Prva vojvođanska proleterska udarna brigada

Prva vojvođanska proleterska narodnooslobodilačka udarna brigada formirana je 11. aprila 1943. godine u selu Brđanima, na padinama planine Majevice, od boraca iz Prve grupe vojvođanskih udarnih bataljona. Na dan formiranja imala je tri bataljona sa ukupno 568 boraca, od kojih su njih 160 bili članovi KP Jugoslavije, a oko 200 članovi SKOJ-a. Treći bataljon je bio sastavljen od omladinaca i skojevaca pa je nosio naziv Omladinski bataljon.

Prva vojvođanska proleterska udarna brigada
deo NOV i PO Jugoslavije
Prva vojvođanska udarna brigada na položaju kod Bolmana,marta 1945.godine.
Datum: 11. april 1943. Mesto: Brđani, na Majevici Formacija: tri bataljona Brojno stanje: 568 boraca 11. aprila 1943. 1.280 boraca 24. avgusta 1943. Komandant: Marko Peričin Kamenjar Polit. komesar: Slobodan Bajić Paja Učešće u bitkama: Napad NOVJ na Vlasenicu juna 1943. Napad NOVJ na Zvornik jula 1943. Bijeljina avgusta 1943. Vlasenica avgusta 1943. Brčko septembra 1943. Prva tuzlanska operacija NOVJ Šnešturm Druga tuzlanska operacija NOVJ Operacija Kamerjeger Durmitorska operacija Beogradska operacija Sremski front Virovitički mostobran Odlikovanja: Orden narodnog heroja Orden narodnog oslobođenja Orden partizanske zvezde Orden zasluga za narod

Prvi komandant brigade bio je Marko Peričin Kamenjar, narodni heroj, a politički komesar Slobodan Bajić Paja, narodni heroj.

Za svoje zasluge tokom Narodnooslobodilačkog rata odlikovana je Ordenom narodnog heroja, Ordenom narodnog oslobođenja, Ordenom partizanske zvezde i Ordenom zasluga za narod.

Povodom desetogodišnjice osnivanja brigade, 10. aprila 1953. godine proglašena je proleterskom.

Borbeni put Prve vojvođanske brigade

Odmah po formiranju razbila je neprijateljsku kolonu na putu Brčko-Tuzla, a potom je u području Jelice razbila četničku grupu jačine oko 400 vojnika. Zajedno sa Drugom vojvođanskom brigadom i Majevičkim partizanskim odredom, vodila je borbe sa snagama Treće ustaške divizije i Tuzlanske brigade NDH, koje su iz Bosanske Rače i Tuzle napadale prema Bijeljini. Njen Drugi bataljon je tada, u zasedi kod sela Branjeva, zarobio više od 200 domobrana.

Spomenik kod manastira Tavna posvećen osnivanju Prve i Druge Vojvođanske NOU brigade

U neprijateljskoj ofanzivi na Birač, u prvoj polovini juna 1943. godine, brigada je vodila žestoke borbe na Tepenu, Borogovu, Jelaču i Rudištu, i noću 11/12. juna, posle marš-manevra dugog 50 kilometara, oslobodila Srebrenicu. Krajem juna 1943. godine sadejstvovala je snagama Glavne operativne grupe NOVJ u zauzimanju Vlasenice i Zvornika. Na dan formiranja Šesnaeste vojvođanske divizije NOVJ, ušla je u njen sastav.

U avgustu je učestvovala u oslobođenju Janje, 7. i 8. avgusta i Bijeljine, od 10. do 13. avgusta, a u septembru i oktobru vodila je borbe u rejonu Papraće, za oslobođenje Vlasenice, Caparda, Bijeljine i Tuzle i borbe oko Brčkog. U drugoj polovini novembra 1943. godine vodila je više borbi u Sremu. Pošto se, pod pritiskom jačih neprijateljskih snaga, povukla u istočnu Bosnu, dejstvovala je u Posavini i prema Trebavi, i noću 19/20. decembra oslobodila je Bosanski Šamac. Od 16. do 19. januara 1944. godine učestvovala je u napadu na Tuzlu i pretrpela teške gubitke od oko 220 ranjenih i poginulih.

