Wikipedija

Stanko Dragić

Stanko Dragić je bio jugoslovenski komunista i revolucionar, član CK KPJ i vođa partijske organizacije Zagreba.[1]

Ubijen je nevin u Staljinovim logorima 1930-ih.

Biografija uredi

Stanko Dragić je bio porijeklom iz Bosne, iz Žepča.[2] Prema drugom izvoru, rođen je 1898. godine u Prozoru.[3]

Omladinski aktivizam uredi

 
Disidentski časopis Omladinska borba pokrenut 1. maja 1923. u Zagrebu.

Dragić je član KPJ od osnivanja 1919. godine.[3] 1920-ih je radio kao poslovođa u tvornici cipela u Zagrebu, na Zavrtnici. Bio je aktivan član SKOJ-a u Zagrebu 1922. godine. Na njegovom radnom mestu okupljala se ilegalna komunistička omladina.[2] Zbog isuviše radikalnih stavova, njegova grupa je krajem 1922. godine isključena iz pokreta.[4] Na isključenje iz SKOJ-a reagovali su štampanjem letka povodom godišnjice smrti crvenopravdaša i atentatora Alije Alijagića, 8. ožujka 1923.[4]

Prvog maja 1923. godine isključena grupa omladinaca, na čelu sa Stankom Dragićem, Milanom Durmanom, Antunom Mavrakom, je pokrenula časopis Omladinska borba.[5] Još pre izlaženja časopisa, zagrebačka Borba se ogradila od njega, obzirom da nije imao odobrenje partijskih organa. Dragićeva družina je optuživana da hoće da stvori poseban Savez radničke omladine i da "odbija da se podvrgne opštoj disciplini."[5] Međutim, list je nastavio da izlazi jer su mu podršku dali i neki stariji članovi KPJ.[4]

Uz podršku starijih revolucionara, isključenim omladincima pošlo je za rukom da na II zemaljsku konferenciju KPJ, 9—23. maja 1923. u Beču, pošalju svoje delegate, nakon čega članovi CK Rajko Jovanović i Čeda Kuzmić oštro istupaju protiv raskola u pokretu. U jesen 1923. godine došlo je do sređivanja odnosa među skojevcima u Zagrebu, pa je i Omladinska borba prihvaćena kao legalni organ SROJ-a, odnosno "list Saveza radničke omladine Jugoslavije".[4] Nakon 17 objavljenih brojeva, izlaženje lista je obustavljeno nakon policijske zabrane 15. januara 1924. godine.[6]

Stanko Dragić je bio veliki protivnik sukoba frakcija unutar KPJ. On i Anton Mavrak su rukovodili antifrakcijskom borbom u Zagrebu 1920-ih. 1925. godine Mavrak i Dragić su izabrani u Mesni komitet, u kome su imali podršku i u Mladenu Coniću i Andriji Hebrangu.[7] Dragić je u Zagrebu po tvornicama organizovao jaka uporišta, a u jednom preduzeću čak proglasio uvođenje komunizma, pošto je prethodno uspeo da "obrlati" vlasnika i njegovu kćer.[8]

Uoči odlaska u emigraciju Stanko Dragić je bio rukovodilac jedne od najjačih partijskih organizacija u Jugoslaviji, sekretar MK KPJ za grad Zagreb, te član CK KPJ.[2][3]

Studije u Moskvi uredi

Pred policijskim progonima morao je pobjeći iz Jugoslavije u Sovjetski Savez. Od 1926. godine je živio u Moskvi i studirao na Sveučilištu zapadnih naroda.[2] Iste je godine postao član SKP (b).[3]

Na sveučilištu je slušao predavanja profesora Ante Cilige, koji je bio neskriveno kritičan prema Staljinu, tražio povišenje plaća sovjetskim radnicima, tvrdio da se rukovodstvo SKP(b) birokratiziralo, da se u SSSR-u provodi teror nad seljaštvom, da je SSSR preuzela Kominternu, da SSSR pomaže desničarima u pojedinim sekcijama Kominterne i u KPJ.[3] Ohrabren ovakvim izjavama, Dragić je počeo i drugim profesorima postavljati "provokaciona pitanja".[3]

Isključen je sa Univerziteta 7. VI. 1929. godine zbog "trockističkih" stavova i poslan u Lenjingrad gdje se zaposlio kao fizički radnik u tvornici »Elektrosila«.[3]

