Rat za austrijsko naslijeđe

Rat za austrijsko nasleđe
	; Učesnice Rata za austrijsko nasleđe
Vrijeme:	1740–1748
Mjesto:	Evropa, Severna Amerika, Indija
Rezultat:	Ahenski mir
Sukobljene strane
Pruska; Kraljevina Francuska; Španija; Saksonija; Bavarska; Dve Sicilije; Švedska; Đenovljanska republika	Habsburška Monarhija; Velika Britanija; Saksonija (1743-5); Hanover; Nizozemska republika; Rusija; Kraljevina Sardinija

Rat za austrijsko nasleđe vođen je u periodu od 1740. do 1748. godine između Pruske, Bavarske, Saksonije, Francuske, Španije, Napuljske kraljevine, Đenove, Falačke, Kelna i Švedske sa jedne i Austrije, Velike Britanije, Holandije, Hanovera, Pijemonta i Rusije sa druge strane. U podsukobe rata spadaju Rat kralja Džordža u Severnoj Americi, Rat za Dženkinsovo uvo (koji je zvanično izbio 23. oktobra 1739), Prvi Karnatski rat u Indiji i Prvi i Drugi šleski rat.

Rat je počeo pod izgovorm da Marija Terezija ne može od svog oca Karla VI da nasledi habzburški presto, pošto je Salijski zakonik koji je zabranjivao ženama da naslede presto bio zgodan izgovor koji su iskoristile Pruska i Francuska da ospore moć Habzburga. Austriju su podržavali Velika Britanija i Nizozemska republika, tradicionalni neprijatelji Francuske, kao i Kraljevstvo Sardinija i Kneževina Saksonija. Francuska i Pruska su bile u savezu sa Kneževinom Bavarskom.

Španija, koja je bila u ratu sa Britanijom oko kolonija i trgovine još od 1739. je ušla u rat u Evropi kako bi povratila svoj uticaj u severnoj Italiji, kako bi poništila austrijsku dominaciju nad Apeninskim poluostrvom koju je ona postigla na štetu Španije kao posledicu Rata za špansko nasleđe početkom 17. veka. Rat se okončao Ahenskim mirom 1748. godine.

Uvod uredi

Marija Terezija

Posle smrti austrijskog cara Karla VI, Prusija, Španija, Bavarska i Saksonija postavile su nasledne zahteve na austrijske zemlje. Pruski kralj Fridrih II Veliki zahtevao je Šleziju i 17. decembra 1740. godine sa vojskom od 27.000 vojnika upada u tu pokrajinu. Time je otpočeo Prvi šleski rat koji je jedan od podsukoba Rata za austrijsko nasleđe. Austrija je tim ratom bila iznenađena. U Šleziji je imala svega 7000 vojnika, a njena stajaća vojska (108.000 ljudi) bila je dislocirana po teritoriji čitave monarhije. U zimu je Austrija pristupila prikupljanju vojske. U Češkoj i Moravskoj prikupljeno je 25.000 ljudi; iz Vojne krajine i Banske Hrvatske je svake godine rata obezbeđivano 14-18.000 vojnika.^{[nedostaje referenca]}

Stvaranje koalicija uredi

U proleće naredne godine, Austrija pristupa ratnim operacijama protiv Prusa. Feldmaršal Vilhelm Najperg je sa 9000 pešaka i 8000 konjanika krenuo iz Moravske preko Nisa u Šleziju. Prusi mu nanose poraz u bici kod Molvica (1. april) čime su ga prinudili na povlačenje do tvrđave Nise u Gornjoj Šleziji. Juna iste godine, Prusija sklapa savez sa Francuskom. Savezu su se priključile Španija, Bavarska, Saksonija, Napulj, Švedska, Keln i Falačka. Na stranu Austrije su u rat ušle Velika Britanija, Holandija, Hanover, Pijemont, a od 1747. i Rusija. Rat za austrijsko nasleđe se time proširio na gotovo sve evropske sile.

