Wikipedija

Ernst Herzfeld

njemački arheolog

Ernst Emil Herzfeld (Celle, 23. 7. 1879 – Basel, 20. 1. 1948) bio je njemački arheolog, arhitekt, historičar, filolog, polihistor, orijentalist, iranist, autor i profesor, jedan od vodećih autoriteta za arheologiju Starog Istoka i iranske studije u prvoj polovini 20. vijeka. Istraživao je razne prahistorijske, starovjekovne i islamske arheološke lokalitete u današnjoj Siriji, Turskoj, Iraku i Iranu, što je rezultiralo publiciranjem brojnih istraživačkih radova. Bio je prvi s titulom profesora staroistočne arheologije u svijetu, radio je kao predavač u Berlinu, Teheranu, Londonu, Bostonu, Princetonu i New Yorku, a smatra ga se zaslužnim i za donošenje prvog iranskog zakona o starinama.

Ernst Herzfeld
RođenjeErnst Emil Herzfeld
(1879-07-23)23. 7. 1879.
Celle, Njemačka
Smrt20. 1. 1948. (dob: 68)
Basel, Švicarska
PočivališteGroblje Hörnli, Basel
NacionalnostNijemac
ObrazovanjeDomgymnasium Verden
Joachimsthalsches Gymnasium
Alma materTehnički univerzitet u Berlinu
Univerzitet Friedricha Wilhelma
Zanimanjearheolog, arhitekt, historičar, filolog, polihistor, orijentalist, iranist, autor, profesor
PoslodavacNjemačko orijentalno društvo
Univerzitet Friedricha Wilhelma
Dar al-Fonun
Orijentalni institut u Chicagu
Institut za napredna istraživanja
Institut likovnih umjetnosti
Vjeroispovijestevangelizam
RoditeljiJoseph Herzfeld (otac)
RodbinaCharlotte M. Bradford (sestra)

Biografija uredi

Rani život i obrazovanje uredi

 
Herzfeld na splavu kod Ašura

Herzfeld je rođen 1879. u Celleu,[1] gradu na sjeveru tadašnjeg Njemačkog Carstva. Njegov otac Joseph bio je medicinski major u pruskoj vojsci, po vjeroispovijesti protestantski kršćanin, dok su Ernstov djed i baka bili jevrejskog porijekla.[1] Pohađao je humanističku gimnaziju u Verdenu i 1897. maturirao na gimnaziji Joachimsthalsches u Berlinu.[1] Nakon odsluženog jednogodišnjeg vojnog roka, upisao je studij arhitekture na berlinskom Tehničkom univerzitetu (u to doba Technische Hochschule), odnosno asirologiju, historiju umjetnosti i filozofiju na Univerzitetu Ludwiga Maximiliana[2] i Univerzitetu Friedricha Wilhelma (danas Humboldtov univerzitet).[1]

Godine 1903. položio je završni ispit na temu strukturnog građevinarstva i sljedeće dvije godine proveo je kao asistent F. Delitzschu[2] i W. Andraeu u Ašuru.[1] Arheološka istraživanja bila su predvođena Njemačkim orijentalnim društvom (DOG)[2] koje je Herzfeldu pružilo najbolju moguću stručnu obuku tog vremena.[1] Tokom 1905. i 1906. godine, pri povratku iz Ašura u Berlin, intenzivno je putovao Mezopotamijom i Iranom.[1] Poput drugih DOG-ovih stručnjaka, bio je vrstan crtač i istraživač – izrađivao je brojne karte, fotografije i skice raznih arheoloških lokaliteta, među kojima se ističu Samara, Bagdad, Ktezifont, Perzepolis i Pasargad.[1] Njegove prve publikacije o tim istraživanjima pokazuju da mu je primarni interes bila arhitektura, no istovremeno obiluju i topografskim diskusijama o latinskim, grčkim, arapskim, perzijskim i sirjačkim toponimima, klinopisu, itd.[1]

Nakon još jedne godine provedene na studiju u Berlinu, Herzfeld je položio usmeni završni ispit u februaru 1907. godine, potom je tri mjeseca proveo u Kilikiji iskapajući sa S. Guyerom, te krajem jula iste godine predao doktorsku disertaciju "Pasargad: snimke i studije o perzijskoj arheologiji" (njem. Pasargadae: Aufnahmen und Untersuchungen zur persischen Archäologie).[1] Godinu kasnije rad je objavljen u časopisu Klio.[1] Na čelu ispitnog povjerenstva bio je E. Meyer, eminentni historičar i vodeći njemački ekspert za Stari Istok u prvoj trećini 20. vijeka.[1] Meyer je imao velik utjecaj na Herzfelda, naročito na njegove temeljne koncepcije o historiji i kulturi odnosno njihovim unutarnjim faktorima – kulturnim krugovima (njem. kulturkreis), rasama, narodima i individuama.[1] Herzfeld je isprva slijedio njegov prikaz rasa i etničkih skupina kao konstantno dinamičnih faktora, međutim, tokom 1920-ih i 1930-ih promijenio je istraživački pristup i u arheološkim radovima bavio se identificiranjem rasnih i etničkih grupa.[1]

