Wikipedija

Renesansa iz Harlema

Renesansa iz Harlema (eng.: The Harlem Renaissance) je integrativni, društveni i umetnički procvat koji je započeo u Harlemu u New Yorku i potrajao kroz dvadesete godine dvadesetog veka. Za vreme trajanja Renesansa iz Harlema bila je poznata pod nazivom Novi crnački pokret (eng.: The New Negro Movement) prema nazivu istoimene antologije autora Alaina Lokea iz 1925. godine. Pokret je u sebe uključivao i nove afroameričke kulturne izražaje u urbanim sredinama širom područja severoistoka i srednjeg zapada Sjedinjenih Država na koje su uticale velike migracije afroamerikanaca sa postrobovlasničkog i rasno podeljenog juga prema industrijskim urbanim središtima na severu zemlje, a među kojima je Harlem imao najveću novopridošlu zajednicu. Na Renesansu u Harlemu mnogi gledaju kao na preporod afroameričkih umetnosti. Iako je žarište pokreta bilo u kvartu kartu Harlem newyorškog Manhattana, mnogi frankofoni crni pisci iz Afrike i sa Kariba koji su u to vreme živeli u Parizu našli su se pod uticajem pokreta.

Uobičajeno se uzima kako je Renesansa iz Harlema započela oko 1918. godine i potrajala sve do sredine 1930-ih. Mnoge od ideja koje je izrodila nastavile su da žive i budu aktualne i mnogo vremena posle. Zenit „cvetanja crnačke literature“, kako je to voleo poetično da govori James Weldon Johnson, se dogodio između 1924. godine (Kada je časopis Opportunity: A Journal of Negro Life organizovao zabavu za crne pisce na kojoj su se pojavili i mnogi izdavači iz većinske belačke zajednice) i 1929. godine (kada je došlo do pada akcionarskog tržišta i početka Velike depresije).

Istorijska pozadina uredi

 
W. E. B. Du Bois

Sve do kraja Američkog građanskog rata većina američkih crnaca živela je u ropstvu na američkom jugu. U periodu ere rekonstrukcije po završetku rata, oslobođeni su crnci iskazali želju da se uključe u život zajednice, postignu političku ravnopravnost i ekonomsko i kulturno samoodređenje. Uskoro po završetku rata Zakon o Ku Klux Klanu iz 1871. godine doveo je do rasprava crnačkih kongresmena usmerenih na njega. Do 1875. godine šesnaest crnih kandidata izabrano je i služilo je u Kongresu gdje su iznijeli nebrojene govore. Zakon o Ku Klux Klanu bio je stavljen na stub srama pa je i njihovim pritiskom u Kongresu došlo do usvajanja Zakona o građanskim slobodama iz 1875. godine koji je bio deo rekonstrukcijske legislacije na američkom jugu koju su doneli vladajući Republikanci. Do kasnih 1870-ih Demokratima odane bivše vladajuće bijele elite ponovo su se izborile za moć na Jugu. Od 1890. do 1908. godine odlučno su donosili zakone koji su marginalizovani i oduzimali glas većini crnaca i mnogim siromašnim belcima, ostavljajući ih bez političke reprezentacije. Također su na Jugu uspostavili segregacioni režim belačke dominacije i kolektivnog glasovanja za južne Demokrate. Beli glasači Demokratske stranke uskraćivali su crncima njihova građanska i politička prava koristeći linč masa i druge forme otvorenog nasilja kao i kroz sistem radničke eksploatacije koji je mnoge oslobođene crnce bez vlasništva prisilio da ponovo prihvate čak i neplaćene poslove u rudnicima, na plantažama i na javnim radovima. Radnici osuđenici iz zatvora bili su podvrgnuti posebno okrutnim oblicima kažnjavanja, izrabljivanja i bolestima zbog života u nehigijenskim uslovima. Stepen smrtnosti zatvorenika bio je izrazito visok. Dok je mali deo oslobođenih crnaca nakon rata uspeo da stekne privatno vlasništvo, većina do njega nije došla i ostala je prisiljena na rad za nadnicu na plantažama. Kako su životni uslovi na Jugu nastavili da se pogoršavaju sve je veći broj crnaca počeo da se seli prema severnim delovima zemlje.

