Vrtoče (Bosanski Petrovac)
Koordinate: 44° 38′ 05" SGŠ, 16° 10′ 31" IGD
Vrtoče je naseljeno mjesto u Bosni i Hercegovini u opštini Bosanski Petrovac koja pripada entitetu Federacija Bosne i Hercegovine. Na popisu stanovništva 1991. u njemu je živjelo 429 stanovnika.[1]
| Vrtoče | |
|---|---|
| Osnovni podaci | |
| Država |  Bosna i Hercegovina
|
| Entitet | Federacija Bosne i Hercegovine |
| Opština/Općina | Bosanski Petrovac |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo ((1991)) | 429 |
| Geografija | |
| Koordinate | 44°38′05″N 16°10′31″E / 44.6347°N 16.1753°E |
  Vrtoče Vrtoče (Bosne i Hercegovine) | |
Geografija uredi
Vrtoče leži u sjevero-zapadnom uglu Petrovačkog polja, na raskrsnici puteva za Bosanski Petrovac, Bihać, Bosanska Krupa, Kulen Vakuf. Njegov je prostor u nekoliko odijeljen od glavnog polja, koje se na ulasku u Vrtoče znatno sužava.
U predjelu zvanom Redžin kraj na nadmorskoj visini 730 m. nalazi se Gaćina jama. Niže od ovog otvora za 20 m. nalazi se još jedan otvor od svega 40 cm, Mala jama. Kamen ubačen u nju daje dug eho - do 30 sec. Moguća je veza između ove dvije jame. Proširenja u Maloj i Velikoj sali su nastala procesom salamanja i oburvavanja tavanice. Zbog svega toga jama je ponorsko-salomna. Dimnjak ukazuje na vezu sa Malom jamom.
Ispitivanja Gaćine jame su utvrdila da je ona nekad bila jedan od ponora petrovačke pra-rijeke prilikom njenog sukcesivnog pomjeranja i skraćivanja od ušća prema izvorištu. To se naročito zaključuje po postojanju još dvije jame u pravcu sjeverozapada, prema Bihaću. To je jama u Dugom polju i jama pod Koviljačom.
U Rudom polju na granici prema Gromačama, lijevo od puta za Krnjeušu nalazi se Avdijina pećina. Ulazni otvor je u samoj ravni polja, na nadmorskoj visini 573 m. Pećina je sasvim mala sa jednim prostim kanalom od krednih krečnjaka. Nastala je radom ponirućih voda.[2]
Kuće zauzimaju pretežno okrajke ravnice, manjim dijelom uspinju se po plećinama. U jednom kraju sela ima njiva i iznad kuća. Selo se dijeli u nekoliko dijelova: Glavica (Radanovića), Kula, Doline, Redžin Kraj, Očigrije, Gradina.[3] Ovo je jedino selo bez izvorske vode na petrovačkom području.
Istorija uredi
Antičko doba uredi
U Vrtoču na nadmorskoj visini od 1091 m, na najvišoj ošumljenoj, ali vrlo kamenitoj glavici brda Čučeva, leži osamljena gradina iz ilirskog doba.[4] Sastoji se od manjeg unutarnjeg grada i od većeg predgrađa, koji su sa zapada i sjevera i djelomice sa sjeverozapada opasana 2-3 metra visokim kamenitim nasipom, a sa južne i zapadne strane dovoljno zaštićena okomitim stijenama. Ukupna dužina gradine iznosi 360 m, a širina joj je na južnom kraju 170 m.[5] Uz gradine na Željezniku iznad Vranovine i one iznad Janjila (preko 1400 metara), obe na Grmeču i ova spada u grupu onih nedovoljno istraženih, a nalazi se na tim visinama.
Na ravnoj uzvisini od 711 m. nadmorske visine nalazi se gradina, koja je uokolo opasana nasipom, podignutim od kamena i zemlje, a sastoji se od unutarnjeg grada i predgrađa. Oblik joj je nepravilna elipsa, koja se na jugu svršava rtom, a duga je od sjevera prema jugu 295m, pri najvišoj širini od 140m. Nasipi dostižu visinu od 1 m. iznutra, a oko 2 m. izvana.
