Sićevačka klisura
Sićevačka klisura predstavlja jednu od najimpresivnijih i najvrednijih klisurastih i kanjonskih krečnjačkih dolina na teritoriji jugoistočne Srbije. Nalazi se između južnih padina Svrljiških planina i Suve planine i predstavlja probojnicu rijeke Nišave kroz Kunovičku površ. Obuhvata 17 km dugu klisuru rijeke Nišave koja počinje od sela Prosek koje se nalazi 14 kilometra uzvodno od Niša, a završava u selu Dolac, koje se nalazi u dolini Bele Palanke.
U okviru klisure izdvajaju se tri morfološke celine - Gradiški kanjon, Prosečka klisura i Ostrovička kotlina. Poseban pečat njenom izgledu daju brojne pećine, potkapine, jame, vrtače, ostenjaci i impozantni krečnjački ekskarpmani Kusače, poređani u lučni, amfiteatralni niz.
Uprkos brojnim uticajima čoveka, na području klisure je registrovano prisustvo većeg broja endemičnih, endemoreliktnih, reliktnih , rijetkih i značajnih vrsta biljaka, čime predtavlja veliki refugijum biljnih vrsta Srbije, Balkana i Evrope.
Posebnu vrijednost područja Sićevačke klisure su brojni srednjovekovni manastiri, crkvišta, gradine i utvrđenja, crkve i drugi vrijedni spomenici, lokaliteti i nalazišta. Među navedenim, dva manastira imaju status nepokretnih kulturnih dobara i očuvani su u celosti - Manastir Svete Bogorodice i Manastir Svete Petke „Iverica“. Takođe, očuvani su i dijelovi čuvenog rimskog puta Via militaris.[1]
Arheologija uredi
U periodu od 2006—2010. godine, u okolini naselja Sićevo u Sićevačkoj klisuri obavljena su arheološka istraživanja dviju pećina — Velike i Male Balanice. Sprovedena istraživanja, na ovom nalazištu omogućila su prikupljanje brojnih nalaza iz praistorijskog doba.[2]
- Više hiljada alatki koje je proizveo neandertalac koji je živio na ovom prostoru Srbije u društvenim zajednicama od 10-15 članova, od jedne do tri biološke porodice koje su se uglavnom bavile sakupljanjem plodova i lovom. Oruđa su načinjena od kvarca, materijala koji se smatra da je lošijeg kvaliteta. Alatke bolje kakvoće, od kremena, nisu toliko brojne. Služila su kao strugači za obradu krzna i kože, zatim kao svrdla, a sa nazubljenim odbicima služila su u obradi drveta.
- Dijelove donje vilice i dijelove postkranijalnog skeleta, falange i ključne kosti hominida, preteča ljudske vrste, koja je prethodila neandertalcu.
- Kosti hijena, pećinskog medvjeda i kozoroga.
- Jedno od najvažnijih otkrića sigurno je ognjište staro najmanje 200.000 godina, koje ukazuje na to da je u paleolitu neandertalac mogao da kontrolisano koristi vatru. To potkrepljuje teoriju da neandertalci nisu bili inferiorniji u odnosu na savremenog čoveka, kako se i sada smatra.
