Zahumlje
Za ostale upotrebe, v. Hum (razvrstavanje).
Zahumlje (kasnije Hum) je bila srpska srednjovekovna kneževina koja je obuhvatala južnu Dalmaciju i delove Bosne i Hercegovine do 10. veka.
Konstantin Porfirogenit piše da su Srbi u 7. veku naselili druge delove južne Dalmacije, Travuniju i Paganiju.
Oni koji sada tamo žive u Zahumlju, Srbi su iz vremena onog kneza koji je tražio zaštitu u imperatora Heraklija. Oni su nazvani Zahumljani zbog takozvanog brda Hum i zaista u jeziku Slavena »Zahlumi« znači »iza brda«...[1]
– Konstantin Porfirogenit VII, „O upravljanju Carstvu“
Car Konstantina Porfirogenit bio je savremenik Časlava Klonimirovića, koga Vizantija stalno pomaže. Stoga je Časlav uspio da znatno utvrdi svoju vlast i ojača Srbiju. Car i pisac je naveo i granice tadašnje srpske države. Srbija je tada obuhvatala današnju Bosnu do Plive, Cetine i Livna na zapadu; Travunija i Konavlje priznavali su srpsku vlast, a Zahumlje i Neretljanska oblast označavani su kao područje srpskog stanovništva i države. Na istoku je srpska granica dopirala do Rasa, a prema severu išla je do Rudnika. Na jugu se Časlav naslanjao na srpska plemena u Duklji. Središte i njegove države bilo je u današnjoj istočnoj Bosni, severoistočnoj Hercegovini i zapadnoj Srbiji. Prvi put se kod njega, sredinom X vijeka, za ovu čitavu Časlavovu tvorevinu, upotrebljava ime Srbija, ι Σερβλια. Pod srpskim imenom Porfirogenit obuhvata sva plemena, koja su ušla u obim Časlavove države, Bosance, Rašane, Trebinjce, Konavljane, Dukljane, Zahumce i Neretljane. Pod Časlavom se, vrši prvo srpsko plemensko grupisanje, i to kao reakcija na bugarsku osvajačku politiku Simeonova vremena. Dinastija Viševića gubi svoj značaj iako se Mihajlo u drugom dijelu svoje vladavine, pred kraj Simeonova života, približio Vizantiji i bio primljen od nje.
Srednjovjekovno Zahumlje je bilo u sastavu:Vizantijskog carstva, hrvatske kraljevine, Raške, Duklje, srpskog carstva i Mađarske kraljevine.[2]
Župe u Humu uredi
- Velika (Veljaci) je zapadni dio oblasti na prostoru Ljubuškog
- Luka (župa) je obuhvatala močvarni kraj sa obje strane rijeke Neretve, od donje Bregave i Trebižata do mora.
- Večenike (Večerić) od Čitluka do Rame i na istok do Nevesinja
- Dabar (župa) oko Dabarskog polja. Odavde potiče vlastelinska porodica Vojinovići.
- Dubrava (župa) sa Počiteljom kao administrativno-upravnim centrom župe.
- Podgorje (župa) na području Nevesinja
- Popovo na zapadnom dijelu Popova polja
- Primorje (župa) je obalni dio od Stona do Neretve i poluostrvo Pelješac.
- Žaba (župa) obuhvaća planinu Žabu, čiji se izduženi hrbat u pravcu istok–zapad od zapadnog kraja Popovog polja do delte rijeke Neretve.[3]
Vladari Zahumlja uredi
Mihajlo Višević uredi
Najstariji poznati vladar Zahumlja bio je Mihajlo Višević (910-950). Bio je protivnik Petra Gojnikovića, koji ga je protjerao na ostrva, a saveznik cara Simeona. Posle pada Petrova dobio je natrag svoju zahumsku oblast. O njegovu držanju za vrijeme teškog ratovanja između Srba i Hrvata s jedne i Bugara s druge strane nema nikakva pomena. Spominje se 925. godine, uz kralja Tomislava, kao učesnik na splitskom crkvenom saboru, na kom se raspravljalo o slovenskom bogosluženju u Hrvatskoj i susjedstvu. Po svemu se čini, da je Mihajlo bio zavisan od Tomislava, a Split crkvena metropola ne samo hrvatske, nego i zahumske države. Mihajlo je uzeo italijanski grad Sipont. Nedugo iza toga ušao je u veze s Vizantijom i dobio je otud plemstvo i titulu "antipata", tj . namjesnika.
Samuilo uredi
Godine 992. makedonski car Samuilo je u svom silovitom pohodu na istočnojadranski prostor dopro sve do Zadra i osvojio Duklju, Travuniju i Zahumlje. Zahumlje, zajedno sa Stonom, bilo je u sklopu Makedonskog carstva sve do godine 1018., kada je ponovno uspostavljeno bizantsko vrhovništvo nad tim prostorom.