Veći deo afroameričkog književnog pokreta razvio se među generacijom koja se još uvek sećala pobeda i poraza proizišlih iz perioda nakon Građanskog rata. Nekima od njih su dedovi i bake, ili čak i njihovi roditelji bili bivši robovi. Njihovi su potomci povremeno bili u prilici da profitiraju od roditeljske investicije u kulturni kapital, uključujući i iznadprosečno obrazovanje. Mnogi od istaknutih sudeonika Renesanse z Harlema i sami su bili deo rane dvadesetovekovne Velike južnjačke migracije u crnačka naselja Srednjeg Zapada. Novopridošli crnci težili su ostvarenju boljih uslova života i oslobođenju od institucionalizovanog rasizma na Jugu. Drugi su bili doseljenici afričkog porekla koji su u Sjedinjene Države pristigli iz marginalizovanih crnačkih zajednica na Karibima. Ono što ih je sve ujedinilo bilo je to što su se u isto vreme našli u Harlemu gde su stupili u međusobne interakcije.

Razvoj uredi

Savremenički crno-beli nemi film o crnačkoj umetnosti. Richmond Barthé radi na statui Kalombwan, (1934).

U ranim godinama dvadesetog veka Harlem je postao destinacija migranata iz celih Sjedinjenih Država, privlačeći i doseljenike sa Juga i obrazovanu klasu koja ga je pretvorila u kulturni centar i prebivalište rastuće crne srednje klase. Harlem je originalno sagrađen u XIX veku kao kvart više i više srednje bele klase zbog čega su u njemu sagrađene reprezentativne rezidencije, široke avenije i kulturne i druge atrakcije svetskog glasa kao što je Operna sala u Harlemu i polo igralište. Za vreme masovnih migracija neprotestantskih doseljenika iz Evrope u kasnom XIX veku kvart su počele da napuštaju bele porodice više srednje klase i da se sele u severnije delove grada. Harlem je postao crnački kvart u ranim 1900-tim godinama. 1910. veliki blok zgrada pored 135 avenije pokupovali su različiti crnački trgovci nekretninama i crkvene grupe. Mnogi su se crnci doselili u periodu Prvog svetskog rata. Rat je gotovo u potpunosti obustavio dolazak useljenika sa evropskog kontinenta, dok su u isto vreme ratni napori zahtevali sve veći broj nekvalifikovanih industrijskih radnika. Velika crnačka migracija dovela je stotine hiljada afroamerikanaca u gradove kao što su Chicago, Philadelphia, Detroit i New York. Bez obzira na rastuću popularnost crnačke kulture, snažni belački rasizam, češći među pridošlicama iz novih etničkih zajednica u Sjedinjenim Državama (npr. Italijani, Grci, južni Slaveni, Rusi, Česi…), nastavio je da negativno uteče na afroamrike zajednice, čak i na američkom severu. Po završetku Velikog rata mnogi su se afroamerički vojnici—koji su se borili u segregovanim jedinicama kao su Harlem Hellfighters—vratili u zemlju čiji građani često nisu pokazivali jednako ili ikakvo poštovanje prema njihovom ratnom doprinosu. Rasni sukobi i drugi građanski neposlusi raširili su se širom zemlje u toku Crvenog leta 1919. godine, izazvani ekonomskim takmičenjem za zaposlenje i stanovanje u mnogim gradovima kao i sukobom oko javnog prostora.

Mainstream prepoznaje kulturu Harlema uredi

Prva faza Renesanse iz Harlema započela je u 1910-im godinama. 1917. godine tri dramska teksta za crnce doživela su premijeru. Tri teksta napisana od strane belog autora Ridgelya Torrenca, u kojima su uloge igrali afroamerički glumci prenoseći kompleksne ljudske emocije i čežnje. Predstave su prevazišle dotada dominantne stereotipne i banalne prikaze teatra crnih faca. James Weldon Johnson je premijeru tri predstave 1917. godine nazvao „najvažnijim jedinstvenim događajem u celoj istoriji crnaca u američkom teatru“. Drugi ključni momenat je došao 1919. godine kada je pesnik Claude Mc Kay objavio militantnu sonetu Ako moramo da umremo, (eng.: If We Must Die,) koja je unela dramatičnu političku dimenziju u teme o afroameričkom nasleđu kao i modernom iskustvu urbanog života u pesmama Prizivanje (eng.:Invocation) i Harlemski plesač (eng.: Harlem Dancer) (objavljenih pod pseudonimom Eli Edwards, bile su to njegove prve objavljene pesme nakon što je sa Jamajke došao u Sjedinjene Države). Iako soneta Ako moramo da umremo, nije nikada eksplicitno aludirala na temu rase, afroamerički čitaoci su u njoj često prepoznavali trag prkosa nasuprot rasizmu i širom nacije raširenim rasnim nemirima i linčevima do kojih je dolazilo u tom vremenu. Do završetka Prvog svetskog rata fikcija Jamesa Weldon Johnsona i poezija Claude Mc Kaya opisivala je realnost savremenog života crne Amerike.

