Kraljevski prerogativ

Kraljevski prerogativ odnosi se na ovlaštenja, privilegije i imunitete koje, prema običajnom pravu, ali i ponekim kontinentalnim pravnim sistemima, pripadaju monarhu. U ustavnim monarhijama to je mehanizam putem kojeg vlada vrši izvršnu vlast. Pojedini prerogativi mogu se ukinuti aktom parlamenta, no u Ujedinjenom Kraljevstvu za to postoje posebne procedure. Premda i u državama s republikanskim državnim uređenjem šef države može posedovati slična ovlašćenja, ipak se radi o fundamentalno različitim konceptima.

U Ujedinjenom Kraljevstvu prerogativna ovlaštenja nekad je vršio sam britanski monarh, bez potrebe da se traži saglasnost parlamenta (nakon Velike povelje sloboda), ali od doba hanoverske dinastije ta ovlašćenja uglavnom se primenjuju na predlog premijera ili kabineta, koji su, pak, odgovorni britanskom parlamentu.

U zemljama liberalne demokratije koje su ustavne monarhije, kao npr. Danska, Japan ili Švedska, kraljevski prerogativ definisan je tako da služi kao izraz državne moći.

Komonveltska kraljevstva

U Kraljevini Engleskoj (do 1707), Kraljevini Velikoj Britaniji (1707–1800) i Ujedinjenom Kraljevstvu (od 1801), kraljevski je prerogativ istorijski predstavljao jedan od glavnih mehanizama vršenja vlasti. Ustavni teoretičar A. V. Dicey dao je ovu standardnu definiciju prerogativnih ovlašćenja:

...ono što je ostalo od izvorne moći Krune, te stoga ... naziv za ostatak diskrecionih ovlašćenja koja Kruna poseduje u svakom trenutku, bez obzira na to da li tu moć u stvarnosti vrši sam kralj ili njegovi ministri.

Danas neke prerogative vrše ministri bez potrebe da traže saglasnost parlamenta, što može uključivati i ovlašćenja da se upravlja državnom upravom, da se izdaju pasoši i da se dodeljuju počasti. Neke prerogative vrši monarh, ali na predlog i savet premijera, s kojim je monarh u redovnom kontaktu, kao i na predlog i savet kabineta. Nekim važnim državnim i društvenim poslovima i dalje se upravlja kroz mehanizam kraljevskog prerogativa, ali je njegova upotreba sve manja, s obzirom na to da se mnoge od tih oblasti postepeno regulišu zakonima donetim u parlamentu. Kraljevski prerogativ nije neograničen. Na primer, premda monarh u teoriji ima pravo da donosi zakone, danas je to jedno od tzv. rezervnih ovlašćenja, koje se u praksi ne koristi, odnosno koje se može koristiti samo u vanrednim okolnostima.

Tokom vladavine kralja Jamesa I sud je u svojoj odluci Case of Proclamations 1611. zaključio da sudovi u Engleskoj imaju pravo utvrđivati koja su ograničenja kraljevskog prerogativa. Međutim, ta moć sudske vlasti nije testirana još od vremena Slavne revolucije 1688, kad su na presto kao savladari stupili kraljica Mary II i kralj William III.

U drugim komonveltskim kraljevstvima kraljevski prerogativ najčešće vrše generalni guverneri kao predstavnici monarha, obično na predlog i savet premijera ili vlade dotične države.

Vanjske veze

Potraži pojam prerogativ u W(j)ečniku, slobodnom r(j)ečniku.

• Izveštaj britanskog parlamenta o ovlašćenjima u okviru kraljevskog prerogativa (en)
• Ukrotiti prerogativ: jačanje ministarske odgovornosti prema parlamentu (odgovor vlade (en)
• Predavanje kanadskog ustavnog stručnjaka Kenta Roacha o kraljevskom prerogativu (en)
• Prerogativa Regis. O Kraljevom prerogativu (1322) (en)