Logor u SSSR uredi

»Bio je fanatičan revolucionar. Porijeklom iz Bosne, iz Žepča, neobuzdana temperamenta, brz u govoru, sav u pokretu, uvijek je poticao na akcije i radovao se i najmanjem uspjehu. Bio je to čovjek koji nije imao privatnog života i koji je sve svoje vrijeme posvetio revolucionarnom radničkom pokretu. [...] Osuđen je na tri godine zatvora. Istog dana kada je imao izaći na slobodu, saopćili su mu da ga je ista enkavedeovska trojka ponovo osudila na tri godine. Dragić je neprekidno protestirao protiv te užasne nezakonitosti i, naravno, izvlačio neprekidno nove teške disciplinske kazne.«[2]

Karlo Štajner, jedan od sapatnika

Svibnja mjeseca 1930. godine GPU je u Lenjingradu i Moskvi uhitio grupu jugoslavenskih komunista, zbog veza s trockističkom opozicijom.[2] Stanko Dragić je za vrijeme hapšenja u Lenjingradu pružio otpor.[3] Nakon toga je, kao trockista, sa dr Antom Ciligom i grupom Jugoslovena bio osuđen na 3 godine robije.

 
Grupa zatvorenika na prinudnom radu

Nakon tri godine zatočeništva, na koliko su bili osuđeni, 1933. godine Dragić i drugovi su štrajkom glađu tražili od sovjetskih organa da ih puste da se vrate u Jugoslaviju. Međutim, sovjetski organi ne samo da ih nisu pustili, već su im produžili zatvor za dvije godine, bez nove optužnice niti suđenja (Sovjetski zakoni daju pravo GPU-u da automatski i bez suđenja produže rok zatočeništva i progonstva).[2] Nakon ovog štrajka Jugoslovene su razdvojili na razne strane. Ciliga je morao ići u Jenisejsk, na daleki sibirski istok; Mustafa Dedić je poslat u zapadni Sibir, u selo Kolpačevo, u Narjamskom srezu; Dragić u Saratov na Volgi; Stefana Heberlinga su premještali od mjesta do mjesta sve do Urala.

Stanko Dragić je pokušao bekstvo kako bi se vratio u Jugoslaviju. Bio je uhapšen na rusko-poljskoj granici 1934. i zatvoren u tajne samice na Solovjetskim otocima u Ledenom Oceanu.[2]

Od njihove grupe, jedino je Ciliga 1935. godine uspeo da se izvuče. Po izlasku iz SSSR-a, on je u Francuskoj i Jugoslaviji vodio kampanju za oslobađanje svojih drugova.[3] Njegovim naporima se žestoko suprotstavljao vrh KPJ. Ciligu su proglasili »trockistom«, »špijunom talijanskih fašista« i »agentom jugoslavenske policije«.[3] Dragić je u službenom partijskom glasilu »Proleter« 1937. godine proglašen »sumljivim avanturističkim polukriminalnim tipom«.[3]

Smrt uredi

U prosincu 1938. godine Stanku Dragiću je saopćeno da je ponovo dobio tri godine. Sovjetskog oficira koji mu je čitao presudu Dragić je "ispsovao na pasja kola". To je platio sa deset dana ”karcera”. Vratio se bijesan, popeo se na prozor i počeo vikati iz svega glasa:

Drugovi, ako netko ikada dođe na slobodu, neka kaže da je jugoslavenski komunist Dragić stradao nevin i da su ga nevinog mučili.[2]

– Stanko Dragić

Odmah su dotrčali upravnik zatvora Korčkov, Bardin i dva vojnika. Dragića su okovali i odveli, a poslednje reči su mu bile: "Zdravo, drugovi!"[2] Odveli su ga na zloglasni otok Sekirnaja Gora, ubili i bacili u more.[2]

Povezano uredi

Reference uredi

  1. ↑ Živojin Pavlović, Bilans sovjetskog termidora: Prikaz i otkrića o delatnosti i organizaciji Staljinskog terora
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 Jugoslavenski trockisti u Sovjetskom Savezu: Stanko Dragić
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 Ivan Očak: Dr. Ante Ciliga – otpadnik komunizma i staljinske čistke
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Petar Požar, Jugosloveni žrtve staljinskih čistki (str. 288), Beograd, 1989.
  5. ↑ 5,0 5,1 Milan Vesović, Revolucionarna štampa u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca (str. 116), Beograd, 1979.
  6. ↑ Milan Vesović, Revolucionarna štampa u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca (str. 117), Beograd, 1979.
  7. ↑ http://books.google.rs/books?id=nrkcAAAAIAAJ&q=Stanko+Dragi%C4%87&dq=Stanko+Dragi%C4%87&hl=en&sa=X&ei=cRzVU52CGend4QTf_ID4DA&ved=0CDMQ6AEwBQ
  8. ↑ Petar Požar, Jugosloveni žrtve staljinskih čistki (str. 293-301), Beograd, 1989.

Vanjske veze uredi

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Stanko_Dragić&oldid=41559449