Konstantin Manojlović

Konstantin Manojlović - Kosta (Krnjevo kod Smedereva, 4. decembar 1890. — Beograd, 2. novembar 1949.) je bio srpski kompozitor, etnomuzikolog, organizator, muzički pisac, pedagog i horski dirigent koji se usredsređuje gotovo isključivo na vokalno polje, horsko stvaranje, tako da njegovo delo znači nastavak rada St. Mokranjca.

Konstantin - Kosta Manojlović
Kosta Manojlović, 1932
Lični podaci
Datum rođenja	(1890-11-22)22. 11. 1890.
Mjesto rođenja	Krnjevo, Kraljevina Srbija,
Datum smrti	2. 10. 1949. (dob: 58)
Mjesto smrti	Beograd, NR Srbija, FNRJ,
Zanimanje	kompozitor, dirigent, etnomuzikolog
Muzički rad
Žanr	klasična muzika, srpska narodna muzika

Za osnivanje Muzičke akademije u Beogradu, Manojlović se intenzivno zalagao i bio je njen prvi rektor od 1937. — 1939, a kao profesor radio je u njoj do 1946.

Biografija

Kosta Manojlović je rođen 4. decembra 1890. godine u šumadijskom selu Krnjevu kod Smedereva. Učenje muzike započeo je u Bogosloviji i Srpskoj muzičkoj školi u Beogradu.

Nastavnici su mu bili Stevan Stojanović Mokranjac, Miloje Milojević i Stevan Hristić.

Kratko vreme je radio kao nastavnik u Ćupriji (1910—1911) i u Bogosloviji u Beogradu (1911—1912), kada je dobio stipendiju i kraće vreme proveo na studajama u Moskvi, a zatim u Minhenu (1912—1914). Studije je dva puta prekidao zbog balkanskih ratova. Na minhenskoj Muzičkoj akademiji radi kod R. Majera-Gšraja i Fr. Klozea, a na muzikološkom odseku filozofskog fakulteta kod E. Šmica.

Za vreme prvog svetskog rata, 1915. sa srpskom vojskom prelazi Albaniju. Godine 1917, Kostu Manojlović upućuju na produženje studija u Englesku. Studije je završio 1919. na univerzitetu u Oksfordu.

Kada se vratio u Beograd, Manojlović razvija višestruku muzičku delatnost, te 1919. postaje dirigent Prvog beogradskog pevačkog društva (do 1931.), kojim je nekada upravljao Mokranjac. Sa ovim društvom je 1925. izveo čuvenu Palestrininu Missa Papae Marcelli.

Od 1931. do 1939, Manojlović je dirigent i pevačkog društva Mokranjac , a uz to i profesor Muzičke škole (danas škola Mokranjac) i Teološkog fakulteta.

Kosta Manojlović je bio sekretar Beogradske filharmonije od njenog osnivanja 1923, pa sve do 1940. godine. Učestvovao je u osnivanju Južnoslovenskog pevačkog saveza (bio je njegov glavni sekretar od 1924. do 1932.) i Udruženja jugoslovenskih muzičkih autora (UJMA).

Njegovo najznačajnije delo je stvaranje Muzičke akademije u Beogradu (danas Fakultet muzičke umetnosti), za čije se osnivanje intenzivno zalagao i bio njen prvi rektor (1937. — 1939.), a kao profesor radio je u njoj do 1946.

Umro je 2. novembra 1949. godine u Beogradu.

---

Kratki osvrt na stvaralački opus Koste Manojlovića Razumljivo je da je uz ovako intenzivnu i mnogostruku delatnost Kosta Manojlović nije imao previše vremena za svoju osnovnu vokaciju - kompozitorski rad. Tako da je njegovo delo ostalo donekle u senci njegovih nešto starijih savremenika, glavnih predstavnika naše muzike u prvoj polovini veka - Petra Konjovića, Stevana Hristića i Miloja Milojevića, koji su u srpsku muziku, dotada uglavnom orijentisanu ka horskoj i solo pesmi, uveli nove žanrove: operu, simfoniju, oratorijum, balet, kamernu i klavirsku muziku. Manojlović je, pak - baš kao i njegov veliki uzor Mokranjac - ostao usredsređen na domen manjih vokalnih, pre svega horskih oblika, pa je i to jedan od razloga što je o njegovom kompozitorskom stvaralaštvu srazmerno malo i retko pisano (najopsežniji prilog tome je zbornik radova "U spomen Koste P. Manojlovića", objavio FMU 1989.) Vlastimir Peričić, kompozitor, Beograd, 1999.

