Leros
Leros (grčki: Λέρος, talijanski: Lèro, turski: İleriye) je deveti po veličini otok, od njih dvanaest u arhipelagu Dodekanez u Egejskom moru u Grčkoj.[1]
Leros
| |
|---|---|
 | |
| Podaci | |
| Lokacija | Egejsko more |
| Arhipelag | Dodekanez |
| Koordinate | |
| Država |  Grčka
|
| Glavno naselje | Agia Marina |
| Površina | 53[1] km² |
| Broj stanovnika | 7,917[2] |
 | |
Karakteristike uredi
Leros leži između Patmosa i Lipsija na sjeveru i Kalimnosa na jugu, udaljen 179 nautičkih milja od Pireja i svega 7 n.m. od turske obale.[3] Uskom prevlakom u sredini razdvojen je na dva gotovo identična dijela, na južnom je najviše brdo Skombardos visoko 327 metara, a na sjevernom Kleidi - 320 metara. Leros je zapravo vrlo nizak, zbog tog je i dobio svoje ime jer - leros, na starogrčkom znači - gladak.[1]
Ukupna površina otoka iznosi 53 km², ali je vrlo razveden pa ima obalu dugu 71 km[3] uz koju se nižu brojni zaljevi i otočići od kojih su veći Farmakonisi (10 st.), Levita i Kinaros[1], pa zajedno sa njima Općina Leros ima 74.17 km².[2]
Na Lerosu i pridruženim otocima koji su administrativno jedna općina (Dimos) ukupno živi 7,917 stanovnika u jedanaest naselja; Agia Marina (2,372 st.), Alinda (748), Drimon (284 st.), Gourna (282 st.), Kamara (643 st.), Kokali (182 st.), Lakíon (2,058), Parteni (172), Plakes (253), Temenia (399) i Xirokabos (514).[2]
Administrativni centar, najveće naselje i luka je Agia Marina, koja leži na sjeveroistoku. Drugi po veličini je Lakki koji leži na jugozapadu u odličnoj prirodnoj luci jednoj od najboljih na Mediteranu. Zbog tog ju je Talijanska kraljevska ratna mornarica koristila kao pomorsku bazu[3] Pored sela Parteni na sjeveru leži jedini aerodrom na otoku (IATA: LRS, ICAO: LGLE).
Blaga mediteranska klima omogućuje uzgoj različitih vrsta voća, agruma i maslina.[3]
Historija uredi
Leros je nastanjen od 3. milenija pne.. Njegovi najstariji stanovnici bili su Karijci, Lelezi, Feničani i Krećani (Minojci). I Leros je kao i ostali dodekaneški otoci sudjelovao u Trojanskom ratu.[4]
Tokom 11. vijeka pne. otok su kolonizirali Dorani, a u 6. vijeku pne. Jonjani iz Mileta, koji su prema Herodotu donijeli novu kulturu na otok. Ovo vrlo važno razdoblje završilo 454. pne., kad su ga zauzeli Perzijanci.[4]
Nakon poraza Perzijanaca, Leros je sudjelovao u atenskom Delskom savezu. U godinama koje su uslijedile, Leros je često mjenjao vladare sve dok ga Aleksandar Veliki nije trajno oslobodio od Perzijanaca. Taj period označio je prijelaz iz klasičnog u helenističko doba, iz tih vremena ostalo je nešto nadgrobnih spomenika sa makedonskim imenima i mnoštvo kovanica.[4]
Za rimskih vremena strateški značaj otoka dokumentirao je Plutarh. Tadašnja prijestolnica bio je Leros, koji se nalazio na istom mjestu gdje se danas nalazi Agia Marina. O tome svjedoče ostaci rimske utvrde - Broutzi, kao i ruševine akvadukta sa kamenim lukovima i dijelovi hrama, koji je vjerojatno bio posvećen Asklepiju.[4]
Leros je prosperirao za Bizanta (od kraja 3. vijeka nadalje) kad je podignuto puno crkava i utvrda. U tom periodu podignut je zamak Panteli, najznačajniji srednjovjekovni spomenik otoka, sa kojeg pogled puca na naselja Agia Marina i Platanos i Egejsko more. U njemu se danas mogu vidjeti tri faze njegove gradnje, najstariji unutrašnji dijelovi datirani su prije 1087. Crkva sv. Marije u zamku podignuta je krajem 17. vijeka.[4]
Od 1309. otokom vladaju Malteški vitezovi sa Rodosa, koji su ga uključili u svoju Provinciju Kos, zajedno sa još sedam dodekaneških otoka. Oni su do 1511. dogradili zamak i pretvorili ga u pravu utvrdu. Ali ni ona nije bila dovoljno snažna da se odupru Osmanlijama, pa su u januaru 1523. napustili otok.
