Operacija Gvardijan
Operacija Gvardijan je bila akcija Udbe iz 1947. i 1948. kojom je razbijen pokušaj ustaške emigracije da izvode terorističke i diverzantske akcije i ujedine križarske formacije u ustanak protiv novih vlasti FNRJ. Akcija ubacivanja ustaša je pokrenuta uz saglasnost Ante Pavelića, iako se nakon njenog neuspeha od toga odgrađivao. Akciju je vodio Božidar Kavran. Prva grupa je uhapšena na planini Papuk. UDBA je tada pokrenula operaciju „Gvardijan“ (ustašama u inostranstvu su slate lažne poruke kojima su namamljivani da dođu) tokom koje je na jugoslovensko-austrijskoj granici u narednih meseci uhapšeno ukupno 19 ustaških grupa, a operacija je završena hapšenjem Božidara Kavrana, glavnog organizatora ilegalnog ubacivanja ustaša. Uhapšenim ustašama suđeno je tokom avgusta 1948. godine i većina ih je osuđena na smrt, a ostali na duže zatvorske kazne. U akciji je ubijeno ili uhapšeno 96 ustaša, među kojima i Ante Vrban i Ljubo Miloš.
Pozadina uredi
Porazom NDH i povlačnjem njene vojske u Austriju u maju 1945. u Jugoslaviji su ostale grupice vojnika koji su izbegli zarobljavanje. Nazivali su se križarima i škriparima, a na njihovom čelu je bio Vjekoslav Luburić. Do 1946. antikomunistički nastrojeni Hrvati, uglavnom bivše ustaše ili visokorangirani domobrani za vreme postojanja NDH, su se uspeli povezati dovoljno da razmatraju podizanje ustanka u Hrvatskoj koju su sada kontrolisale nove komunističke vlasti. Znali su za postojanje križara, ali nije bilo direktne veze između njih i emigranata. Ustaše u emigraciji su u Jugoslaviju ubacivali svoje ljude da ih izveste o stanju u zemlji. Ustaški bojnik (major) Ante Vrban se već u leto 1945. vratio iz izbeglištva i stigao nadomak Zagreba. Vrban se na nagovor Ante Pavelića i pukovnika Jakova Džala aprila 1946. ponovo vratio u Jugoslaviju i šest meseci obilazio križare po severnoj Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini.
Hrvatski emigranti u inostranstvu širili su preuveličane vesti o broju križara i njihovim borbama protiv jugoslovenskih snaga bezbednosti. Nade ustaškog rukovodstva o povratku u zemlju podgrejavalo je sve jače zaoštravanje odnosa između Sovjetskog Saveza i Jugoslavije sa jedne strane i zapadnih saveznika sa druge strane i činilo im se da je novi svetski rat neizbežan. Lovro Sučić i Božidar Kavran su 1946. pokrenuli inicijativu za osnivanje Hrvatskoga državnog odbora u Austriji, čiji bi zadatak bio dizanje ustanka na području bivše NDH. Odbor je morao da pripremi i grupe oficira koje bi se ubacile da bi organizovali oružane grupa. Emigranti su stupili u kontakt i s nekim stranim obavještajnim službama. Od američke obaveštajne službe su dobili obećanje da će ih snabdeti potrebnim materijalnim i tehničkim sredstvima, a zauzvrat je trebalo da šalju izveštaje o stanju u Jugoslaviji. Kako su i do ustaške emigracije u Italiji stizale vesti o navodnom ozbiljnom otporu novoj Jugoslaviji, i oni su se počeli da prave planove o podizanju ustanka. Taj plan su nazvali „Akcija 10. travanj“. Povezali su se sa emigrantima u Austriji i ponudili da i oni učestvuju u operaciji. Kavran je sa nepoverenjem prihvatio njihovo učešće, pošto su ustaše u Italiji bile pod jakim uticajem Ante Moškova, koji je bio u sukobu sa Pavelićem. Kad je postignuto kompromisno rešenje između ova dva planova, Kavran je pod pseudonimom “Gvardijan” otišao u Italiju i izbegličkim logorima izabrao ljude za ovaj plan. Plan je bio da se povežu sa križarima Rafaela Bobana, za koga se pretpostavljalo da deluju negde u Bilogori.
Akcija uredi
Pre započinjanja operacije ubacivanja emigranata, centar Udbe za Hrvatsku u Zagrebu dobio je tokom maja depešu iz Beča od svog glavnog saradnika među ustaškim emigrantima, da će uskoro na Papuk doći prva grupa. Udba je odmah pripremila akciju pod tajnim imenom Gvardijan, Kavranovom pseudonimu, i postavila zamke.