Kampanja 1741. i 1742. godine uredi

Fridrih II Veliki

Pruski feldmaršal Kurt Šverin krajem 1741. godine zauzima Olomouc u Moravskoj, a naredne godine je Fridrih II krenuo sa vojskom od 28.000 ljudi prema istočnoj Češkoj i u bici kod Hotusica tukao austrijsku vojsku pod komandom Karla Lotarinškog. Odredbama Berlinskog mira od 28. jula 1742. godine Pruska dobija Donju i veći deo Gornje Šlezije kao i grofoviju Glac. Bavarske trupe su, u međuvremenu, otpočele sa ratnim operacijama i 12. septembra 1741. godine prešle austrijsku granicu prodirući do Linca. Tamo je stigla francuska armija maršala Brojiema. Ovde je bavarski knez Karlo Albreht preuzeo komandu nad združenom bavarsko-francuskom armijom od 18.500 ljudi. Nastupajući preko Češke, uz pomoć Saksonaca, zauzeo je Gornju Austriju, a 26. novembra i Prag gde se proglasio češkim kraljem. Dana 12. februara 1742. godine krunisan je za nemačkog cara kao Karlo VII. Novoformirana austrijska armija feldmaršala Kevenhilera (21.000 vojnika) potisla je francuski korpus Henrija Segira, prodrla u Bavarsku i osvojila Minhen, ali se septembra povukla u Češku. Posle završenog Šleskog rata i povlačenja Saksonije iz koalicije, toskanski vojvoda Franc I Štefan je krajem jula sa oko 35.000 ljudi opkolio u Pragu francusku armiju za čiju je deblokadu iz Vestfalije do Heba stigla druga francuska armija (40.000 ljudi) pojačana Bavarcima (15.000 ljudi). Franc joj je krenuo u susret preko Plzenja i spojio se sa armijom Kevenhilera zbog čega se francuska deblokadna armija povukla u Bavarsku. Francuska armija blokirana u Pragu probila je blokadu 6. decembra i takođe se povukla sa austrijskog područja.^{[nedostaje referenca]}

Italijanski front uredi

Džordž II Britanski

U Italiji se španski general Hoze Montear krajem 1741. i početkom 1742. godine iskrcao u Orbetelu i sa napuljskim trupama krenuo na područje Ankona-Rimini. Na to je Sardinija pristupila Austriji. Karlo Emanuele III i feldmaršal Oto Traun (ukupno 47.000 ljudi) krenuli su u susret Montemaru. Posle nerešene bitke kod Kamposanta (8. februar 1743) španska armija povlači se do Riminija, a Karlo Emanuel III povlači svoje trupe u Pijemont kako bi se suprotstavio španskoj armiji infanta Don Felipea koja je iz Provanse preduzela ofanzivu preko Alpa.

Kampanja 1743. i 1744. godine uredi

Pojačane snage Karla Lotarinškog su na proleće 1743. godine potukle snage Bavaraca kod Zimbaha na Inu i odbacile ih, zajedno sa francuskim snagama, preko Izara i Leha. Pošto su izgubili gotovo svu teritoriju, Bavarci su 17. juna pristali na pregovore. Francuzi su potisnuti preko Dunava i Rajne.

Velika Britanija je, sem na moru, u početku samo novčano pomagala Austrijance. U Hanoveru je držala zaštitni korpus od 13.000 ljudi, a 1742. godine je u austrijsku Nizozemsku uputila pomoćnu armiju. Ojačani austriskim i hanoversko-hesenskim trupama pod komandom kralja Džordža II, Britanci su 26. juna 1743. godine u bici kod Detingena tukli Francuze pod maršalom Adrijanom Noajom i odbacili ih preko Rajne. Francuzi su na proleće 1744. godine preduzeli ofanzivu. Maršal Moric Saksonski upao je sa glavninom armije (oko 80.000 ljudi) 17. maja u Flandriju i osvojio Melen, Ipr i Verne. Pomoćna armija maršala Šarla-Luja Bel Ila štitila je granicu na Mozelu. Treću armiju maršala Franca Koanjija, koja je branila Rajnu od Majnca do Strazbura, napao je Karlo Lotarinški i 5. jula kod Visanbura je potisnuo do Strazbura.

U međuvremenu, Prusija je avgusta 1744. godine prekršila Berlinski mir i sa vojskom napala Češku. Time je otpočeo Drugi šleski rat. Bavarci su uspeli da povrate celu Bavarsku koristeći se time što je Karlo Lotarinški bio zauzet u ratu u Češkoj. Francuzi zauzimaju Frajburg im Brajzgau i upadaju u Virtemberg. U Italiji je španska armija Don Felipea upala u Lombardiju, a Francuzi upadaju u Pijemont, osvajaju Demonte, opsedaju Kuneo i u bici kod Madone del Olmo nanose poraz Pijemontu. Saveznici se oktobra povlače preko Alpa.