Mezopotamske ekspedicije uredi

Neposredno nakon obrane doktorata u augustu 1907. godine, Herzfeld je redovito putovao Mezopotamijom (Sirijom i Irakom) skupa s F. Sarreom, direktorom Islamskog muzeja u Berlinu.[1] Rezultate njihovih istraživanja objavili su u djelu pod naslovom "Arheološko putovanje u područje Eufrata i Tigrisa" (njem. Archäologische Reise im Euphrat- und Tigris-Gebiet), publiciranom u Berlinu od 1911. do 1920. u četiri toma.[1] Istovremeno, godine 1909. predao je inauguracijsku disertaciju za profesuru (habilitationsschrift) na temu iranskih reljefa, godinu kasnije inkorporiranu u "Iranske kamene reljefe" (njem. Iranische Felsreliefs), zajedničku publikaciju Herzfelda i Sarrea.[1] Ova pionirska studija starovjekovnih iranskih spomenika sadrži brojne kvalitetne ilustracije i obrađuje Pasargad, Perzepolis, Nakš-e Rustam i druge ahemenidske odnosno sasanidske lokalitete u pokrajini Fars i zapadnom Iranu, zbog čega je ostala kapitalnim djelom o iranskoj arheologiji i u 21. vijeku.[1]

 
Posuda iz Samare, iskopana od strane Herzfelda ranih 1910-ih

Tokom putovanja i kooperacije sa Sarreom, Herzfeld je postao stručnjak i za islamsku umjetnost.[1] Godine 1910. fasadu palače u Mušati, dopremljenu u Berlin desetak godina ranije, uvjerljivo je datirao u 744. odnosno u vrijeme vladavine omejadskog kalifa Valida II.[2] Dvojac je nadalje istraživao i prostrane ruševine Samare,[2] privremene abasidske prijestolnice, što je predstavljalo prvo naučno iskopavanje jednog islamskog lokaliteta na Bliskom Istoku.[1] Herzfeldova uloga terenskog direktora od 1911. do 1913. i njegovi članci, posebno "Geneza islamske umjetnosti i problem Mušate" (njem. Die Genesis der Islamischen Kunst und das Mschatta-Problem), pomogli su u definiranju islamske umjetnosti u zapadnjačkom akademskom miljeu i bili su važni u stvaranju discipline islamske historije umjetnosti.[1] Istraživanje Samare u konačnici je rezultiralo sa šest tomova finalnog raporta, od čega Herzfeld potpisuje četiri.[1]

Izbijanjem Prvog svjetskog rata, Herzfeld je unovačen i prvo je bio stacioniran u Francuskoj i Poljskoj, a zatim je na osobni zahtjev poslan u Irak gdje je uglavnom radio kao istraživač, kartirajući okolinu Mosula.[1] Za vrijeme boravka u Iraku, godine 1917. imenovan je izvanrednim tj. pomoćnim profesorom historijske geografije i historije umjetnosti Starog Istoka u Berlinu.[1] Tri godine kasnije postavljen je za redovnog profesora staroistočne arheologije, postavši prvi predavač s takvom akademskom titulom na svijetu.[1] Usprkos toj časti, Herzfeld je tokom profesure većinu vremena proveo na putovanjima Jugozapadnom Azijom.[1] Otac mu je umro 1916. za vrijeme rata, a majka 1922. godine.[1]