Tokom februara i marta istakla se borbama protiv Nemaca i četnika kod Čelića, Ratkovića i Koraja, na Majevici. Krajem aprila, vršila je pripreme za forsiranje Drine i prelazak u Srbiju i u rejonu Drinjače, Vlasenice, Šekovića i na Betnju vodila borbe sa nemačkom Sedmom SS divizijom „Princ Eugen“ i Trinaestom SS divizijom „Handžar“ i razbila njihov obruč. U prvoj polovini maja najpre je oslobodila Živince, 11/12. maja izvela obuhvatno-obilazni marš-manevar prema Srebrenici, pa vodila borbe na komunikaciji Tuzla-Lopare.

Uspešno je učestvovala u opštoj ofanzivi 16. i 36. vojvođanske divizije u istočnoj Bosni, juna 1944. godine i postigla značajne uspehe u borbama kod Lopara, Zajednica i Brezovače, u kojima je neprijatelj imao više od 400 izbačenih iz stroja, a zaplanjena je i velika količina ratnog materijala. U julu i prvoj polovini avgustu brigad je vodila više borbe za prihvat Šeste ličke proleterske divizije, koja je nastupala iz zapadne Bosne.

U avgustu 1944. godine brigada je učestvovala u Durmitorskoj operaciji i vodila borbe u Crnoj Gori, posle čega je ponovo vraćena u istočnu Bosnu. U noći 5/6. septembra forsirala je reku Drinu kod Starog Broda i prešla u Srbiju. Od tada je vodila niz izuzetno teških borbi protiv nemačkih i četničkih snaga, i učestvovala u oslobođenju zapadne Srbije: Krupnja, 21. septembra; rudnika Zajače, 22. septembra; Loznice i Banje Koviljače, 24. septembra. Posle razbijanja jakih snaga jedinica četnička, rsuog zaštitnog korpusa i ljotiljevaca na Ceru, 26. septembra, brigada je prodrla u Mačvu i Pocerinu, i krajem septembra blokirala Šabac.

U Beogradskoj operaciji, učestvovala je u borbama za oslobođenje Obrenovca, od 11. do 13. oktobra i oslobođenje Beograda. Krajem okotobra 1944. godine vodila je borbe u Sremu. Napala je Rumu, 27. oktobra, a od 28. oktobra do 1. novembra vodila borbu za oslobođenje Sremske Mitrovice. Početkom decembra 1944. godine, smenila je snage Crvene armije na levoj obali Dunava od Sentborbaša do Torjanaca; 9. decembra forsirala je Dravu na odseku Moslavina-Čađavica, i do kraja decembra vodila borbe za virovitički mostobran.

U martu 1945. godine učestvovala je u razbijanju neprijatelja na bolmanskom mostobranu. Noću 11/12. aprila 1945. godine učestvovala je u forsiranju Drave i u završnim operacijama do Celja, Etendorfa i Galicina, u Austriji. Istakla se u oslobođenju niza mesta, među kojima su Virovitica, Bjelovar, Križevci, Celje, i u zarobljavanju neprijateljskih snaga u Sloveniji i Austriji.

Narodni heroji Prve vojvođanske brigade

• Slobodan Bajić Paja, prvi politički komesar brigade
• Dušan Vukasović, politički komesar bataljona
• Marko Peričin Kamenjar, prvi komandant brigade
• Paško Romac, politički komesar brigade
• Jovan Štokovac Džoja, politički komesar

Literatura

Portal NOB Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi.

• MLADOST SLOBODI DAROVANA (sećanja boraca Prve vojvođanske brigade), Institut za istoriju, Novi Sad 1991.
• Đorđe Vasić: Prva vojvođanska brigada - Institut za istoriju, Novi Sad 1979.
• 15 vojvođanskih brigada, Pokrajinski odbor Saveza boraca Vojvodine, Novi Sad 1953.
• Periša Grujić: Šesnaesta vojvođanska divizija NOVJ - Beograd, Vojno delo, 1959.
• Vojna enciklopedija (knjiga sedma). Beograd 1974. godina
• Narodni heroji Jugoslavije. „Mladost“ Beograd, 1975. godina