Wikipedija

Sremski Karlovci

Sremski Karlovci (hrvatski: Srijemski Karlovci, nemački: Karlowitz ili Carlowitz, mađarski: Karlóca, turski: Karlofça), grad i opština u AP Vojvodini, u Srbiji. Sremski Karlovci se nalaze na desnoj obali reke Dunav, 6 km od Novog Sada i 4 km od Petrovaradina na starom putu prema Beogradu.

Sremski Karlovci


Pogled na Sremske Karlovce

Osnovni podaci
Država  Srbija
Pokrajina Vojvodina
Upravni okrug Južnobački
Opština Sremski Karlovci
Stanovništvo
Stanovništvo (2022) 8839
Gustina stanovništva 174 st./km²
Geografija
Koordinate 45°12′05″N 19°56′02″E / 45.2015°N 19.934°E / 45.2015; 19.934
Nadmorska visina 102 m
Površina 50,8 km²
Sremski Karlovci na mapi Srbije
Sremski Karlovci
Sremski Karlovci
Sremski Karlovci (Srbije)
Ostali podaci
Poštanski kod 21205
Pozivni broj 021
Registarska oznaka NS


Koordinate: 45° 12′ 05" SGŠ, 19° 56′ 02" IGD

Nazivi uredi

Sremski Karlovci su poznati po još nekim nazivima na drugim jezicima: nem. Karlowitz, Carlowitz, mađ. Karlóca, tur. Karlofça.

Istorija uredi

Rana istorija uredi

U doba Rimskog carstva na mestu današnjih Karlovaca se nalazilo malo utvrđenje.

Grad se prvi put pominje 1308. kao tvrđava pod imenom Karom, podignuta na rimskim temeljima. Karom je 1521. utvrđenje i naselje u Mađarskoj kraljevini, pod vlašću plemićkih porodica Batori i Morović.

Turska vlast uredi

Otomanski vojskovođa Bali-beg je zauzeo ovo mesto 1521. Ono će pod turskom vlašću ostati narednih 170 godina.

 
Bogoslovija Svetog Arsenija Sremca.

Slovensko ime, Karlovci, prvi put se pominje 1532-1533, u rukopisnom Otačniku manastira Krušedola. Za vreme otomanske vlasti mesto je bilo naseljeno Srbima i malim brojem Turaka. Godine 1545, Karlovci su imali 547 hrišćanskih stanovnika (Srba). U gradu su postojale 3 pravoslavne crkve i jedan manastir.

Pod turskom vlašću, Karlovci su postojali do 1688, do Velikog Bečkog rata (1683-1699), kada su Turci u povlačenju prema Beogradu spalili i uništili ovo mesto. Od 16. novembra 1698. do 26. februara 1699. u Karlovcima je održan kongres, koji je označio kraj neprijateljstva između Osmanskog carstva i Svete lige (koalicije Austrije, Poljske, Mletačke republike. Sa Rusijom je Turska potpisala posebno mir u trajanju od dve godine. Ovaj dogovor poznat je kao Karlovački mir. Po ovom dogovoru, Karlovci su postali deo habzburških poseda pod imenom Vojna krajina. Na mestu gde je potpisan mir, podignuta je 1817. godine kapela posvećena Svetoj Gospi od mira.

Habzburška vlast uredi

 
Pravoslavna crkva Svetog Nikole.

Posle 1699. godine Karlovci postaju značajno trgovačko naselje, jer se preko ovog mesta usmeravaju trgovački putevi prema Turskoj. Blizina Dunava svakako je doprinosila još većem intenziviranju trgovine. Od 16. veka Karlovci su postali jedno od crkvenih središta srpskog naroda. Posle Prve seobe Srba 1690. Karlovci postaju jedan od kandidata za novo središte srpskih arhijereja. Tek posle Trećeg crkvenog privilegovanog izbornog sabora, 1713. godine, odlučeno je da se novo središte mitropolita iz manastira Krušedola premesti u Karlovce.

