Skošansko more
Skošansko more (engl. Scotia Sea, dosl. Škotsko more) je more površine od preko 900.000 km² koje leži na jugu Atlantika[1] i manjim dijelom u Južnom oceanu.
Skošansko more | |
|---|---|
 Skošansko more na karti južne polutke
| |
| Lokacija | Južna Amerika i Antarktik |
| Koordinate | 57°30′S 40°00′W / 57.5°S 40°W |
| Vrsta | rubno more |
| Površina | 900.000 km² |
| Najveća dubina | 7900 m |
| Širi sliv | atlantski, južnooceanski |
| Obalne države |  Argentina Ujedinjeno Kraljevstvo Čile
|
Karakteristike uredi
Skošansko more leži u složenom i tektonski aktivnom morskom bazenu (ispod leži Skošanska ploča), zatvorenom sa sjevera, istoka i juga točkaskim nizom otoka (Skošanski luk).[1] On formira podmorsku transverzalu dugu oko 4350 km, koja povezuje Ognjenu zemlju u Južnoj Americi sa Palmerovom zemljom na sjeveru Antarktičkog poluotoka.[1] Zapadnu granicu mora formira isprekidani greben na sjeverozapadu koji ga dijeli od Drakova prolaza.
Skošanski luk, ima luk aktivnih vulkana, na svom istočnom kraju, pa ga zbog tog uspoređuju po obliku i geološkim karakteristikama sa vulkanskim lancem u istočnom Karipskom moru na sjevernim Antilima. Zbog tog su stariji geolozi Eduard Suess i Otto Nordenskjöld taj kraj i zvali Južnim Antilima.[1]
Skošansko more se da podijeliti u dvije cjeline; zapadnoskošanski bazen, koji je veći i istočnoskošanski bazen, one su podjeljene niskim grebenom koji povezuje Južnu Georgiju sa južnoorknejskim otocima.[1] Prosječna dubina Skošanskog mora uglavnom varira od 3000 do 4000 m, ali na istoku, kod vulkanskog luka na južnosendvičkim otocima dubine prelaze 7900 m, kod Meteorskog bezdana u Južnosendvičkom rovu.[1] Vode južnih mora koje se vrte oko Antarktika u smjeru kazaljke na satu, usmjeravaju se kroz 965 km široki Drakov prolaz u Skošansko more, preko nekoliko glavnih prolaza u Skošanskom luku.[1]
Ime i historija istraživanja uredi
More je dobilo ime prema istoimenom škotskom istraživačkom brodu Scotia iz Nacionalne škotske antarktičke ekspedicije (1902. – 1904.) koju je vodio William Speirs Bruce.[1]
Istraživanje Skošanskog mora ima dugu tradiciju koja se proteže do 17. vijeka. Ono se inteziviralo tokom 18. i 19. vijeka u gramzljivoj potrazi za kitovima i tuljanima. Tad su izgrađena privremena i trajna naselja na Južnoj Georgiji i Falklandima. Kad je sredinom 20. vijeka, ograničen lov na kitove i tuljane, daljnja istraživanja tog mora svela su se isključivo u naučne svrhe. Tokom Međunarodne geofizičke godine 1957. – 1959. (a i nakon nje), Skošansko more intenzivno su proučavale čileanske, argentinske, britanske i američke naučne ekipe.[1]
Flora i fauna uredi
Sjeverni krak Skošanskog luka uključujući i Južnu Georgiju, leži u subantarktičkom klimatskom pojasu, a južni krak (južno od antarktičke konvergencije) leži u hladnoj antarktičkoj zoni.[1]
U skladu sa tim varira i flora i fauna – Južna Georgija ima relativno bogatu floru nalik na tundru, dok po otocima u zoni Antarktika rastu samo primitivne zajednice uglavnom bezsjemenjače kao što su lišajevi, mahovine i alge. U čitavom području žive brojne vrste ptica, uglavnom morske ali ima i nekoliko vrsta obalnih ptica. U dijelu mora južno od konvergencije živi gotovo 100 vrsta riba i nekoliko vrsta kitova i tuljana. Ljudska grabežljivost ozbiljno je smanjila populaciju morskih sisavaca, pa su neke vrste gotovo istrebljene. Ptice i njihova gnijezda ugrožavaju nehotično naseljene strane vrste, poput mačaka, pasa, miševa i štakora.[1]