1917. godine Hubert Harrison, „otac Harlemskog radikalizma“, osnovao je Ligu slobode (eng.: Liberty League) i Glas (eng.: The Voice), prvu kao organizaciju, a drugu kao novine Novog crnačkog pokreta. Harrisonova organizacija i novine su bile primarno političke prirode, ali su također pažnju posvećivali i umetnostima (njegove su novine imale deo pod naslovom „Poezija za narod“ i segment za književne kritike). 1927. godine Harrison se usprotivio ideji Renesanse iz Harlema u Pittsburgh Courieru ističući da se njome previđa „tok književnog i umetničkog stvaralaštva koji neprekinuto teče od crnih pisaca od 1850. do danas“, i rekao da je takozvana „renesansa“ većim delom belačka kreacija.

Renesansa iz Harlema izrasla je iz promena koje su se dogodile u crnačkoj zajednici od ukidanja ropstva, pa kako se zajednica širila na severu. Bila je ubrzana velikim kulturnim i društvenim promenama nastalim kao posledica Velikog rata i dubinskih promena američkog društva početkom dvadesetog veka. Industrijalizacija je ljude iz ruralnih sredina privlačila u gradove i rezultirala nastankom nove masovne kulture. Faktor koji je ultimativno vodio ka opadanju i završetku Renesanse u Harlemu bila je Velika depresija.

Religija uredi

Hrišćanska je religija igrala jednu od ključnih uloga u Renesansi iz Harlema. Mnogi su pisci i društveni kritičari raspravljali o ulozi hrišćanstva u crnačkom životu. Tako na primer poema Langstona Hughesa Dana i ministrant (eng.: Madam and the Minister) reflektuje stav prema religiji u okviru Renesanse iz Harlema. Naslovna priča magazina The Crisis objavljenog u maju 1936. godine objašnjava koliko je hrišćanstvo važno u predloženom ujedinjenju triju najveći metodističkih crkava 1936. Taj članak predstavlja kontroverzna pitanja u vezi sa formiranjem unije pomenute tri crkve. Članak Katolička crkva i crni sveštenik (eng.: The Catholic Church and the Negro Priest ) objavljen u istom magazinu u januarskom broju 1920. prezentuje prepreke sa kojima se afroamerički sveštenici rimokatoličke crkve suočavaju. Članak proziva ono što naziva rasno baziranim politikama koje afroamerikance isključuju iz dostizanja viših pozicija u okvirima crkve.

Diskurs uredi

Razni oblici praktikovanja vere paralelno su postojali u periodu crnačkog intelektualnog preporoda. Iako su rasistički stavovi postojali među onovremenim abrahamskim religijama mnogi su crnci nastavili da vrše pritisak prema inkluzivnijoj praksi i doktrinama.Uz hrišćanske, postojale su i druge verske prakse zastupljene u crnačkoj zajednici od kojih su neke poreklo vodile još od predaka iz Afrike. Zastupljen je bio i islam koji je na afričkom kontinentu bio prisutan još od osmog veka posredstvom trgovine preko pustinje Sahare. Islam je u Harlem najverovatnije došao preko Maorskog naučnog hrama u Americi koji je u New Jerseyu osnovan 1913. godine. Praktikovane su i različite forme judaizma, uključujući i ortodoksni, konzervativni i reformisani judaizam dok su Crni hebrejski Izraeliti formulirali verska učenja upravo u okvirima Renesanse iz Harlema. Tradicionalne forme verovanja sakupljene iz različitih delova Afrike praktikovana su u ovome periodu, uključujući vudu i santeriju.

Kritika vere uredi

Verska kritika i kritika vere i verskih učenja bila je prisutna u literaturi, slikarstvu i poeziji onoga vremena. U okvirima Renesanse iz Harlema podstican je dijalog koji je uključivao otvorenu kritiku važećih verskih ideja i učenja. Jedan od glavnih kontributora kritici važećih verskih učenja bio je Aaron Douglas koji je u svojem stvaralaštvu također izražavao i doprinose i reinterpretacije koje su crnci donosili u hrišćansku dogmu. Douglas je koristio biblijski imaginarij u svojim umetničkim delima, ali na način koji je uključivao uticaj crnačke pobune. Poema Coutee Cullen Nasleđe (eng.: Heritage) izražava unutarnju borbu afroamerikanca između afričkog nasleđa i hrišćanske kulture. Oštrija kritika hrišćanske religije može da se pronađe u poemi Srećan Božić (eng.: Merry Christmas) autora Langstona Hughesa u kojoj razotkriva ironiju religije kao simbola dobrote dok je u isto vreme sila opresije i nepravde.