Karlovci su bili sedište eparhije.

1718. godine Karlovčani su obnovili Donju crkvu koju su Turci oštetili prilikom povlačenja posle bitke kod Petrovaradina 1716. a koja je podignuta 1710. godine.

Godine 1726. otvorila se u Karlovcima prva škola, zaslugom Mitropolita Mojseja Petrovića. Prvi učitelj bio je Maksim Suvorov, koji je iz Rusije doneo prve udžbenike.

1733. godine, došla je u Karlovce još jedna grupa učitelja predvođena Emanuelom Kozačinskim, koji je kao profesor poetike i retorike predstavio sa svojim đacima prvu dramu u istoriji novije srpske književnosti, Tragikomediju o smrti poslednjeg srpskog cara Uroša V.

Godine 1739. u Karlovce se doselila brojna zajednica od 51 nemačke porodice i potom nastanila u podnožju Magarčevog brega oko Kapele mira.

Godine 1746. izgrađen je novi hram Gornje Vavedenjske crkve na temeljima starog, po mnogo čemu sudeći, manastira iz 16. veka.

Grad je 1753. imao 3.843 stanovnika, od čega 3.110 Srba.

Najznačajniji period u istoriji grada započeo je od stupanja na položaj mitropolita Pavla Nenadovića 1749. godine. Oživeo je zapuštene škole, osnovao poseban crkveno narodni fond, iz kojeg su se finansirali učitelji i sveštenici, osnovao je štampariju, podigao sabornu crkvu posvećenu Sv. Nikolaju, obnavljao je fruškogorske manastire, proširio i ukrasio dvor i obližnju baštu, poklonio mnogo knjiga za tadašnje škole. Koliko je bio značajan i nezamenljiv, potvrdiće i stanje kakvo je nastalo posle njegove smrti (1768.), škole i fond su se ugasili i do dolaska mitropolita Stefana Stratimirovića u Karlovcima se malo od pređašnjeg sjaja održalo.

1768. godine, Karlovce su posetili budući car Josif II, princ Albert i feldmaršal Laudon.

Bolnica u Karlovcima je podignuta 1770. godine u Donjem kraju.

Godine 1776. štampan je u Karlovcima prvi katalog mitropolijske biblioteke odakle saznajemo da je fond raspolagao sa 504 knjige i 104 stara rukopisa.

U ovom periodu Karlovci su imali najviše zanatskih radionica i trgovačkih radnji (1770. bilo je 36 dućana i 144 zanatlije, oko 30-40 kafana i nekoliko hiljada jutara pod zasadima vinograda).

1787. godine građani Karlovaca su bili oslobođeni državnog kuluka.

1788. godine, u Karlovcima je izbio veliki požar. kada je izgorela skoro čitava čaršija.

Karlovci su brzo obnovljeni zahvaljujući mitropolitu Stefanu Stratimiroviću, koji je dao novi podstrek ekonomskom usponu i novom preporodu. U Karlovcima su tada živeli najbogatiji Srbi, koji su sabirali u ovo mesto ogroman kapital i koji se uvek na pravi način kanalisao i upotrebljavao za korist svoga roda.

Jedan od takvih projekata bio je i osnivanje Karlovačke gimnazije. Gimnazija je osnovana prilozima Dimitrija Anastasijevića Sabova (20000 forinti) i ostalih građana (s.19000). Car Leopold II poveljom od 11. 10. 1791. godine, odobrio je osnivanje gimnazije. Brigu o radu i životu gimnazije preuzeo je Patronat i Starateljstvo gimnazijskih fondova sa mitropolitom Stratimirovićem na čelu. Škola je otpočela sa radom 1. 11. 1792. u staroj zgradi Latinske škole gde se organizovala nastava do podizanja nove zgrade 1891. godine.