Iranske ekspedicije uredi

Godine 1923. Herzfeld je otputovao u Iran i počeo se aktivnije baviti iranskom historijom.[1] Ranije, prve posjete toj zemlji obavio je 1905. i 1906. godine, zatim je 1907. sastavio doktorat o prijestolnici Kira Velikog, a iste godine objavio je i izvješće o putovanju Luristanom, Huzestanom i Farsom.[1] Također, u svojoj habilitaciji iz 1909. i monografiji "Na vratima Azije: kameni spomenici iz iranskih herojskih vremena" (njem. Am Tor von Asien: Felsdenkmale aus Irans Heldenzeit) iz 1920. dao je prve naučne opise i interpretacije iranskih kamenih reljefa, osobito onih iz sasanidskog perioda, a neposredno nakon svršetka Prvog svjetskog rata objavio je i dva važna članka o islamskoj iranskoj arhitekturi – "Horasan: spomeničko-geografska studija o kulturnoj historiji islama u Iranu" (njem. Khorasan: Denkmalsgeographische Studien zur Kulturgeschichte des Islam in Iran) i "Gonbad-e Alavijan i ilhanidska arhitektura u Iranu" (njem. Die Gumbadh-í Alawiyyân und die Baukunst der Ilkhane in Iran).[1] Još 1917. Herzfeld, Sarre, Meyer, industrijalci i članovi iranske ambasade u Berlinu utemeljili su Njemačko-iransko društvo, udruženje koje je zagovaralo povećanje kulturne i ekonomske razmjene između dviju država.[1] Ipak, ovi napori bili su ometeni njemačkim porazom u Prvom svjetskom ratu odnosno posljedičnom međunarodnom izolacijom i ekonomskom krizom.[1] Herzfeld je pripremao plan za iransku ekspediciju prije nego što su njemačko-iranski odnosi obnovljeni u ranom međuratnom periodu.[1]

 
Herzfeld je 1926. prvi opisao novootkriveni reljef u Sar-Mašhadu

U januaru 1923. u Teheran je stigao F. W. von der Schulenburg, prvi njemački ambasador u Iranu, nakon čega je trgovačka razmjena djelomično oživljena.[1] Istovremeno, u Iran na istraživačku misiju o politici i arheologiji dolazi i Herzfeld,[3] na proputovanju posjetivši i mezopotamske gradove Babilon, Ktezifont i Samaru.[1] Sedmicu dana ostao je i u Pajkuliju gdje je proveo omanje iskopavanje i otkrio trideset novih blokova s dvojezičnim partsko-srednjoperzijskim natpisima, međutim, bilo je prekasno da rezultate istraživanja uključi u monografiju "Pajkuli: spomenik i natpisi rane historije Sasanidske Monarhije" (engl. Paikuli: Monument and Inscription of the Early History of the Sasanian Empire).[1] Herzfeldova putovanja Iranom opisana u njegovom "Putnom izvještaju" (njem. Reisebericht) iz 1926. godine, inače indikatoru za daljnja arheološka istraživanja.[1] U ovom članku dao je prelged budućih ciljeva za iskopavanje (nakon ukidanja francuskog monopola 1927. godine), a to su Bisotun, Raj, Tape-Gijan, Hark, Nišapur i Tape-Hesar.[1] Usto, dokumentirao je i kamene reljefe od 2. milenija pne. do sasanidskog perioda, uključujući novootkriveni reljef u Sar-Mašhadu.[1]

Prekršivši navedeni francuski monopol na arheološka iskapanja, Herzfeld je 1923. uz pomoć lokalnih dužnosnika proveo ograničena istraživanja u Pasargadu i Horheu, a velik ugled i dobri odnosi s iranskim vlastima pomogli su mu da iste godine od Teherana službeno zatraži komisiju za deskriptivni pregled stanja ruševina u Perzepolisu i plan za njihovu konzervaciju.[1] Ovaj raport objavljen je 1929. i pisan je na francuskom jeziku, iz razloga što ga je dvorski ministar M.-A. Forugi planirao prevesti sam i time doveo do kašnjenja s izdavanjem, a publiciran je zajedno s perzijskim prijevodom kojeg je sredio M. Minovi.[1] Izvještaj je važan jer njime započinje aktivniji Herzfeldov angažman na očuvanju iranske nacionalne baštine i organizaciji Ureda za starine, iako je još 1919. u članku "Prošlost i budućnost istraživanja Prednje Azije" (njem. Vergangenheit und Zukunft der Erforschung Vorderasiens) ukazao na potrebu za osnivanjem snažnog i nezavisnog Ureda za starine u bliskoistočnim državama što nije naišlo na odobravanje u zapadnom svijetu.[1] Usprkos tome, iransko Nacionalno vijeće za spomenike (perz. Andžoman-e Asar-e Meli) utemeljeno je 1922. u Teheranu, a pri povratku u Iran u proljeće 1925. Herzfeld je od istog zatražio da sastave listu historijskih spomenika i da mu pomognu u razvoju Ureda za starine.[1] Ubrzo je postao jedinim starim članom navedenog vijeća i za njega je izradio logotip s palačama Ktezifonta i Perzepolisa odnosno palmetom iz Tak-e Bostana.[1]

