Fado
Fado (srpskohrvatski: sudbina) je muzički žanr iz Portugala koji je 2011. uvršten na UNESCO-vu listu svjetske nematerijalne baštine. [1]
| Fado | |
|---|---|
 | |
| Država |  Portugal
|
Karakteristike uredi
Fado najčešće pjeva o gruboj stvarnosti svakodnevnog života, ponekad s osjećajem beznađa i melankolije, a ponekad s nadom u bolje sutra. Pjesme izvodi ženski ili muški pjevač, obično uz pratnju orkestra sastavljenog od jednog do dva gitarista (na gitarama od 10 - 12 žica), jedne do dvije gitare od 6 žica i ponekad sa specijalnom bas gitarom od 8 žica (viola baixo). Većina fado repertoara slijedi dupli metar (obično s četiri takta kao mjerom), s tekstom raspoređenim u katrene (četvetostihe) ali i u bilo koju od nekoliko drugih uobičajenih portugalskih pjesničkih formi. Sve do sredine 20. vijeka brojni fado izvođači puno su improvizirali, uz dramatičnu gestikulaciju i pokrete tijela, nastojeći tako kod slušaoca izazvati snažan osjećaj - čežnje (portugalski: saudade). [2]
Historija uredi
Generalno postoje dva različita stila fada, stariji koji je povezan s gradom Lisabonom i mlađi sa Coimbrom.
Lisabonski fado uredi
Lisabonski stil nastao u prvoj polovici 19. vijeka, nakon povratka portugalskog vlade u domovinu 1822., iz progonstva u Brazilu za vrijeme Napoleonskih ratova. Stil je nastao u sirotinjskom kvartu Alfama, u kom su izmešani živjeli Iberijci, Južnoamerikanci (osobito Brazilci), i brojni Afrikanci sa svojim običajima, muzikom i plesovima. Tako da se po Alfami u to doba sviralo i plesalo afro - brazilski lundum, brazilski fado, fofu (koja je tad bila popularna i u Portugalu i u Brazilu) i španjolski fandango. U to doba bile su popularne pjesme u stilu modinha (jedne brazilsko - portugalske muzičke mješavine) često uz pratnju gitara. Mješavina svih tih muzičkih uticaja, spojena s modinhom, dovela je do rađanja fada. [2]
Popularizacija fada u 1830-ih pripisuje se Mariji Severi, pjevačici iz taverni Alfame, prvoj poznatoj fadistici. Ona je uz pratnju gitare, pjevala na nevjerojatno tužan način, o tegobama realnog života, u harmonijski predvidivim improvizacijama. Taj njen način okarakterizirao je lisabonski stil, uz to i tamne marame koja je nosila na glavi za vrijeme svojih nastupa, postale su standardni odjevni predmet kasnijim generacijama fadistica. [2] Ipak je za popularizaciju fada širom svijeta najviše napravila Amália Rodrigues, poznata kao Rainha do Fado (Kraljica fada) i to nakon Drugog svjetskog rata.
Fado iz Coimbre uredi
Drugi stil fada razvio se otprilike od 1870-ih do 1890-ih u univerzitetskom gradu Coimbra. Za razliku od lisabonskog stila, koji je krenuo iz sirotinjskih slojeva društva, a slušali radnici, u kom je bilo puno ženskih pjevačica, stil Coimbre bio je muzika viših klasa. Canção de Coimbra (pjesme iz Coimbre) nastale u tavernama tog grada među studentima i profesorima, a pjevali su ih najčešće muškarci. Stihovi tog stila reflektirali su se na urbanu književnu tradiciju, pjevane su u tradiciji bel canta, uz šarolike muzičke uticaje koje su studenti donosili iz raznih dijelova Portugala. [2]
Velika razlika između fada iz Coimbre i Lisabona, bio je i način na koji su opjevali poteškoće svakodnevnog života, fado iz Coimbre zračio je nadom, dok je lisabonski odisao rezignacijom. Isto tako kod fada iz Coimbre nije bilo improvizacija, sve se moralo dobro uvježbati, isto tako isticana je uloga gitarista, koji su kod lisabonskog bili samo pratnja. Pa je fado iz Coimbre iznjedrio tradiciju posebnog instrumentalnog repertoara samo za gitare. [2]
|
Fado, gradska popularna pjesma u Portugalu | |
|---|---|
 Nematerijalna svjetska baština
| |
| |
| Portugal
| |
| Regija: | Evropa |
| Godina upisa: | 2011. |
| ID: | 00563 |
| Ugroženost: | |
| Poveznica: | UNESCO |
Nematerijalna svjetska baština uredi
Fado se nalazi na UNESCO-voj Reprezentativoj listi nematerijalnog svjetskog nasleđa čovječanstva kao element nematerijalnog kulturnog nasleđa u Portugalu.[3] Odluku o upisu donio je Međuvladin komitet za očuvanje nematerijalnog kulturnog nasleđa na zasjedanju koje je održano od 22. do 29. novembra 2011. god. u Baliu, Indonezija[4]
Izvori uredi
- ↑ „Fado, urban popular song of Portugal” (engleski). UNESCO. Pristupljeno 17. 05. 2013.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 „Fado” (engleski). Encyclopædia Britannica.
- ↑ UNESCO: Nematerijalna svjetska baština u Portugalu(en)
- ↑ UNESCO: Fado, gradska popularna pjesma u Portugalu - ich.unesco.org, Pristupljeno, 17.02.2023(en)