Mitropolit Stratimirović je 1794. godine osnovao i bogosloviju, kao drugu po starosti u svetu (posle Kijevske). Malo kasnije, 1798. godine, osnovao je i internat Blagodjejanije, u kojem su stanovali i hranili se siromašni bogoslovi i gimnazijalci.

Vuk Stefanović Karadžić je u toku 1805, pa sve do kraja 1806. godine, učio u Karlovcima da čita srpski i nemački, završio slovensku gramatiku i celu aritmetiku i katihizis. U ovom periodu gimnaziju su pohađali Sima Milutinović Sarajlija i Dimitrije Davidović, sinovi Alekse i Jakova Nenadovića.

Početkom 19. veka u Karlovcima se otvara malo naučno društvo, poznatije kao Karlovački krug, koje je okupilo mnoge umne ličnosti, i koje se bavilo pitanjima jezika i istorije.

1807. godine osnovana je Prva apoteka.

Trudeći se da nastavi kontinuitet umetničkog razvoja i negovanja pravoslavne ikonografije, mitropolit Stratimirović je 1809. godine osnovao Crtačku školu.

Do kraja 1811. godine završeno je zidanje zgrade Magistrata.

Mitropolit Stratimirović koji je svojom angažovanošću obeležio jednu epohu u Karlovcima, umro je 23. 09. 1836. godine i sahranjen u Sabornom hramu.

 
Proglašenje Srpske Vojvodine - Majska skupština u Sremskim Karlovcima

Majska skupština održana 13. (1.) maja 1848. godine, u Karlovcima. Tada je mitropolit Josif Rajačić proglašen za patrijarha, pukovnik Stefan Šupljikac za vojvodu, Đorđe Stratimirović za predsednika Glavnog odbora i komandanta srpske vojske, te zaključena borba protiv Mađara u odbranu narodnih i crkvenih prava. Srpski narod je proglašen za politički slobodan i nezavistan pod austrijskom krunom. Oblasti Srema, Banata sa Granicom i kikindskim distriktom, Bačke sa bečejskim distriktom i šajkaškim bataljonom, Baranje te delovima Vojne krajine proglašene su za Srpsku Vojvodinu.

Kao glavni grad su određeni Karlovci, kasnije Zemun, pa Veliki Bečkerek, i na kraju Temišvar.

I upravo napadom mađarskih trupa iz Petrovaradina predvođeni generalom Hrabovskim 12. 06.1848. na Karlovce, otpočele su borbe Srba sa regularnom vojskom.

Godine 1849, Srpska Vojvodina je transformisana u provinciju Srpska Vojvodina i Tamiški Banat. Karlovci nisu uključeni u ovu provinciju, već su ostali u Vojnoj krajini. Krajina je ukinuta 1881, otkad je grad u kraljevini Hrvatska i Slavonija, što je bio autonomni deo Austrougarske.

Neposredno pred revoluciju 1848. patrijarh Rajačić je podigao raskošnu rezidenciju Ilion (danas gradski muzej), sa malim vrtom i zimskom baštom.

1858. godine, zauzimanjem patrijarha, u Karlovcima je otvorena nova tipografija, koja je uspešno radila do 1866. godine.

U Karlovcima je održan i čuveni Blagoveštenski sabor 1861. godine, organizovan zbog odluke Beča da, uspostavljajući kompromis sa mađarskom aristokratijom, utvrdi konačno teritorijalni integritet Ugarske, te zbog toga i ukine vojvodstvo, Srpsku Vojvodinu i Tamiški Banat. Sabor je predstavio predloge i uslove pod kojim će se ova oblast integrisati sa Ugarskom.

U Karlovcima su se organizovali Narodno–crkveni sabori 1864, 1865 i 1869.

Obeležavajući tridesetogodišnjicu od smrti Branka Radičevića, inicijativom učenika Karlovačke gimnazije 22. 07. 1883. godine, pesnikovi posmrtni ostaci su, uz veliku svetkovinu, preneti iz Beča na Stražilovo.

