Posuška kultura
Posuška kultura nastala je u toku složenog procesa sažimanja kasnoeneolitskog substrata sa novim talasima naseljenika koji na zapadni Balkan dolaze krajem kasnog eneolita i početkom bronzanog doba. Ime je dobila po užem području oko Posušja, Bosna i Hercegovina, gdje su otkrivena prva nalazišta i gdje je zabilježena značajna koncentracija njenih aglomeracija (više od dvadeset gradina i otvorenih naselja.) [1]
Za otkriće ovog fenomena najzaslužniji je Petar Oreč. Prvi je objavio sistematizovane podatke sa nalazišta koja se pripisuju ovoj kulturi, mada su neka pojedinačna nalazišta bila poznata i od ranije, ali van nekog određenog kulturnog konteksta. Prvo sistematsko istraživanje jednog nalazišta posuške kulture obavili su Borivoj Čović i Petar Oreč 1975. God. na gornjem platou Trostruke gradine u Sovićima (Grude). Uslijedilo je istraživanje gradine Nečajno kod Posušja 1977-1982. (B. Čović, B. Marijanović) i istraživanje Ravlića pećine 1980. god. Istovremeno su završena istraživanja gradina u Duvnu, Livnu, Glamoču i Buškom Blatu (Alojz Benac, Blagoje Govedarica). Borivoj Čović je 1983. god. prikazao prve rezultate Posuške kulture. Istraživanja su nastavljena i u istočnoj Hercegovini publikovana u Arheološkom leksikonu.[2]
Dijeli se na:
- Stariju ili Nečajno-faza, koja počinje u starijem dijelu ranog bronzanog doba (Br.A-1 srednjoevropske periodizacije)
- Mlađu ili Sovići-faza, koja počinje u mlađem dijelu ranog bronzano doba (Br.A-2) a završava se početkom srednjeg brončanog doba (Br.B-1)
- Faza Gagrice – Hatelji, prema nalazištu Gagrice (Lokve, Čapljina) i pećinskog naselja Hatelji (Berkovići)
Rasprostranjenost uredi
Od važnijih nalazišta najbrojnjija su naselja. Ukupno ih je evidentirano 84, od čega 51 gradinsko, 23 otvorena (vangradinska) i 10 pećina. Drugu vrstu nalazišta čine tumuli.
Osim kod Posušja, nalazišta ove kulture otkrivena su u Duvanjskom polju (Gradina Privala i drugi lokaliteti) i Ljubuškom (Ravlića pećina). Novija istraživanja otkrila su značajan broj ove kulture i na prostoru između Neretve i Trebišnjice: Guvnine (Lokve, Čapljina), Džakulina glavica (Rivine, Stolac), Alađinsko brdo (Crnići, Stolac), Hateljska i Sunička pećina (Berkovići), Meteriz i Kamenica (Orašje, Trebinje), Gradina Bihovo (Trebinje). [4] Dio nalaza sa ranijih istraživanja, nakon nove obrade, bilo je moguće priključiti nalazima Posuške kulture.
Naselja uredi
Najčešći oblik naselja su gradine. [5] One se međusobno razlikuju po smještaju, veličini branjenog prostora, te po tipu i razvijenosti fortifikacije.
Kad je u pitanju smještaj, velika većina je smještena dosta nisko, na samom rubu polja ili većih dolina pogodnih za zemljoradnju. Samo manji broj je smješten na dominantan strateški položaj. Neke su podignute i na tjemenu manjih bregova, a njihov relativno nepovoljan položaj nadoknađivan je snažnom fortifikacijom. Neznatan broj je izgrađen na padinama brda ili u blizini strme litice. Poseban manji broj čine gradine izgrađene u samom polju.
I veličina gradina varira. Ima ih posve malih (promjera 30-50 metara), malih (50-100 metara) i velikih (promjera 100-150 metara), površine oko 15.000 m2 (Sovići, Kičin, Gagrice i Jasočka gradina).
Pored jednostavnih gradina sa jednim prstenastim suhozidom, pojavljuju se gradine sa bastionom i bočnim zidovima, gradine sa dva ili tri koncentrična suhozida, ili sa drugim složenijim elementima utvrđenja.
Pronađene su i gradine koje su služile i kao svetište.[6][7]
Drugi važan tip su otvorena (vangradinska) naselja. Mogu se konstatovati dva tipa: koncentrisana, obično manjih dimenzija (više kuća na manjem prostoru) , i naselja razbijenog tipa.
Pećine su takođe služile za boravak, obično kao sezonsko sklonište za čobane.
Keramika uredi
Keramika se dijeli na grubu (pitoci, lonci, amfore, grublje zdjele) i finiju (manji lonci, pehari, zdjele i šolje). Važna karakteristika ove kulture su drške, posebno one sa produžecima na obodu, iznad drške. sjekirastim, u obliku prizme ili pločice, rožastim i sl.. Koljenaste drške se takođe pojavljuju. Ukrašavanje nije posebno razvijeno, ali su tehnike i motivi dosta raznovrsni: udubljeni, urezani i žigosani ukrasi, plastični ukrasi (bradavice, polumjesečasti naljepci) otisci namotane uzice, i uske tkanice, dosta rijetko i kanelirani ukrasi. Rađena je bez primjese mrvljenog kamena ili pijeska i neotporna je.
Privreda, duhovna kultura i organizacija društva uredi
Osnovne privredne djelatnosti su stočarstvo i zemljoradnja. Gradine na višim brdima bila su ljetna naselja stanovništva orijentisanog na stočarstvo, dok su naselja u pećinama bila idealna za zimska boravišta pastira. Stanovnici Posuške kulture ne mogu se okarakterisati kao nomadi. Oni su nosioci sjedilačke kulture. Naselja uz polje su zimska naselja, i u njima je pronađen znatan dio žrvnjeva.
Kult mrtvih i dekorativna ukrašavanja keramike su jedina osnova njihove duhovne kulture. Nema spaljivanja, a mrtvi su sahranjivani u zgrčenom položaju. Tragovi ugljenisanog drveta i keramike u grobovima su potvrda rituala kod sahranjivanja.
Neki od grobova su bogatije opremljeni (bodeži), kao potvrda postojanja društvene hijerarhije.
Ostalo uredi
Ovoj kulturi pripadaju razni kameni (žrvnjevi za žito, kamena sjekira), metalni (bronzani bodeži, sjekire), te sitniji kremeni artefakti (vrhovi za strijele, nožići, strugalice).
Literatura uredi
- Borivoj Čović, GZM, 1989, Sarajevo –POSUŠKA KULTURA
Reference uredi
- ↑ „Blagoje Govedarica -PRILOZI KULTURNOJ STRATOGRAFIJI PRAHISTORIJSKIH GRADINA U JUGOZAPADNOJ BOSNI”. ANUBIH, Godišnjak 1982. Arhivirano iz originala na datum 2018-02-12. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ↑ Arheološki leksikon – Posuška kultura, s.142
- ↑ Borivoj Čović - Posuška kultura
- ↑ Arheološki leksikon
- ↑ „Alojz Benac –Utvrđena ilirska naselja”. ANUBiH, Sarajevo. 1985. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ↑ „Petar Oruč: Tri prapovijesna svetišta (hrama) u Posušju i Ljubuškom –strana 189”. ANUBiH Naše starine. Arhivirano iz originala na datum 2021-09-16. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Alojz Benac –Religijske predstave prastanovnika južnoslavenskih zemalja”. ANUBiH, Sarajevo. 2012. Pristupljeno 9. 2. 2017.