Ispitivanje starosti vilice hominida BH-1 iz pećine Mala Balanica, zasnovane na elektronskoj spin rezonanciji u kombinaciji sa izotopskom analizom serije uranijuma, i infracrvenim/post-infracrvenim luminiscencijskim datiranjem, daju minimalnu starost koja se kreće između 397.000 - 525.000 pne za . To potvrđuje da je to najistočniji primjerak hominida u Evropi datiranog u srednji pleistocen. Zaključci izvedeni iz morfologije vilice BH-1 stavljaju je izvan trenutno uočene varijacije evropskog Homo heidelbergensisa. Nedostatak izvedenih neandertalskih osobina u BH-1 i njegovim savremenim primjercima u jugoistočnoj Evropi, kao što su Kocabaş, Vasogliano i Ceprano, zajedno sa sinapomorfijama srednjeg pleistocena, sugerira različite evolucijske sile koje djeluju na istoku kontinenta gdje izolacija nije igrala takvu ulogu tokom glacijacije. Ovi fosili su bliski morfotipu zajedničkog pretka neandertalaca i "modernog" Homo sapiensa. U tom kontekstu, Balkansko poluostrvo bi moglo biti dio geografskog rasprostiranja populacije „izvora“ jugozapadne Azije za navodnu uzastopnu repopulaciju Evrope u srednjem pleistocenu.[3]
Profesor arheologije Filozofskog fakulteta Dušan Mihailović, čiji tim je došao do otkrića, postavlja tezu da je na ovim prostorima došlo do interakcije između te dvije vrste, što bi bilo od izuzetnog značaja za istraživanje o evoluciji čovjeka. Mihailović tvrdi da u genima današnjeg evropskog stanovništva postoji dva do tri odsto gena neandertalaca, što dokazuje da je došlo do miješanja vrsta.[4]
Hidroelektrane uredi
U Sićevačkoj klisuri nalaze se dvije hidroelektrane napravljene u prvoj polovini XX veka: u Ostrovici hidrocentrala „Sveta Petka“ koja je počela sa radom 1908. godine, 13 godina poslije prve hidroelektrane na svijetu izgrađene na rijeci Nijagari (1895. — SAD). Još uvijek je u pogonu, pretežno se opremom starom oko 100 godina. U selu Sićevo je hidrocentrala „Sićevo“, iz 1921. godine, čiji je idejni projektant bio Nikola Tesla, zbog čega je proglašen počasnim građaninom Sićeva.
Park prirode uredi
Sićevačka klisura je zaštićena kao područje izuzetne biološke raznovrsnosti i stanište ili boravište velikog broja endemičnih, endemoreliktnih, reliktnih i rijetkih vrsta biljaka i životinja, kao poseban primjer pojave i međudejstva geoloških, geomorfoloških i hidroloških procesa i kao predio izraženih obilježja prirodne ljepote i uspješnog spoja prirode, ljudskih tradicionalnih djelatnosti i graditeljstva i kulturno-istorijskih spomenika.
Na osnovu uredba o zaštiti parka prirode „Sićevačka klisura“ („Službeni glanik RS“, br. 16/2000) klisura je zaštićeno područje. I u SFRJ dio područja Sićevačke klisure bio je stavljan pod zaštitu (Skupština opštine Niš, br. 022-48/77 od 26.01.1977. godine).[5]
- Naziv: Park prirode „Sićevačka klisura“.
- Kategorija zaštićenog područja: II (druga) - zaštićeno područje regionalnog odnosno velikog značaja.
- Površina: 7.746 ha
- Režimi zaštite: II (drugog) i III (trećeg) stepena
- Opština: Grad Niš i opština Bela Palanka
- Upravljač: Javno preduzeće „Srbijašume“[6]
Reference uredi
- ↑ „Park prirode Sićevačka klisura - parksdinarides.org - 25.12.2021”. Arhivirano iz originala na datum 2022-01-01. Pristupljeno 2022-01-01.
- ↑ „Pećina Balanica u Srbiji - Misterija ljudske koegzistencije sa neandertalcima”. Patrimundia Indi-Uni: Arheologija i antropologija. Pristupljeno 19. 12. 2021.(en)
- ↑ „William J. Rink, Norbert Mercier, Dušan Mihailović, Mike W. Morley, Jeroen W. Thompson, Mirjana Roksandić - Nova radiometrijska analiza BH-1 hominida iz Balanike (Srbija): Značaj za razumijevanje uloge Balkana u ljudskoj evoluciji tokom srednjeg pleistocena”. Plos computational - Objavljeno 2013.. Pristupljeno 19. 12. 2021.(en)
- ↑ „Neandertalac iz Sićeva: Nova arheološka otkrića u Srbiji mijenjaju istoriju čovječanstva - rs-lat.sputniknews.com”. Arhivirano iz originala na datum 2022-01-03. Pristupljeno 2022-01-03.
- ↑ „Parkovi prirode u Srbiji”. Zavod za zaštitu prirode Srbije - www.paragraf.rs. Arhivirano iz originala na datum 2021-12-29. Pristupljeno 19. 12. 2020.
- ↑ „Sićevalka klisura”. Zavod za zaštitu prirode Srbije - www.paragraf.rs. Arhivirano iz originala na datum 2022-01-01. Pristupljeno 9. 12. 2021.
