Gradina Pod (Bugojno)
Gradina Pod (Bugojno) je praistorijsko naselje, i arheološki lokalitet u opštini Bugojno, Bosna i Hercegovina. Proglašeno je za nacionalni spomenik BiH [1] Nalazi se iznad magistralnog puta koji iz Bugojna vodi ka Gornjem Vakufu, u naselju Čipuljić, danas sastavnom dijelu Bugojna. Nalazi sa ovog nalazišta doprinijeli su definisanju Srednjebosanske kulturne grupe čiji nosioci su bili Desitijati.
Arheologija uredi
Od 1957. - 1984. godine, lokalitet su sistematski istraživali arheolozi Jozo Petrović, Zdravko Marić i Borivoj Čović iz Zemaljskog muzeja u Sarajevu.[2] Pokretni arheološki materijal nalazi se u Zemaljskom muzeju i moguće ga je podijeliti u više perioda.[3]
Doba eneolita uredi
Naselje je bez odbranbenog bedema, sa poluzemunicama male površine. Na osnovu keramičkog materijala datira se u vrijeme oko 2500. godine p.n.e. Stanovnici su pripadali Vučedolskoj kulturnoj grupi. U narednih 400 godina nastao je prekid u naseljavanju.
Doba ranog bronzanog doba - Pod A. uredi
Ovaj period dijeli se na Pod A-1, koje je trajalo od oko 2000. do 1850. godine i Pod A-2, sa trajanjem od 1850. do 1600. god. p.n.e. Naselje je pripadalo malobrojnoj društvenoj skupini, od desetak do dvadesetak obitelji, koja se bavila najvjerojatnije stočarstvom. Pošto je nađeno nekoliko manjih, ukrasnih predmeta od bronzanog lima i žice, fragment pincete, nekoliko sitnih grumenova bronze, te posudica za koju se smatra da bi mogla služiti za taljenje rude. Pretpostavlja se da su rudimentarno poznavali metalurgiju.
Od pokretnih nalaza najbrojniji je keramički materijal (lonci, krčazi, duboke zdjele, konične šolje, dijelovi cijediljki) ukrašen udubljenjima izvedenim utiskivanjem prsta i aplicirane plastične vrpce. Opet je nastao prekid u naseljavanju u trajanju od 600 godina.
Doba kasnog bronzanog doba - Pod B uredi
Prema nalazima i stratigrafiji, na Podu se opet formiralo naselje oko 1050. godine i traje do kraja 8. stoljeća (750./725. godine) p.n.e. U ovoj fazi postojao je obrambeni bedem na lako pristupačnim dijelovima gradine, koji je uništen gradnjom masivnog zemljanog bedema i šanca u sljedećoj fazi naselja Pod C. Prostor gradine, oko 5500 m2, izgrađen je primjenom ortogonalnog rasporeda kuća i prostora za kretanje između njih, sa dvije glavne komunikacije, popločane kamenom ili šljunkom.
Kuće su većinom bile dvodijelne. Manja prostorija imala je podnicu na nešto višoj razini od druge, veće prostorije. U većoj prostoriji su bile “klupe” duž jednog ili oba duža zida. Na njima su bile ugrađene peći sa kalotama, obično jedna veća ili dvije do tri manje. Pored njih bile su i pokretne peći. Podnice i “klupe” građene su od debljeg sloja čvrsto nabijene pjeskovite zemlje ili gline.
Keramika je ukrašena geometrijskim likovima. Osnovne odlike ovog stila su: tektonska povezanost ukrasa i oblika po određenim kanonima, stroga simetričnost i apstraktni geometrizam, tj. nedostatak predstava iz realnog svijeta.