Zaslugom patrijarha Germana Anđelića i njegovog naslednika Georgija Brankovića sa Mitrovačkim protom Stevanom Anđelićem, podignuta je nova zgrada Karlovačke gimnazije prema projektu mađarskog arhitekte Đule Partoša.

 
Karlovačka patrijaršija, 19. vek

Drugo slavno karlovačko učilište, Bogoslovija je u vreme patrijarha Georgija Brankovića stasala u izuzetno uglednu školu, koja je pružala izuzetno obrazovanje. 1900. godine, podignut je prvi seminar za udoban i đacima primeren život.

Na inicijativu Patrijarha Brankovića, počela je da se gradi nova zgrada dvorske rezidencije 1892., prema projektu arh. Vladimira Nikolića. Zgrada je dovršena do 1884. godine. U dvoru se nalazi kapela Sv. Dimitrija, sa prelepim ikonostasom koji je naslikao Uroš Predić 1898. godine.

Srpska manastirska štamparija je otvorena 1895. zaslugom Ilariona Ruvarca i Platona Telečkog. Radila je vrlo plodno do 1941. godine. U Karlovcima su u ovom periodu izlazila dva značajna lista: Srpski sion od 1895. do 1907. i Brankovo kolo, književni časopis od 1895. do 1914. godine.

Slavnu kompoziciju Seoba Srba patrijarh Georgije Branković je naručio od Paje Jovanovića 1895. za Milenijumsku izložbu u Budimpešti. Januara 1904. godine, u Karlovcima je osnovano Sokolsko društvo.

Za vreme novog patrijarha Lukijana Bogdanovića, Saborni hram je dobio sadašnji izgled 1909/10. prepravkom njene fasade, a zidovi iznad pevnica i stolova ukrašeni su monumentalnim kompozicijama Paje Jovanovića.

Dragoceni časopis za unapređenje istoriografije Arhiv za istoriju Srpske mitropolije karlovačke, izlazio je u Karlovcima od 1911. do 1914. godine.

Posle 1918. godine uredi

Ujedinjenje srpskih pravoslavnih eparhija organizovano je na Prvoj konferenciji pravoslavnih episkopa 31. 12.1918. u Karlovcima. Tada je proglašeno ujedinjenje crkava i uspostavljena Srpska patrijaršija. Svečano proglašenje SPC održano je u patrijaršijskom dvoru u Karlovcima Beograd je postao crkveno sedište od 30. oktobra 1920., dok je rezidencija privremeno ostala u Karlovcima do 1936. godine.

Odmah posle Prvog svetskog rata, u Karlovcima se naselila značajna kolonija ruskih izbeglica.

Od 1918. Karlovci su postali deo Kraljevine SHS. Ovde su se 1920. doselili oficiri generala bele ruske armije Pjotra Nikolajeviča Vrangela. Tu je stigao i sinod Ruske pravoslavne crkve u izbeglištvu, tako je stvorena Ruska zagranična crkva i formiran privremeni štab ruske carske vojske u izbeglištvu.

U osvit Drugog svetskog rata, u Karlovcima je živelo više od 6000 stanovnika.

U periodu 1929—1941, Karlovci su se nalazili u Dunavskoj banovini, provinciji Kraljevine Jugoslavije. Za vreme Drugog svetskog rata Karlovce su okupirale trupe Sila osovine i prilljučili grad marionetskoj državi NDH. Za vreme rata, Sremski Karlovci su nosili ime Hrvatski Karlovci (sh. Hrvatski Karlovci). Posle rata, mesto je postalo deo AP Vojvodina, pokrajine u Srbiji, unutar FNR Jugoslavije.

Karlovci su oslobođeni 23. 10. 1944. kada je jedna četa Drugog bataljona Sedme vojvođanske brigade svečano umarširala u grad.

Danas su Karlovci zahvaljujući svojoj slavnoj prošlosti ostali važan kulturni i duhovni centar srpskog naroda.