Muzika uredi

Novi način sviranja piana zvan Harlemski korak (eng.: the Harlem Stride) razvio se u ovome periodu i pomagao je u prevazilaženju distance između siromašnih crnaca i društvene elite među crnom zajednicom. Tradicionalni jazz bendovi primarno su posedovali limene duvačke instrumente koji su smatrani simbolima Juga, dok je piano smatran instrumentom bogatog sloja. Sa ovakvim prilagođavanjem već postojećeg žanra, jazz je sada postao pristupačniji i bogatijim crncima i tako dodatno dobio na popularnosti. Njegova se popularnost ubrzo počela širiti širom zemlje i postigao najširu popularnost svih vremena. Inovacija i živahnost su bile važne karakteristike jazz izvođača u njegovim počecima. Popularni i talentovani jazz muzičari epohe bili su Fats Waller, Duke Ellington, Jelly Roll Morton i Willie “The Lion” Smith i smatra se da su postavili temelje muzičkog žanra. Duke Ellington stekao je popularnost upravo u periodu Renesanse iz Harlema.

U ovom je periodu crnački muzički stil počeo sa stiče sve veću popularnost i u belačkoj zajednici. Beli romanopisci, dramaturzi i kompozitori su započeli da koriste muzičke tendencije i teme prisutne među afroamerikancima u svojim radovima. Kompozitori su koristili poeme koje su napisali afroamerički pesnici i uključivali su ritam, harmoniju i melodiju crnačke muzike—kao što su blues, spirituals i jazz—u vlastite koncertne komade. Crnci su počeli i sami da se uključuju u dominantno belački svet klasične muzičke kompozicije. Prvi crnac koji je postigao široku popularnost i priznanje kao koncertni umetnik i u svojem regionu i na međunarodnoj sceni bio je Roland Hayes.

Karakteristike i teme uredi

 
Booker T. Washington
 
Josephine Baker

Karakteristika Renesanse iz Harlema bio je otvoreni rasni ponos otelovljen u ideji novog crnca, koji vjeruje da će kroz intelektualni rast i stvaranje književnih, umetničkih i muzičkih dela da izazove i prevaziđe rasizam i stereotipe i da promoviše progresivnu ili socijalističku politiku i međurasnu društvenu integraciju. Verovalo se kako će se stvaranjem umetničkih i književnih dela crna rasa „uzdignuti“.

Ne postoji jedinstvena objedinjujuća umetnička forma koja bi karakterisala većinu svih umetničkih dela i izraza nastalih u periodu Renesanse iz Harlema. Pre se radi o širokom eklektičnom pokretu koji je objedinjavao istovremeni procvat raznorodnih kulturnih elemenata i stilova, uključujući panafričke perspektive, „visoku“ i „nisku“ kulturu, tradicionalne forme kao i jazz i blues muziku, tradicionalne i eksperimentalne forme u književnosti kao što su modernizam i nove forme jazz poezije. To je izazivalo i rasprave i otvorene sukobe u samoj crnačkoj zajednici koji se mogu razumeti i u kontekstu rastuće samouverenosti i individualizacije izričaja.

Neke od tema prisutnih u ovome periodu bile su iskustvo ropstva i nastanak afroameričke folklorne tradicije i identiteta, posledice institucionalizovanog rasizma na život pojedinaca i zajednica, dileme oko pisanja i performansa za belačku elitnu publiku i pitanje o tome kako da se vodi savremeni crnački život u urbanim sredinama na severu.

Renesansa iz Harlema predstavljala je jedno od najintenzivnijih perioda uključivanja crnaca u javni život. Pokret je ovisio o crnim mecenama, crnim poslodavcima i crnačkim publikacijama. Ipak, pokret je koristio i dostupne resurse belih mecena kao što su bili Carl Van Vechten i Charlotte Osgood Mason koji su pružili različite oblike potpore i otvarali vrata koja bi inače mogla ostati zatvorena za objavljivanje radova van same crnačke zajednice. Ta je potpora često uzimala oblik finansiranja objavljivanja publikacija. Carl Van Vechten bio je jedan od najpoznatijih belih Amerikanaca uključenih u pokret. On je pružao potporu pokretu jer je želeo da se postigne rasna jednakost. Na ovaj je način crnačka kultura počela da ulazi u dominantni kulturni tok Sjedinjenih Država.