Nalazom kalupa za srpove dokumentirana je lokalna proizvodnja srpova. Pored toga, nađeno je jedno bronzano dlijeto, te lonac sa ostacima od taljenja željezne rude limonita. Od nakita pronađen je bronzani prsten sa sprilanim završecima.[4]
Željezno doba, Pod C,D uredi
Period željeznog doba obuhvata pet faza naselja na Podu. Ovaj period traje kontinuirano od oko 750.(725.) godine do prijelaza iz 4. u 3. stoljeće prije naše ere. Život u naselju je kontinuirano tekao dalje jer su u najstarijem sloju faze Pod C pojavljuju neki od keramičkih oblika iz faze Pod B, tj. kasnog bronzanog doba.[5]
Grad uredi
Kompaktan sloj iz željeznog doba na Podu ima dva izrazita stambena horizonta sa značajnim inovacijama u organizaciji naselja, obrambenom sistemu i karakteristikama pokretnog inventara od keramike i metala.
Željeznodobno naselja na Podu Čović je definisao kao organizirano naselje, dobro utvrđeno, sa pravilnim rasporedom kuća, sa uskim uličicama, koje su se po strogim zakonima komunalne discipline održavale, sa razvijenim zanatstvom i trgovinom, čiji je obim daleko premašivao potrebe njegovih stanovnika, sa trgom i podgrađem. To više nije bilo selo, nego nešto slično gradu, makar i u embrionalnoj ili protourbanoj formi. Naselje je bilo i bitno trgovačko odredište, do kojega su vodile komunikacije iz primorja. U njega su dolazili i ljudi iz udaljenijih krajeva, obavljana je trgovina sa zajednica koje su imale i koristile pismo (Umbri, Etrurci).
Prvi pisani spomenik u Bosni i Hercegovini uredi
Na gradini Pod je nađen najstariji pisani spomenik na teritoriji BiH, a riječ je o vazi iz VI stoljeća p.n.e. sa natpisom pisanim etrursko-umbrijskim alfabetom. Čuva se u Zemaljskom muzeju. Radi se o prepisu posvećenom bogovima Janu i Juturni.[6]
Predstava božanstva uredi
U sloju iz VI stoljeća pronađena je impresivna predstava glave muškarca sa bradom. Ovaj izuzetno vrijedan primjer plastike rađen od gline u tehnici kućnog lijepa, izvajan je na uglu jednog ognjišta, koje je i inače bilo rađeno sa posebnom pažnjom - čitava njegova ograda ukrašena je udubljenim ornamentima. Ovaj lik se može smatrati predstavom nekog božanstva, čime je zamišljanje bogova u ljudskom obliku već tada bilo našlo mjesta kod Desitijata. Sam lik je grub, lice je nepravilan petougaonik, zaobljen na donjoj strani, na kojoj je uzdužnim kanelurama prikazana brada. Reljef djeluje impresivno i zaslužuje da se uvrsti u vrhunska likovna dostignuća predrimskog perioda na zapadnom Balkanu.
Antičko doba uredi
Otkrivena je i djelomično istražena ovalna jama, bez jasne namjene, dužine oko 12 m i preko 3 m dubine.
Literatura uredi
- Borivoj Čović, Pod kod Bugojna, Izdavač Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1991.
- Borivoj Čović, Srednjobosanska kulturna skupina, U: Bronzano doba, Praistorija jugoslavenskih zemalja IV., Sarajevo, 1983., 433.-457
Reference uredi
- ↑ „Pod (Bugojno)”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 11. 2016.[mrtav link]
- ↑ „Borivoj Čović: OD BUTMIRA DO ILIRA – DEZIDIJATI, s.136”. Kulturno naslijeđe, Sarajevo, 1976. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Srednjobosanska kulturna grupa”. Arheološki leksikon -Zemaljski muzej, Sarajevo. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ↑ „Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE”. Veselin Masleša, Sarajevo, 1966. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Mario Gavranović: Keramika sa Besarabi i beseraboidnim ornamentima u Bosni”. ANUBiH - Godišnjak, knjiga 34 (XXXVI)- Sarajevo, 2007.. Arhivirano iz originala na datum 2023-11-17. Pristupljeno 5. 9. 2023.
- ↑ „Salmedin Mesihović - Tajna natpisa broj 46417 / Secret of Inscription number 46417”. 1. elektronsko izd. - El. knjiga. - Sarajevo : autor, 2023. Pristupljeno 9. 2. 2023.