Vladari Duklje uredi
Dvadesetak godina kasnije, 1042. godine, Zahumljem je zavladao dukljanski knez Vojislav. Tada započinje razdoblje vladavine dukljanskih vladara koje će potrajati sve do sredine 12. stoljeća. U Vojislavovo vrijeme Duklja se počela nazivati i Zeta pa se od tuda često u izvorima umjesto dukljanskih vladara javlja termin zetski. Vojislavov sin i kasnije kralj Mihajlo Vojislavljević došao je na vlast oko sredine 11. stoljeća, odmah po smrti svoga oca.[4]
Na donatorskom natpisu crkve u Stonu dukljanski kralj Mihajlo 1080. godine sebe titulira:[5]
Ja Mihailo snažno smirujem i vladam nad svim rimskim gradovima
Miroslav Zavidović uredi
Od 1180. u Zahumlju je vladao "veliki knez" Miroslav Zavidović, brat Stefana Nemanje, za koga je bila udata sestra bosanskog bana Kulina. Stoni grad mu je bio Blagaj. Miroslav je navukao na se prijekore papske kurije i 1181. god. prokletstvo jednog papinog legata, jer je uzeo u zaštitu neretljanske Kačiće, koji su ubili splitskog biskupa Rajnerija, i što je zadržao za se biskupov novac. Sem toga, Miroslav je sprečavao da se urede odnosi i popune mjesta u nekadašnjim katedralnim sjedištima njegove oblasti.
Miroslav i njegov brat Stracimir ratuju 1184. godine sa Dubrovnikom. Miroslavljeva flota stradala je 18. avgusta kod Poljica, preko puta od malog ostrva Koločepa, a Stracimirov pohod na Korčulu, posle gubitka flote, završio se s potpunim neuspehom. Braća su ponovila napad iduće godine na Dubrovnik samo s kopna, ali i opet bez sreće. U septembru 1186. potpisan je ugovor o miru kojim su Dubrovčani dobili slobodnu trgovinu po raškoj državi, pravo ispaše na Nemanjinom području i iskorišćavanje šume. Humljanima je za to dato pravo slobodnog prometa u Dubrovniku.
Stefan Nemanja povjerio je upravljanje Zahumlja svom sinu Rastku od 1190-1192, nakon čega se Miroslav vraća.
Mađarski princ Andrija 1198 napada na humsku zemlju. Dajući izvjestan poklon manastiru Sv. Krševina u Zadru, 6. maja 1198. god, Andrija pominje svoju pobjedu "kako u Humu, tako i u Raškoj".
Oko 1220 Sveti Sava smješta Humsku episkopiju u Ston, na periferiji kraljevine, ali očevidno sa ciljem da suzbije katoličku vjeru koja se širila sa područja kotorske i dubrovačke biskupije.
Naslednici kneza Miroslava uredi
Naslednik kneza Miroslava, knez Petar (1198-1227.), bio je 1223. god. izabran za splitskog kneza i uveden u tu dužnost od splitskog građanstva i pored vrlo ogorčenog otpora od strane katoličnog sveštenstva. Kao splitetski knez on je dugo oštro vodio borbu sa hrvatskim brastvom Šubića. Poznat kao borben, ratovao je i sa kraljem Stevanom I Prvovenčanim i u tom ratovanju je rđavo prošao, izgubivši svu oblast na lijevoj obali Neretve.
Oko 1238. godine Mađari u borbama sa bosanskim banom Ninislavom postigoše izvesne uspjehe u Zahumlju i Zapadnim Stranama, ali prave, središnje Bosne nisu mogli osvojiti.
Petra je zamijenio knez Andrija koji se spominje, zajedno sa bosanskim banom Ninoslavom 1242. kao saveznik i knez Splićana, u sukobima hrvatske vlastele.
Andrijin sin knez Radoslav se 1254 pridružio savezu Bugara i Dubrovčana protiv Srbije. Mir je sklopljen 23. avgusta 1254. Po tom miru Dubrovnik je morao da plati jedan dio ratne štete. Dugogodišnji spor između njihove i barske crkve riješen je u korist ove druge, tako što je Barska arhiepiskopija postala otada neosporena katolička metropola Srbije. Župana Radoslava kralj Uroš je svrgao s vlasti i njegov dio Huma tješnje spojio sa svojom državom.
Humsku zemlju držao je čvrsto kralj Milutin od 1284. god., kad je Dragutin, dobivši sjeverne oblasti, ustupio trebinjski kraj majci kraljici Jeleni, i kad je Milutin zaposjeo ostale krajeve humske zemlje. U njima je on kao namesnika postavio svog sina Konstatina. Kralj Milutin je tokom 1303-4. pregovarao s banom Pavlom Šubićemi, imao s njim čak i jedan sastanak u Vrulji blizu Makarske. Prema Humu Šubići nisu ništa postigli, on je i dalje ostao neokrnjen u srpskoj vlasti.
