Priroda (filozofija)
Priroda ili narav je bitan pojam u filozofiji, koji ima dva glavna značenja. S jedne strane, označava ukupnost prirodnih stvari. S druge strane, označava suštinu pojedinačnih stvari.
Već u klasična vremena, filozofska upotreba ovih riječi kombinovala je dva različita značenja, koja imaju zajedničko to da se odnose na način na koji se stvari dešavaju po sebi, „prirodno”, bez „interferencije” ljudskog odlučivanja, božanske intervencije ili bilo čega vani što se smatra normalnim za razmatrane prirodne stvari.
Kako shvatiti prirodu je dosljedna tema u historiji zapadne civilizacije, u filozofskim poljima metafizike i epistemologije, kao i u teologiji i nauci. Studija prirodnih stvari i zakona koji upravljaju njima, naspram diskusije o tome šta znači biti prirodno, polje je prirodnih nauka.
Etimologija uredi
Starogrčki termin za prirodu fúsis, izveden je iz glagola za prirodni rast. Latinska riječ za „prirodu”, nātūra, je filozofski termin izvedenog iz glagola za rođenje.
U hrvatskosrpskom su uobičajene reči narav (praslavenska) i priroda (rusizam), iako se u ontološkom i teološkom smislu češće rabi narav, a u slučaju okolišne stvarnosti češće priroda.[1] Npr. na izlet se odlazi u prirodu, ali je kod bogoslova reč o božjoj naravi.[2]
U filozofiji uredi
Antika uredi
Anaksagora je govorio da kako u živim stvorovima, tako i u naravi, postoji um koji je uzrok sklada i sjelokupnog poretka.[3]
Prema Aristotelu, celokupna priroda (ili narav) poseduje tvar.[4]
Stoicizam potiče ljude da žive u skladu s prirodom. Pironizam podstiče ljude da koriste prirodu kao vodilju u donošenju odluka.
Srednji vek uredi
Jovan Skot Eriugena, po kriteriju stvaranja, celokupnu prirodu deli na četiri vrste:
- prirodu koja stvara a nije stvorena,
- prirodu koja je stvorena i stvara,
- prirodu koja je stvorena a ne stvara, i
- prirodu koja je niti stvorena niti stvara.
Priroda koja stvara a nije stvorena jeste bog, koji je prvi uzrok.[5]
Za Đordana Bruna, priroda je božanska sjena, odnosno priroda je Bog u stvarima (natura est deus in rebus). Cijeli je univerzum veliko živo biće, odnosno postoji jedan Život u kojem sudjeluje bezbroj božanskih monada – živih bića.[6]
Novi vek uredi
Spinoza je reči bog ili priroda (lat. deus sine natura) koristio kao sinonime, odnosno smatrao je da su bog i priroda isto biće. Njegova predstava prirode je kao jedne i beskonačne, obdarene svojstvima koji sačinjavaju boga.[7] Ovo Spinozino shvatanje naziva se panteizam. Priroda jeste božije tijelo, odnosno Bog sam, a svako biće ili stvar, dio je Boga.[8]
Literatura uredi
- Gerard Naddaf, The Greek Concept of Nature, New York, State University of New York Press, 2005.
Izvori uredi
- ↑ Aristotel, Metafizika (str. 4, fusnota), Zagreb, 2001.
- ↑ Aristotel, Metafizika (str. 4, fusnota), Zagreb, 2001.
- ↑ Aristotel, Metafizika (str. 14), Zagreb, 2001.
- ↑ Aristotel, Metafizika (str. 51), Zagreb, 2001.
- ↑ Frederik Koplston, Srednjovekovna filozofija (str. 119-120), Beograd, 1989.
- ↑ Giordano Bruno
- ↑ Spinoza, Etika (str. XXVII), Beograd, 1983.
- ↑ Fenomen zla u filozofiji od klasične patristike do Baruha de Spinoze