U gradini pronađen je poklopac kamenitog rimskog sarkofaga. Dug je 2,2m, širok 1,3m koji je ukrašen zabatima. Pronađeni su i: mali bronzani fragmenat, ulomak žrvnja, razbijena taljika od ilovače i mnoštvo ostataka od suđa građenog rukom.[6]
U predgrađu te gradine sagrađena je u novije doba crkva u Vrtoču, koja stoji na temeljima prijašnje, srednjovjekovne crkve. Oko te crkve leže stećci u obliku ploče, na jednoj kratkoj strani zaobljene i ukrašene polumjesecom, dok na drugom kraju imaju pravokutan oblika, sa ljiljanom i krstom.[6]
Drugi svjetski rat uredi
U Aprilskom ratu 1941. godine Nijemci su 12.aprila došli iz pravca Bihaća. Njihov tenk je napravio nekoliko krugova po čaršiji i ispalio granatu u jedno drvo. Bili su pozdravljeni od mještana hrvatske nacionalnosti. Zbog toga je žandarmerijski narednik pucao u jednog mještanina. Bio je to jedini metak ispaljen u Aprilskom ratu na teritoriji Bosanskog Petrovca. Nakon uspostavljanja vlasti Nezavisne Države Hrvatske u mjestu je formiran ustaški stožer. Provođenje genocidne ideologije prema drugim nacijama počelo je veoma brzo. Kroz mjesto su prolazili kamioni puni naroda koji je odvođen na stratišta.
Ujutro, 28. jula, ustaše su pohvatale 30 viđenijih, imućnijih ili obrazovanih ljudi, kamionom odvezli u pravcu Bihaća i pobili na mjestu koje nije nikad utvrđeno.[7]
Stanovnici Vrtoča pobjegli su u Grmeč i pridružili se ostalim ustanicima na petrovačkom području. Napali su ustašku postaju 2.8.1941 poubijali ih zajedno sa porodicama, njihove kuće zapalili i oslobodili Vrtoče. Kasnije su ustaše ponovo preuzeli selo i zapalili ga. Vrtočani su se iselili u okolna sela. Ratni haos je trajao četiri godine.[8][9]
Centralno spomen obilježje u Vrtoču je u potpunosti obnovljeno i svojom simbolikom čuva sjećanje na 408 boraca i 768 žrtava fašističkog terora iz Drugog svjetskog rata sa područja Vrtoča, Bjelaja, Prkosa i Oraškog Brda. U selu je rođen narodni heroj Branko Surla.
Stanovništvo uredi
| Nacionalnost | 1991. |
| Srbi | 407 |
| Muslimani | 0 |
| Hrvati | 2 |
| Jugosloveni | 0 |
| ostali | 20 |
| Ukupno | 429 |
Privreda uredi
U selu je zadruga za tov i obradu pilića u klaoničkim kapacitetima, odgoj višenedeljnih purana, proizvodnja pšenice i tritikalea, te proizvodnja krompira. U selo se nalazi i seosko domaćinstvo Čardaklije.
Reference uredi
- ↑ Nacionalni sastav stanovništva - Rezultati za Republiku po opštinama i naseljenim mjestima 1991.. Sarajevo: Izdanje Državnog zavoda za statistiku Republike Bosne i Hercegovine.
- ↑ PETROVAČKO POLJE –Dr. Rade Davidović, Novi Sad, 1981
- ↑ „Petar Rađenović: BJELAJSKO POLJE I BRAVSKO- Antropogeografska ispitivanja”. Srpska Kraljevska Akademija u Beogradu 1925. i 1923. Godine. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Vejsil Ćurčić: Starine iz okoline Bosanskog Petrvca”. Zemaljski muzej, Sarajevo, 1902.. Pristupljeno 9. 2. 2023.
- ↑ „SVPPLEMENTVM REBELLIO ILLYRICI I – GERMANIKOVA “POUNJSKA OFANZIVA””. INSTITUT ZA ISTORIJU • Br. 4, 1-234, Sarajevo 2009.. Arhivirano iz originala na datum 2018-07-14. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ 6,0 6,1 V. Radimsky, Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, godina 1894.
- ↑ „Lazo Radošević: VRTOČE U USTANKU”. Opštinski odbor SUBNOR, 1974 -PETROVAC U NOB, knjiga 1. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Nikica Pilipović: Vrtočani u danima ustanka, požara i otpora”. Opštinski odbor SUBNOR, 1974 -PETROVAC U NOB, knjiga 1. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Petar Radošević: Teror ustaša u Vrtoču”. Opštinski odbor SUBNOR, 1974 -PETROVAC U NOB, knjiga 1. Pristupljeno 9. 2. 2016.