Osmansko Carstvo vladalo je Lerosom relativno tolerantno, jer je sultan Sulejman Veličansteni dao je izvjesnu autonomiju svim otocima Dodekaneza, osim Rodosa i Kosa.[4]
U selu Platanos su sredinom 20. vijeka iskopani ostatci akvadukta podignutog 1730-ih. na temeljima starijeg rimskog akvadukta. On je 1887. prestao raditi pa je srušen.[4]
U vrijeme Grčkog rata za nezavisnost, još od 1821., otočani su uzeli aktivno učešće, lideri ustanka bili su Krasouzis, Tourkomanolis i Chatzimanolis, pa je od 1830. Leros kao i sav Dodekanez nakratko bio uključen u novostvorenu Grčku.[4] To nije dugo trajalo jer je Londonskim protokolom u februaru 1830. odlučeno da se Dodekanez daje Turskoj.[4]
Za Talijansko-turskog rata 12. maja 1912. Talijanska kraljevska ratna mornarica zauzela je Leros.[4]
Kraljevina Italija iskoristila je odlične prirodne uvjete zaljeva Lakki i pretvorila ga u veliku pomorsku bazu. Ona je do 1930. izrasla u garnizon od 6000 vojnika, za čiju odbranu je izgrađeno 26 fortifikacija za artiljerijske baterije, koje su raspolagale sa 115 topova velikog dometa. Tad je podignut i aerodrom na lokalitetu Agios Gerogios.[4]
Između 1916. - 1918. Britanska vojska koristila je kao Lakki kao pomorsku bazu, jer je Kraljevina Italija postala pridruženi saveznik Antante. Nakon Prvog svjetskog rata Ugovorom iz Lausanne - 1923., potvrđeno je pravo Italije na Dodekanez.[4] Nakon tog je Talijanski fašistički režim Benita Musolinija pokušao talijanizirati Dodekanez.[4]
To je naročito došlo do izražaja od kraja 1936. kad je zabranjen rad svim školama na grčkom jeziku i rad svima koji nisu imali diplome talijanskih univerziteta.Tad je veći dio Lerosa proglašen vojnom zonom.[4]
Pored svih negativnosti talijanske tridesetjednogodišnje uprave, ona je ostavila i dosta dobrog za otok. Tad je Izgrađena magistralna otočka cestu i planski podignut Lakki (tada zvan Porto Lagos) sa puno reprezentativnih građevina kao što je teatar Roma i gradska vijećnica.[4]
Nakon Kapitulacije Italije 3. septembra 1943. Britanska vojska desantirala je otok. Nakon tog je uslijedila Bitka za Leros, koja je trajala od septembra do novembra 1943. - njemačka Luftwaffe je izvela 190 zračnih napada, koji su izazvali velika razaranja po otoku.[4] To je bila posljednja pobjeda Trećeg Reicha u Grčkoj.[4]
Bitka za Leros trajala je 52 dana, - 15. novembra 1943. na Lerosu se zateklo oko 25.479 ljudi, od tog oko 8000 talijanskih, oko 3800 britanskih i 2500 njemačkih vojnika uz 10.979 stanovnika Lerosa. Britanci su imali oko 250 poginulih, 3300 zarobljenih i 250 bjegunaca. Talijani oko 400 poginulih, od tog 12 streljanih oficira, 5351 zarobljenih i oko 2000 bjegunaca. Od stanovnika Lerosa 15 je poginulo, 164 nestalo, a Grčka mornarica je imala 71 poginulih. Nijemci su imali 520 poginulih.[4]
Nakon kapitulacije Njemačke, Leros je jedno vrijeme ostao pod britanskom upravom, sve do 31. decembra 1947. kad je britanska zastava zamjenjena grčkom zastavom.[4]
Za vladavine Grčke vojne hunte, od aprila 1967. do jula 1974., Leros je postao mjesto koncentracijskih logora za političke zatvorenike, protivnike hunte, uglavnom ljevičare.[4] Od rujna 1967]]. kroz logore sv. Georgij i Partenija uz depadanse u Agiji Marini, prošlo je 1/3 od ukupnog broja svih političkih zatvorenika. (7900).[4]
Transport uredi
Leros je povezan dnevnom trajektnom linijom sa Pirejom, a preko nje i sa ostalim otocima Dodekaneza, avionskom linijom povezan je sa Atenom.
Zanimljivosti uredi
Bitka za Leros bila je inspiracija za roman Topovi s Navarona po kom je 1961. snimljen britansko-američki ratni film Topovi s Navarona.[3]
Pogledajte i ovo uredi
Izvori uredi
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 „General presentation of Leros” (engleski). Leros. Arhivirano iz originala na datum 2017-09-02. Pristupljeno 6. 06. 2017.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 „Greece: South Aegean” (engleski). City population. Pristupljeno 6. 06. 2017.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 „Leros, a pearl in the Eagean” (engleski). Leros. Pristupljeno 6. 06. 2017.
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 4,14 4,15 4,16 4,17 4,18 4,19 4,20 „The detailed history of Leros island” (engleski). Leros. Pristupljeno 6. 06. 2017.
Vanjske veze uredi
- Welcome to Leros (en)