Fridrih II je u međuvremenu sa armijom od 70.000 ljudi osvojio Prag. Austrijska vojska Karla Lotarinškog (50.000 ljudi) je ugrozila Fridrihove komunikacije i time ga primorala da se povuče u Šleziju.^{[nedostaje referenca]}

Završne godine rata uredi

Moris Saksonski

U proleće 1745. godine, Karlo Lotarinški je sa 63.000 vojnika i 120 topova preduzeo ofanzivu u Šleziji. Fridrih II ga je iznenadno napao i naneo mu poraz kod Hoenfridberga. Austrijanci se nakon ove odsudne bitke povlače preko Labe i Orlica u Češku. Tamo su vodili mali dvomesečni rat sa Prusima ometajući im komunikacije. Pruske snage su primorane da napuste svoje položaje kod Labe i smeste se u logor kod Štaudenca. Karlo Lotarinški je krenuo za njima. Karlov napad kod Zora (30. septembar) je odbijen. Fridrih II se ipak povlači u Šleziju, a Austrijanci u logor na gornjoj Labi. Prusi pod vojvodom Leopoldom Desauskim počeli su 27. novembra ofanzivu i u bici kod Keseldorfa naneli poraz Saksoncima prisiljavajući ih da se, zajedno sa Austrijancima, povuku do češke granice. Drezdenskim mirom od 25. decembra završen je Drugi šleski rat koji je potvrdio odredbe Berlinskog mira iz 1742. godine. Nakon poraza kod Pfafenhofena, bavarski knez Maksimilijan III Jozef primoran je da 22. aprila sklopi u Fisenu separatni mir sa Austrijom čime je Bavarska odustala od zahteva na austrijske zemlje.

U Nizozemskoj su Francuzi sa vojskom od 80.000 ljudi pod Moricom Saksonskim prešli u ofanzivu i opkolili na proleće 1745. godine tvrđavu Turne. Savezničke snage od 46.000 ljudi pod Viljemom Kamberlendom napali su francuske položaje kod Fontnoa kako bi deblokirali tvrđavu. Prerpeli su poraz 11. maja. U Italiji su francusko-španske snage i trupe Đenove pod komandom Žana Majboa ovladale Tortonom. Austrijanci se povlače preko Poa, a Pijemont je 27. septembra savladan u bici kod Basinjane. Ofanzivom s proleća sledeće godine, austrijska snage generala Maksimilijana Brauna prinudile su nakon poraza kod Trebije Francuze na evakuaciju Lombardije. Ubrzo se Španci povlače iz Italije, a zatim i iz Francuske.

Evropa nakon potpisivanja Ahenskog mira

U Nizozemskoj Austrijanci trpe poraze. Francuzi 20. februara 1746. osvajaju Brisel, maja Antverpen, jula Šarleroa, a septembra Namir. Moric Saksonski je kod Rokua odsudno porazio Karla Lotarinškog (11. oktobar). Moric je zatim porazio Kamberlenda u bici kod Lafelta i osvojio Berhen op Zom. Time su operacije završene.

Bel Il je sa francusko-španskom armijom u Italiji prinudio Maksimilijana Brauna na povlačenje iz Provanse, a potom upada i u Pijemont. Suzbijen je 19. jula pri napadu na Asti. Francuzi su 1748. godine osvojili Mastriht dok su Austrijanci i Britanci bili neaktivni u očekivanju Rusa. Kada je Rusija, na osnovu sporazuma sa Austrijom i Britanijom, uputila svoje trupe ka Rajni, zaključen je mir.

Mir uredi

Glavni članak: Ahenski mir (1748)

Mir kojim je završen Rat za austrijsko nasleđe je potpisan 18. oktobra 1748. godine u Ahenu. Odredbama Ahenskog mira Austrija je Šleziju morala ustupiti Pruskoj i nekih teritorija u Italiji (Parma, Pjačenca) odreći se u korist Španije. Modena i Đenova povratile su nezavisnost koje su izgubile tokom rata. Britaniji su priznate odredbe Utrehtskog mira.^{[nedostaje referenca]}