Od 1980—1989, Sremski Karlovci su bili jedna od 7 opština grada Novi Sad. Danas su Sremski Karlovci samostalna opština.

Znamenitosti uredi

 
Fontana četiri lava u Sremskim Karlovcima

Sremski Karlovci su sačuvali izvestan broj važnih građevina iz 18. veka. Ističu se sledeće građevine:

Demografija uredi

 
Mapa opštine Sremski Karlovci

U naselju Sremski Karlovci živi 7105 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,8 godina (38,5 kod muškaraca i 41,1 kod žena). U naselju ima 2966 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,98.

Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka
Demografija
Godina Stanovnika
1948. 5350 [2]
1953. 5618
1961. 6390
1971. 7040
1981. 7547
1991. 7534 7403
2002. 9060 8839


Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi
  
 6664 75.39%
Hrvati
  
 753 8.51%
Jugosloveni
  
 254 2.87%
Mađari
  
 215 2.43%
Crnogorci
  
 89 1.00%
Nemci
  
 71 0.80%
Slovaci
  
 27 0.30%
Slovenci
  
 19 0.21%
Makedonci
  
 19 0.21%
Rusini
  
 14 0.15%
Rusi
  
 10 0.11%
Romi
  
 10 0.11%
Ukrajinci
  
 7 0.07%
Rumuni
  
 6 0.06%
Muslimani
  
 4 0.04%
Albanci
  
 4 0.04%
Česi
  
 3 0.03%
Bugari
  
 3 0.03%
Bunjevci
  
 2 0.02%
Goranci
  
 1 0.01%
nepoznato
  
 329 3.72%


Stanovništvo prema polu i starosti [3]
m ž
? 7
  
  
 13
80+ 49
  
  
 114
75-79 78
  
  
 163
70-74 173
  
  
 230
65-69 261
  
  
 282
60-64 246
  
  
 295
55-59 218
  
  
 231
50-54 340
  
  
 353
45-49 372
  
  
 360
40-44 325
  
  
 368
35-39 270
  
  
 300
30-34 309
  
  
 255
25-29 309
  
  
 289
20-24 345
  
  
 291
15-19 340
  
  
 309
10-14 241
  
  
 276
5-9 235
  
  
 220
0-4 179
  
  
 193
prosek 38.5 41.1
Domaćinstva
Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 1956 1942 2219 2340 2644 2558 2966
Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova
Broj domaćinstava 575 684 580 709 259 113 32 7 5 2 2.98
Domaćinstva
Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 3642 1163 2182 144 140 13 3853
Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova
Broj domaćinstava 807 2204 645 188 9
Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija Proizvodnja i snabdevanje... Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 1636 88 5 10 515 27 98 251 47 143
Ženski 1332 30 2 3 310 7 22 256 58 45
Oba 2968 118 7 13 825 34 120 507 105 188
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 17 55 77 53 38 108 - 1 103
Ženski 45 58 76 126 157 105 2 - 30
Oba 62 113 153 179 195 213 2 1 133

Poznate ličnosti uredi

Karlovački mitropoliti i patrijarsi Srpske pravoslavne crkve od 1690. - 1920. godine:

Druge ličnosti:

Galerija uredi

  •  
    Karlovačka gimnazija
  •  
    Pravoslavna bogoslovija
  •  
    Centar grada
  •  
    Platan drvo pod zaštitom države
  •  
    Patrijaršija
  •  
    Pravoslavna crkva svetog Nikole
  •  
    Gradski trg
  •  
    Fontana na trgu
  •  
    Spomenik palim borcima
  •  
    Gornja crkva
  •  
    Ulaz u gornju crkvu

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ↑ „Turistički biro Sremskih Karlovaca”. Arhivirano iz originala na datum 2008-09-14. Pristupljeno 2013-03-28. 
  2. ↑ Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
  3. ↑ Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7

Spoljašnje veze uredi

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Sremski_Karlovci&oldid=41835255