isabel Allende
- Carlos Fuentes
- E. L. Doctorow
- Donald Barthelme
- Milan Kundera
- Thomas Pynchon
- Umberto Eco
- Toni Morrison
- Philip Roth
- Stephen King
- Thomas Bernhard
- José Saramago
- Paulo Coelho
- Orhan Pamuk
- Roberto Bolaño
- Ryū Murakami
- Viktor Pelevin
- Mo Yan
- Kenzaburō Ōe
- Péter Esterházy
- Claudio Magris
- Mario Vargas Llosa
- Patrick Modiano
- Emmanuel Carrère
- Roberto Saviano
- Gao Xingjian
- Michel Houellebecq
- Bret Easton Ellis
- Martin Amis
- Ian McEwan
- Joan Didion
- Haruki Murakami
- Chimamanda Ngozi Adichie
- Laila al-Juhani
- Kazuo Ishiguro
- Paul Auster
- Zadie Smith