Postojali su i drugi belci zainteresovani za takozvane „primitivne“ kulture, kakvima su mnogi belci smatrali crnačku kulturu onoga vremena, i želeli su da vide takav „primitivizam“ u delima koja su nastajala u okvirima Renesanse iz Harlema. Takvi su zahtevi povremeno ispunjavani u gladi za postizanjem javne pažnje što je vodilo izrabljivanju, umesto prevazilaženju postojećih predrasuda i distance.

Interes za crnačke živote rezultirao nastankom eksperimentalnih ali dugoročno popularnih umetničkih dela kao što su u celini crnačka produkcija opere Porgy i Bess i Četiri sveca u tri čina. Eva Jessye bila je deo oba kreativna tima. Muzički je svet imao i bele vođe bendova koji su uprkos rasizmu bili voljni da uključe najbolje i najpoznatije crnačke pesme i kompozicije u vlastite produkcije.

Crnci su koristili muziku kako bi dokazali vlastito dostojanstvo i podigli glas sa zahtevom ravnopravnosti. Renesansa iz Harlema stvorila je i više prostora za crne autore da objave svoja dela u mainstream izdavačkim kućama. Mnogi su autori počeli da izdaju romane, u magazinima i novinama upravo u ovome periodu. Nova je književnost privukla mnogo pažnje širom nacije. Među autorima koji su stekli nacionalnu popularnost bili su Jean Toomer, Jessie Fauset, Claude McKay, Zora Neale Hurston, James Weldon Johnson, Alain Locke, Omar Al Amiri, Eric D. Walrond i Langston Hughes.

Renesansa iz Harlema postavila je temelje za protesni Pokret za građanska prava crnaca koji je usledio nakon Drugog svetsko rata. Uz to, mnogi umetnici koji su došli u narednim decenijama pronalazili su nadahnuće u literarnom nasleđu pokreta.

Renesansa iz Harlema nije bila isključivo književni i umetnički pokret budući da je u sebi posedovao i pokretače socioloških promena, naročito u razvoju nove rasne svesti i rast etničkog ponosa i drugih elemenata afirmacije crnačkog identiteta ili čak i nacionalizma. U isto vreme, različiti izraz etničkog ponosa, promovisan od strane W. E. B. DuBoisa, uveo je ideju o „talentovanoj desetini“, crncima koji su imali sreću da naslede novac, imanja ili da dođu do univerzitetske diplome u periodu od rekonstrukcije do vremena Jima Crowa početkom dvadesetog veka. „Talentovana desetina“ široko se smatrala najboljim dokazom vrednosti crnačke zajednice u odgovoru na sveprisutni rasizam vremena. I u literaturi i u javnim raspravama razvijale su se kompleksne ideje o svesti, savesti i podeljenosti ličnog identiteta. Ove su ideje u sedamdesetima ponovo doživele preporod u okvirima Black Pride pokreta.

Uticaji uredi

Novi crnački identitet uredi

„Ponekad se osećam diskriminisanim, ali to me ne čini ljutim. To me zaprepaštava. Kako bilo ko može da si onemogući zadovoljstvo da bude u mome društvu? To ne razumem.“ Zora Neale Hurston.

Renesansa iz Harlema bila je uspešna u činjenici da je jasno upisala crnačka iskustva u korpus kulturne istorije Amerike. Ne samo u domenu kulture, pokret je doneo i sociološke promene i promenio način na koji ostatak Amerike, pa i svet, gledaju na Afroamerikance. Preseljenje južnjačkih crnaca na sever izmenila je uobičajenu sliku crnca na način da ona više nije u svom banalnom obliku simbolizovala neobrazovanu osobu sa sela, već je mogla da simbolizuje i urbanu i sofisticiranu osobu. Takav je novi društveni i klasni identitet stvorio rasnu svest i crnci su postali subjekat na svetskoj sceni stičući intelektualne i socijalne kontakte i na međunarodnom planu.

Najpoznatiji sudeonici uredi

Vidi još uredi

Vanjske veze uredi

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Renesansa_iz_Harlema&oldid=41859787