Pravoslavna Mitropolija (Sarajevo)

Pravoslavna Mitropolija u Sarajevu nalazi se u opštini Stari grad, Sarajevo, i pripada Dabrobosanskoj mitropoliji. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i Poslovnika o radu, na sjednici održanoj od 4. do 11. septembra 2006. godine je donijela odluku da se Pravoslavna Mitropolija sa pokretnim nasljeđem proglasi za nacionalni spomenik BiH. Pokretno nasljeđe sačinjava:

• zbirka slika: 14 portreta mitropolita, dvije slike religiozne tematike i jedna ikona;
• namještaj: dvije salonske garniture (ukupno 16 predmeta), dvije trpezarije (ukupno 25 predmeta) i dvije vitrine.

Zgrada mitropolije - projektant Rudolf Tenies

Historija

Početkom austrougarskog perioda u BiH, 1880. godine na osnovu sporazuma između austrougarske vlasti i Carigradske patrijaršije, Pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini postala je autonomna mitropolija, pod vrhovnom duhovnom vlašću carigradskog patrijarha, u čiji sastav pored Dabrobosanske eparhije ulaze i Zvornička, Zahumsko-hercegovačka, a kasnije i Banjalučko-bihaćka eparhija. U tom historijskom periodu Pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini je dobila i svoju nacionalnu jerarhiju (grčke mitropolite zamijenili su velikodostojnici Srbi). Prvi mitropolit bio je Sava Kosanović od 1881. do 1885. godine. Na kraju prvog svjetskog rata 1918. god. sve pravoslavne episkopije u Bosni i Hercegovini ušle su u sastav Srpske pravoslavne crkve.

Mitropoliti

• Sava Kosanović (1881–1885)
• Georgije Nikolajević (1885–1896)
• Nikolaj Mandić (1896–1907)
• Evgenije Letica (1908–1920)
• Petar Zimonjić (1920–1941)
• Nektarije Krulj (1951–1966)
• Vladislav Mitrović (1967–1992)
• Nikolaj Mrđa (1992–2015)
• Grigorije Durić (2015–2017), administrator
• Hrizostom Jević (2017-)

Zgrada pravoslavne mitropolije - projektovao je 1898. arhitekta Rudolf Tenies

Opis zgrade

Katastrofalni požar koji je 8. avgusta 1879. godine u Sarajevu uništio 304 kuće, 434 dućana i 135 drugih objekata u 36 ulica u prilično velikom radijusu oko današnjeg hotela Evropa. Uz već započeti proces intenzivne urbanizacije i nove izgradnje Sarajeva koju preduzimaju austrougarske vlasti, šireći grad od stare jezgre prema zapadu, posljedice požara iz 1879. aktualiziraju izradu prvog regulacionog plana grada Sarajeva u cjelini.

U neposrednoj blizini Saborne crkve, jugoistočno od nje, na istoj katastarskoj parceli, godine 1899. gradi se palata Mitropolije, a za njeno projektovanje je 1898. angažovan arhitekta Rudolf Tenies. U početku svoje arhitektonske karijere u Sarajevu, Tenies radi kao projektant-saradnik na većim projektima koje rade stariji arhitekti, a projekat palate Mitropolije iz 1898. predstavlja njegovo prvo samostalno ostvarenje u Sarajevu.

Temelji za zgradu Mitropolije su postavljeni 20. septembra 1898. godine, a objekat je dovršen 1899. godine.

Palata je rezidencijalno-poslovna zgrada sa likovno-arhitektonskim rješenjima fasada u stilu srpsko-vizantijske i neoromanske arhitekture.

Zgrada ima podrum, prizemnu etažu, mezaninsku etažu, i dva sprata. Poslovni prostori u prizemlju izdaju se pod najam. Dio tavanskog prostora ima mansardno rješenje i koristi se kao stambeni prostor.

Objekat je građen od masivnih oprečnih zidova (debelih 30,45, odnosno 60 cm) uz primjenu tzv. Henebik međuspratnih konstrukcija. Ista vrsta horizontalne nosive konstrukcije je primijenjena kod glavnih stepenišnih podesta. Međuspratne konstrukcije iznad prvog i drugog sprata su izvedene kao klasični drveni grednici.

Saloni čine najreprezentativnije prostore palate koji su traktom hodnika, predsoblja i pomoćnim prostorijama odvojeni od stepenišne vertikale. Predsoblja salona nemaju vanjskih (fasadnih) zidova, a prirodno osvjetljenje dobijaju indirektno preko svjetlarnika.

Objekat se nalazi u dobrom stanju

Literatura

• Vesna Mušeta-Aščerić, Srednjovjekovna naselja na mjestu današnjeg Sarajeva, Prilozi historiji Sarajeva, radovi sa naučnog skupa "Pola milenija Sarajeva" održanog od 19. do 21. marta 1993. godine, str. 35-46.
• Đoko Slijepčević, Historija Srpske pravoslavne crkve, II knjiga, Od početka XIX vijeka do kraja Drugog svjetskog rata, Munhen, 1966. (korištene usluge biblioteke Bošnjačkog instituta, fondacija Adila Zulfikarpašića-Sarajevo), 1966.
• Vladislav Skarić, Izabrana djela, knjiga I, Sarajevo i njegova okolina od najstarijih vremena do austrougarske okupacije, biblioteka "Kulturno naslijeđe", Sarajevo, 1985.
• Radosavljević, Nedeljko (2007). Građa za historiju sarajevske mitropolije. Beograd: Historijski institut. 
• Popović, Jevsevije (1912). Opća crkvena istorija. 2. Сремски Карловци: Српска манастирска штампарија. 
• Kašić, Dušan, ur. (1972). Serbian Orthodox Church: Its past and present. 3. Belgrade: Serbian Orthodox Church. 
• Bogdanović, Dimitrije (1981). „Preobražaj srpske crkve”. Istorija srpskog naroda. књ. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 315–327. 
• Bataković, Dušan T. (1996). The Serbs of Bosnia & Herzegovina: History and Politics. Dialogue Association. 
• Mileusnić, Slobodan (1997). Spiritual Genocide: A survey of destroyed, damaged and desecrated churches, monasteries and other church buildings during the war 1991-1995 (1997). Belgrade: Museum of the Serbian Orthodox Church. 
• Radić, Radmila (1998). „Serbian Orthodox Church and the War in Bosnia and Herzegovina”. Religion and the War in Bosnia. Atlanta: Scholars Press. str. 160-182. 
• Popović, Svetlana (2002). „The Serbian Episcopal sees in the thirteenth century (Српска епископска седишта у XIII веку)”. Старинар (51: 2001): 171–184. 
• Ćirković, Sima (2004). The Serbs. Malden: Blackwell Publishing. 
• Kiminas, Demetrius (2009). The Ecumenical Patriarchate: A History of Its Metropolitanates with Annotated Hierarch Catalogs. Wildside Press LLC. 
• Sotirović, Vladislav B. (2011). „The Serbian Patriarchate of Peć in the Ottoman Empire: The First Phase (1557–94)”. Serbian Studies: Journal of the North American Society for Serbian Studies 25 (2): 143–169.