Kavran je, uz podršku ostalog emigrantskog vodstva, odlučio da pošalje prvu grupu u Jugoslavije. Za nju je odredio ustaške bojnike Ljubu Miloša, bivšeg komandanta logora Jasenovac, i Antu Vrbana i rojnika Luku Grgića. Kavran ih je pre polaska uveravao da će sigurno moći da ostvare saradnju sa pristalicama Hrvatske seljačke stranke u zemlji. Zadatak im je bio organizovanje i povezivanje i tih grupa. Grupa je 7. juna prešla jugoslovensko-mađarsku granicu. Miloš je po kuriru poslao Kavranu izvštaj da na koprivničkom području ne postoji nikakva križarska grupa i da odlaze dalje. Nakon nekoliko dana lutanja Papukom, Diljem, Psunjom i Babjom Gorom uverili su se da nema križarskih grupa i krenuli su natrag u Austriju. Na povratku su 19. jula naišli na agenta Udbe koji se povezao s grupom, a istovremeno je o njima izvestio svoju centralu. On se predstavio da je pripadnik križarske grupe bojnika Mikulčića koga su ovi lično poznavali, pa su dogovorili sastanak sa njim za dva dana. Miloša i Vrbana su krenuli sa pripadnicima Udbe u improvizovani logor. Dok su se odmarali, nakon što je rukovodeći oficir Udbe izgovorio signal koji je glasio „Joža/Jozo, daj vode“, pripadnici Udbe su se bacili na Miloša i Vrbana.[1] Grgić je likvidiran kasnije. Uhvaćeni diverzanti prebačeni su u zatvor na Savskoj cesti u Zagrebu. U istrazi su obojica detaljno ispričala dalje planove svojih kolega u emigraciji, pa je Udba za Hrvatsku, pod vodstvom Steve Krajačića, krenula dalje u akciju. Svojim kanalima je uputila Kavranu lažnu poruku, izvestivši ga da se prva grupa na Papuku povezala sa križarima i naglasila je da na terenu nedostaje oficira.[2] Udbin cilj je bilo hvatanje viših oficira i istaknutijih političara.
Kavran je iz Austrije uputio i drugu grupu koja je prešla granicu 20. jula. Za njihov dolazak Udba je saznala od seljaka iz okoline Koprivnice i Đurđevca koji su im prijavili da su primetili petoricu sumnjivih ljudi planinara. Ova grupe je uhapšena u Suhopolju 29. jula. U međuvremenu Miloš se pod pritiskom dokaza da je kao zapovednik Jasenovca odgovoran za ratne zločine uskoro slomio i pristao na saradnju sa Udbom. Odao je šifru i radio-signale, prihvativši takođe da potpisuje i pismene poruke. Sledećih meseci pristizala je grupa za grupom, pravo u zamke Udbe. U poslednjoj grupi 3. jula došao i sam Kavran. Kavranovim hapšenjem okončana je operacija Gvardijan. Udba je 9. ili 10. jula ustaškom centru u Filahu poslala depešu: „Mi smo vas zajebali. Stop. Svi ste u našem zatvoru.“[3]
Uhvaćeni u operaciji Gvardijan uredi
Epilog uredi
Uhvaćeno je svih 96 ubačenih ustaša. Sudovi Narodne Republike Hrvatske su tokom 1948. osudili 20 pripadnika ovih grupa (među njima Miloša, Vrbana i Kavrana) na smrt vešanjem i trajni gubitak svih prava, 57 na smrt streljanjem, a ostali su osuđeni na doživotni zatvor ili vremenske kazne od 15 do 20 godina.[4]
Zajedno sa ovom grupom suđeno je i grupi koju su činili bivši pukovnik Mačekove Seljačke zaštite i bivši četnici Božidar Ničić i Dušan Tošić. Njih trojicu je u Trstu organizovao bivši četnički potpukovnik Siniša Ocokoljić. Oni su preko mora ubačeni u Jugoslaviju, ali su brzo uhapšeni.
U popularnoj kulturi uredi
Operacija Gvardijan je godine 1983. rekonstruirana u televizijskoj mini-seriji Zamke, produciranoj od Televizije Zagreb i prikazanoj na programu JRT.
Reference uredi
- ↑ Krizman 1986: str. 179
- ↑ Krizman 1986: str. 182
- ↑ Krizman 1986: str. 192–194
- ↑ Vojinović 1988
Literatura uredi
- Vojinović, Aleksandar (1988). Ante Pavelić. Centar za informacije i publicitet. ISBN 978-86-7125-031-3.
- Krizman, Bogdan (1986). Pavelić u bjekstvu. Zagreb: Globus.