Horovi

Najvažnoje mesto u Manojlovićevom opusu zauzimaju horovi. Među Manojlovićevim kompozicijama za mešoviti, ženski ili muški hor najbrojnije su one inspirisane narodnim melosom, čime se još jednom potvrđuje da se on direktno nadovezuje na delo Stevana Mokranjca. Međutim, Manojlović ne objedinjuje svoje obrade u formu rukoveti već u cikluse tipa svite ili zbirke, u kojima svaka pesma predstavlja zaseban stav, ili gradi čitavu kompoziciju na osnovu samo jedne, šire razrađene pesme. A obrada može biti i vrlo slobodna. Izvorni narodni napev se iz strofe u strofu varira, ponekad skoro do neprepoznatljivosti. Harmonija se najčešće zasniva na starim modusima (kao što je Mokranjac katkad činio, ali je Manojlović u tome mnogo dosledniji), a ne retko sa modalnom dijatonikom na neobičan ali logičan način kombinuju hromatska rešenja i dodate disonance, što svedoči da Manojlović nije ostao zatvoren prema novijim stilskim tendencijama. Veliku ulogu igraju polifoni postupci - vešto sprovedene kanonske imitacije ili čitava fugata. Vlastimir Peričić, kompozitor, Beograd, 1999.

Ciklusi za mešoviti hor:

• Žalne pesme (1919.-1920.) - obimni ciklus. Pesme govore o - tada nedavnoj - prošlosti Makedonije: o turskom ropstvu i borbama komita.
• Pesme zemlje Skenderbegove (1933.) - zbirka od 6 horova komponovana po albanskim narodnim pesmama.
• Naša zemlja suzom orošena (1941.) - obimna zbirka od 30 obrada narodnih, svetovnih i duhovnih melodija koja je nastala za vreme drugog svetskog rata.
• Rane bez prebola (1944.-1945.) - sadrži i neke pesme iz NOB-a.
• Sa kosovskih, šumadijskih i vardarskih strana - ciklus od 5 pesama.
• Kuda si nam uletio (1935.) - oveći mešoviti hor, tužbalica za kraljem Aleksandarom Karađorđevićem, poginulim od atentatora u Marseju.

Za muški hor:

• Iz šumadijskih gora (1912.-1914.) - ciklus od 4 pesme koje su obuzete patriotskim oduševljenjem iz vremena balkanskih ratova.

Za ženski hor:

• Pesme zemlje Raške (1933.) - ciklus od 5 pesama.
• Pesme iz Čučuk Stane (1914.-1915.) - ciklus od 8 pesama.
• Sa vardarskih strana

Za mešovite horove:

• Bolnu mi pokri grud
• Našto strah
• Moravačka
• Rumena

Duhovna muzika: Znatan deo Manojlovićeve horske produkcije pripada oblasti duhovne muzike, što je razumljivo s obzirom da je on završio i bogosloviju i bio odličan poznavalac srpskog pojanja. Vlastimir Peričić, kompozitor, Beograd, 1999.

Duhovna dela za muški hor:

• Liturgija (1915.)

Duhovna dela za mešoviti hor:

• Opelo
• Božićna noć (1929.)
• Psalm 137 (Na rekama vavilonskim) - kantata za 2 mešovita hora, solo-bariton i orkestar. To je Manojlovićev diplomski rad iz Oksforda (1919), i jedino njegovo delo u kojem se poslužio orkestrom, što kazuje da se ne radi o muzici za pravoslavnu crkvu, jer ona dozvoljava samo a cappella pevanje. Zato, ovo delo se samo uslovno može ubrojati u duhovnu sferu.

Solo-pesme

Manojlović je napisao dve zbirke solo-pesama za glas i klavir koje daleko zaostaju po brojnosti za njegovim horovima:

1. Pesme naših rodnih strana - napisane su za vreme studija u Engleskoj (1917.—1919).

Sedam pesama su slobodne obrade, parafraze narodnih melodija, u kojima preoviađuje elegiona boja (Tuga, Čekanje), često sa orijentalno-sevdalijskim prizvukom (Serenada, Mladost).

