Rade Radić

Radoslav Rade Radić (1890—1946) je bio partizanski komandir koji je postao četnički vojvoda i njemački liferant.

Radoslav-Rade Radić
{{{opis}}} {{{opis}}}

Radić je bio politički komesar i član štaba 4. krajiškog partizanskog odreda u Bosni za vreme Drugog svetskog rata. Nakon početka ustanka protiv okupatora izvršio je napad na štab odreda, poubijao sve prisutne članove, i nakon masakra partizana stvorio svoj četnički odred.

Postao je četnički vojvoda u pokretu JVUO Draže Mihailovića. Također je sarađivao sa silama Osovine i vlastima NDH.

Nakon rata mu je suđeno i streljan je 1946. godine kao saradnik okupatora.

Rana biografija

Rođen je 1890. godine u Jošavci kod Banjaluke, od oca Novaka i majke Stoje. Po zanimanju je bio trgovac. Bio je oženjen i imao je troje dece.

Prema tvrdnjama njegovih savremenika, pre rata je dugo godina bio član Komunističke Partije Jugoslavije.

Ratna biografija

Radić je bio jedan od partizanskih komesara u ustanku protiv NDH. Rade Radić je imao dva sina koja su poginula u redovima ustanika za vreme borbe protiv ustaša i domobrana.

Zajedno sa Urošem Drenovićem ubrzo je napustio partizane i napravio zasebne četničke odrede. Već krajem 1941. godine došao je u sukob sa partizanima i tražio podršku okupatora, a njegov odred „Borje“ je potpisao lojalnost NDH.

Učestvovao je sa jedinicama NDH u borbi protiv NOVJ. Postavljen je za člana Nacionalnog komiteta Draže Mihailovića.

Formiranjem Glavnog štaba bosanskih četnika na konferenciji održanoj 21. jula 1942. godine u mestu Jošavka kod Banjaluke, za komandanta ovog štaba bio je izabran Radoslav Radić. Tako su se četnički odredi na teritoriji zapadne Bosne u isto vreme našli pod komandom Radićevog i Birčaninovog štaba.

Saradnja sa NDH i okupatorom

Nemački general-major Fridrih Štal, domobranski oficir i Rade Radić, prilikom sastanka u centralnoj Bosni (u pozadini je drvena građa kojom su trgovali)

Rade Radić je bio jedan od četničkih vođa u Bosni koji je služio NDH i nemačkom okupatoru, ne samo vojno nego i ekonomski. Bio je jedan od ovlašćenih liferanata robe i građe za nemačku vojsku i NDH. Pregovarao je o isporukama hrane i materijala za nemačku i vojsku NDH i potpisivao ugovore. Njegovi četnici su za račun Nemaca i NDH vršili otkup zobi, stočne hrane, životnih namirnica, obezbeđivali puteve, mostove i obavljali i druge poslove. Svi ti poslovi išli su preko Glavnog štaba bosanskih četnika. Osim toga, njegovi ljudi su služili okupatoru i kao vojne jedinice i kao vodiči, jer su poznavali teren.

Radićevi četnici su pomagali ustašama i Nemcima i prilikom eksploatacije drveta. Posle prvih neuspelih pregovora vođenih u avgustu i septembru 1942. godine sa predstavnicima NDH, posredstvom Nemaca postignut je sporazum između Glavnog štaba bosanskih četnika i vlasti NDH o isporuci drveta iz rejona Teslića. O ovom sporazumu Radosav Radić je obavestio komandanta bataljona "Tankosić", čiji su četnici bili određeni da obezbede eksploataciju drveta:

Potpisanim ugovorom između četničke komande 'Borja' sa jedne i hrvatskih vojnih vlasti i uprave Destilacije drveta s druge strane, u tački 5. predviđeno je da Komanda bosanskih četničkih odreda izda odobrenje da li da se drvo pusti ili ne, te na osnovu toga naređujem: 1. Destilaciji drveta saopštite da se za svaki prostorni metar drveta prilikom izvoza ima da plati za balvane 30 kuna (trideset kuna), a za cepanice po 20 kuna.

Za ove usluge četnici su dobijali novac, oružje i municiju u manjim količinama. Pošto je naoružanje bilo jedan od osnovnih problema sa kojim su se četnici suočavali jer je ono u prvom redu zavisilo od pomoći Nemaca i NDH, Radoslav Radić je zahtevao u uputstvima potčinjenim komandama da od Nemaca i NDH traže "da se prvenstveno dobije oružje i municija, jer im je potrebna za borbu protiv partizana (komunista)".

Učešće u zločinima na Kozari

Rade Radić je aktivno učestvovao sa svojom jedinicom u zajedničkom napadu Nemaca i ustaša na civile na Kozari. Pri tom je iskazao veliku kooperativnost i subordinaciju prema jedinicama Vermahta i NDH, što je kasnije bila jedna od stavki u optužnici protiv njega.

Sledeće za šta je odgovarao je ubistvo 20 ranjenih partizana 1. aprila 1942. godine u selu Jošavka, gde je ubijen i komandant NOVJ Mladen Stojanović, a kasnije istog meseca njegovi ljudi su učestvovali u ubistvu još 70 ranjenih pripadnika NOVJ.

O zlodelima Radeta Radića govori i dr Milan Dukić, izaslanik Draže Mihailovića posle sastanaka sa četničkim vođama u Bosni, u svojoj depeši Mihailoviću, 22. septembra 1942. godine:

„Komandant Rade Radić bivši partizanski komandir Jošavske čete, poklao je partizane u Jošavci i prišao četnicima. Čovek seoski trgovac, niske kulture...“

Posle pobede saveznika u ratu, uhapšen je, osuđen na smrt i pogubljen.

Savremenici o ličnosti Radeta Radića

Radić nije uživao skoro nikakav ugled ni među narodom ni među nadređenima. U svom izveštaju 3. februara 1943. godine major Slavoljub Vranješević izveštava nadređene u JVUO o stanju u četničkim odredima i daje opise ličnosti četničkih komandanata. Za Radeta Radića nema ni jednu reč hvale, osim da je lično vrlo hrabar. Govori da je bio neuspešan trgovac, te da duguje velike svote novca u preko 100 parnica. Daje ocenu da je Radić podmukao i da koristi komunističke metode i ne bira sredstva da dođe do cilja, te da uz sebe ima surovu kliku koja izvršava njegova naređenja, pa i ona najpodlija, kako bi Radić došao do cilja, te da ne preza ni od čega.

O Radetu Radiću danas

Godine 2002. na Ravnoj gori, selo Skatavica, opština Čelinac, podignut je spomenik Radetu Radiću i njegovim saborcima.

Ulica u Banjaluci nosi njegovo ime.

Vidi još

• The Trial Of Dragoljub Draza Mihailovic (1946)
• „ZBORNIK DOKUMENATA VOJNOISTORIJSKOG INSTITUTA: TOM XIV, KNJIGA 1”. www.znaci.net. 
• „Nikola Milovanović - Draža Mihailović - Odnosi Između Bosanskih Četnika I Draže Mihailovlća”. www.znaci.net. 
• „ZBORNIK DOKUMENATA VOJNOISTORIJSKOG INSTITUTA: TOM XIV, KNJIGA 1”. www.znaci.net.