Od 10. aprila 1318. god. počeo je Mladen II Šubić da se zove, uz sve dotadašnje titule, još i "glavnim gospodarom humske zemlje". Srpski kralj Milutin se, u istom duhu borbe, prozvao "kraljem Hrvatske". U ratu koji se vodio 1318/9. god. ban Mladen II je rđavo prošao i dobio je mir tek posredstvom Dubrovčana, pošto je morao dati taoce i među njima i rođenog brata, omiškog kneza Grgura.
Stjepan II Kotromanić uredi
Stjepan II Kotromanić je, za vreme prestonih borbi u Srbiji 1322-1324. godine nastalih nakon smrti kralja Milutina, osvojio od Srbije gotovo cijelo humsko područje i dao Bosni širok izlaz na more. Petar Toljenović mu se pokušao suprotstaviti u Zahumlju, ali u toj borbi je poražen i zarobljen, poslije čega je, po Stjepanovom naređenju, vezan za konja i bačen u klisuru. To osvajanje upotpunio je posle i u neretljanskoj krajini, iskoristivši katastrofu Mladena II Šubića.
Srpski gospodari iz Huma prešli su djelimično pod vlast bosanskog bana, a djelimično su se povukli na susjedno trebinjsko područje. Borbe na granici, koje su vodili Branivojevići, pretvorile su se u četovanje. Do mira je najzad došlo 26. marta 1326, a Brajka Branivojevića Dubrovčani su umorili glađu.
Procjenivši da je Stefan Dečanski zauzet na jugu kraljevine Srbije, Stjepan II nastavlja širenje u Travuniju i Polimlje, ali ga mladi Dušan poražava 1329. godine, kada je i sam Stjepan II jedva izvukao živu glavu. Kako mu je u borbi ubijen konj, svog konja mu je ustupio Vuk Vukoslavić.
Od 1324-1328. god. Srbija nije preduzimala ništa, da povrati izgubljeno humsko područje. Car Dušan je s toga 22. januara 1333. konačno prodao Ston Dubrovčanima. Dao im je i jedan dio primorja do dubrovačke međe i Posrednicu kako optječe Neretva do mora. Za episkopsku crkvu odredila je Republika već 22. avgusta 1335. god. katoličkog sveštenika, a 1349. dovela je franjevce u to mesto.
Dušan je bio voljan da se izmiri s banom, ali pod uslovom da mu ovaj vrati Hum. Nudio je i pravnu raspravu, što je prvi put u istoriji ovih krajeva da su vladari bili voljni jedan teritorijalni spor rješavati ne oružjem, nego pravnom raspravom. Kad je Stjepan II odbio, u jesen 1350. god., pored svih mletačkih nastojanja da se postigne sporazum, izbio je rat između Srbije i Bosne. Povod su dali Bosanci. Oni su češće pravili ispade na granici i vršili pljačke, od kojih je jedan upad u Konavlje, pred Božić 1349. god., bio većeg obima. Ban Stjepan II povukao se u planine, a Dušan je prodro do Bobovca. Zbog napada Vizantije, Dušan se povukao.
Kraljevina Bosna uredi
.
Početkom XV stoljeća Hrvoje Vukčić Hrvatinić upravlja zapadnim Humom, a veliki vojvodaSandalj Hranić Kosača upravlja istočnim, dok je Neretva granica njihovih posjeda.[6]
"Vojvoda od Bosne", Stjepan Vukčić Kosača, koji je upravljao cijelim Zahumljem, 1448. Nosi titulu "Herceg Huma i Primorja".[7] Slijedeće godine mijenja titulu u "Herceg Svetog Save".[7] Njegova zemlja je bila poznata kao Hercegova zemlja, a Turci su je prozvali Hercegovina.[7]
Vjera uredi
Vjerska situacija u srednjem vijeku je nalikovala onoj u centralnim i istočnim područjima Bosne, gdje su bile zastupljene i Katolička crkva, s Franjevcima kao njenim jedinim predstavnicima, te Crkva bosanska, s tom razlikom da je u Zahumlju i Humskoj zemlji uz Crkvu bosansku pravoslavlje bilo druga denominacija, koja je najprije bila pod uticajem Carigradske patrijaršije, te one iz Ohrida, a poslije samostalne Srpske pravoslavne crkve. Veći dio stanovništva bili su Slaveni i Vlasi.
Vidi još uredi
Literatura uredi
- Nada Klaić, Zagreb : Eminex, 1994. -Srednjovjekovna Bosna
- Vjekoslav Klaić, Poviest Bosne
- Sima Ćirković, Beograd 1964 -Istorija srednjovjekovne bosanske države
- Vladimir Ćorović, Beograd, novembar 2001 - Istorija srpskog naroda
Reference uredi
- ↑ http://montenegrina.net/pages/pages1/istorija/duklja/de_administrando_imperio.htm
- ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 19), The University of Michigan Press, 2009.
- ↑ Teritorijalna organizacija srednjovjekovne Bosne
- ↑ Crkva u Stonu
- ↑ Natpis dukljanskog kralja Mihaila u na crkvi u Stonu (crnogorski)
- ↑ Zlatar (2007), p. 555.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Fine (The Late Medieval Balkans – 1994), p. 578.