2. Sa mojih staza - 12 pesama nastalih tokom celog Manojlovićevog stvaranja (između 1911. i 1942).

Od njih se izdvajaju vedra Moja draga (stihovi J. Jovanovića Zmaja), sa raspevanom vokalnom linijom, prozračnom pratnjom, i melanholična i harmonski bogata Tužna pesma (stihovi su Dušana Milačića).

Obe ove pesme napisane su u Oksfordu 1919.

Instrumentalna dela

Pomenimo ovde Manojlovićev skromni instrumentalni opus:

• Minijature za violinu i klavir (Igra udovica, Igra kosača i dr.)
• Menuet i Skerco za gudački kvintet su radovi iz vremena studija u Engleskoj (1919.).

Manojlovićeva melografska i etnomuzikološka delatnost

Pored kompozitorskog, dirigentskog, organizatorskog i pedagoškog rada, Kosta Manojlović se intenzivno bavio melografskom i etnomuzikološkom delatnošću, obuhvatajući i srpsku narodnu duhovnu muziku.

Pomenimo neke objavljene radove Koste Manojlovića:

• Narodne melodije iz Istočne Srbije
• Muzičko delo našeg sela
• Muzičke karakteristike našeg Juga
• Svadbeni običaji u Galičniku

Ostali radovi i delatnosti Koste Manojlovića

• Životu i delu svoga učitelja i uzora Stevana Stojanovića Mokranjca, Kosta Manojlović se odužio posvetivši mu sledeće radove:

1. Spomenica St. St. Mokranjcu (Beograd, 1923.) - prvi celoviti prikaz njegovog života i rada
2. Stevan St. Mokranjac i njegove muzičke studije u Minhenu

• Manojlović je redigovao izdanja Mokranjčevih:

1. Rukoveti i
2. Opšteg pojanja

• Za štampu je priredio niz dela Josifa Marinkovića

Kosta Manojlović, saradnik raznih listova i enciklopedijskih dela

Kao muzički pisac i kritičar, Kosta Manojlović je bio saradnik raznih časopisa, listova i enciklopedijskih izdanja.

Pisao je:

• za Zvuk
• za Sv. Ceciliju
• za Prosvetni glasnik

- kritike za listove kao što su:

• Pravda
• Jugoslovenski glasnik
• Vreme

- kao saradnik u sledećim enciklopedijskim izdanjima:

• Narodna enciklopedija
• Sveznanje

Zaključak Kosta Manojlovićevom je bio do srži romantičar idealista, zaljubljen u narodno stvaralaštvo, narodni život, narodnu prošlost, pun možda naivne ali iskrene i duboke vere u narodnu budućnost. On se celog života trudio - i u mnogo čemu uspevao - da na svim poljima svoje delatnosti doprinese razvitku nacionalne kulture. Možda njegov kompozitorski opus ne obeležava same vrhunce srpske međuratne muzike, ali svakako zaslužuje vrednovanje i revitalizaciju. Na završetku svojih autobiografskih beležaka, pisanih poslednjih godina života, zapisao je: — Radovalo me je ako su rezultati rada bili na polzu otačestva', kako bi rekao Dositej, kao što me raduje i danas uspeh mojih drugova i svakog korisnog člana društvene zajednice. Vlastimir Peričić, kompozitor, Beograd, 1999.

Literatura

• Dvadeset pet godina Muzičke akademije u Beogradu 1937.-1962., Grafos, Beograd, 1963, str. 6-9.
• 40 godina Fakulteta muzičke umetnosti (Muzičke akademije) 1937-1977, Univerzitet umetnosti u Beogradu, Beograd, 1977, str 42.
• Leksikon jugoslavenske muzike, JLZ, Zagreb, I, 1984, 563-564 str.
• Pedeset godina Fakulteta muzičke umetnosti (Muzičke akademije) 1937-1987, Univerzitet umetnosti u Beogradu, Beograd, 1988, str 10, 17.
• Vlastimir Peričić, U spomen Koste P. Manojlovića, zbornik radova, FMU, 1988, 341 str.
• 70 godina - Muzička škola Kosta Manojlović, Astorija-Graf, Batajnica 2009, str 7-11.

Vidi još

• Muzička škola Kosta Manojlović