Rad u Iranu uredi

Herzfeld je napustio Iran u oktobru 1925. godine, ali u aprilu 1926. pozvan je natrag da radi kao vladin arheološki savjetnik i berlinski univerzitet odobrio mu je još jednu godinu odsustva.[1] Došavši u Teheran, Herzfeld je sastavio listu od 88 spomenika i lokaliteta označenih historijskim spomenicima, a izradio je i nekoliko nacrta za zakon o starinama.[1] Usprkos tome što nije ovjereno u njegovim publikacijama, Herzfeld je također radio i na raznim kolekcijama islamskih iluminacija, za koje je poseban interes iskazivao Reza-šah Pahlavi.[1] Nakon što je Iran 10. maja 1927. poništio sve povlastice strancima, uključujući i francuski monopol na arheološka istraživanja, Herzfeld je postao vladin kandidat za čelnika Ureda za starine.[4] Ipak, s obzirom da je na iransko-francuskim pregovorima inzistirano da ta pozicija pripadne Francuzu, čelnikom je naposljetku postao A. Godard.[5] Bez obzira što je lišen položaja, iranska vlada ponudila mu je trogodišnju funkciju gostujućeg profesora u teheranskom Dar al-Fonunu, počevši od 1. januara 1928. godine.[1] Ova ponuda poklapala se s Herzfeldovim planovima o osnivanju iranske podružnice Njemačkog arheološkog instituta (DAI) i prije njenog prihvaćanja zatražio je od njemačke vlade da podupre arheološka istraživanja odnosno uspostavu navedenog instituta.[1] Također, sastavio je i planove za više serija publikacija i istraživanja Tape-Gijana, Pasargada, Perzepolisa, Kuh-e Hvadžea, Kangavara i drugih lokacija.[1]

Prihvativši posao gostujućeg profesora u Iranu, Herzfeld je ponovo produžio odsustvo od berlinske profesure do konca 1930. godine, te se preselio u Teheran zajedno s privatnom bibliotekom koja je smatrana jednom od najboljih u svijetu.[1] Usprkos početnim obećanjima njemačkog ministarstva vanjskih poslova, financijska pomoć za njegove projekte nije materijalizirana, a situacija se dodatno pogoršala 1929. tokom globalne krize zbog čega je Herzfeld bio prisiljen odustati od pokretanja ureda DAI-ja.[1] Istovremeno, postao je poluslužbenim atašeom u njemačkoj ambasadi i nastavio je karijeru arheološkog savjetnika iranskim vlastima, što je 1931. urodilo plodom u vidu donošenja zakona o starinama.[1] Bez obzira na neuspjeh utemeljenja instituta, Herzfeld se pokazao uspješnijim s arheološkim iskopavanjima i publikacijama.[1] Tokom 1928. uz novčanu pomoć Udruge za njemačke nauke (NDW) iskopavao je u Pasargadu, zatim je nakratko vodio ekspediciju u Tal-e Bakunu, a 1929. također uz potporu NDW-a istraživao je i Kuh-e Hvadže u Sistanu.[1] Svoja zapažanja objavljivao je u "Arheološkim izdanjima iz Irana" (njem. Archäologische Mitteilungen aus Iran, AMI) i "Iranskim spomenicima" (njem. Iranische Denkmäler), dvjema serijama koje je utemeljio 1929. odnosno 1932. uz financijsku podršku DAI-ja i NDW-a, sa svrhom publiciranja primarno vlastitih naučnih istraživanja.[1]

Nakon višegodišnjeg lobiranja Herzfeldu je konačno odobreno istraživanje Perzepolisa, međutim, zbog ekonomske krize niti jedna njemačka institucija nije mu pružila novčanu pomoć.[1] Herzfeld je stoga kontaktirao Orijentalni institut u Chicagu (OI),[2] konkretno direktora J. H. Breasteda s kojim je još od 1928. bio u pregovorima, te zatražio da sponzorira iskopavanja.[1] Amerikanci su pristali i od 1. marta 1931. Herzfeld je postao OI-jevim područnim direktorom za Iran.[1] Zbog novog posla Herzfeld je ponovo bio primoran produžiti odsustvo na berlinskom Univerzitetu Friedricha Wilhelma i to do konca 1935. godine, što je rezultiralo generalnom suspenzijom koju je prusko ministarstvo kulture obnavljalo svakog semestra.[1] Ranih 1930-ih dolazi do drastičnog pogoršanja iransko-njemačkih odnosa[1] i 1934. iranska vlada počinje inzistirati da poziciju direktora istraživanja u Perzepolisu preuzme Amerikanac.[6] Neposredno kasnije Herzfeld biva optužen da je zlorabio diplomatski pasoš za nezakonito iznošenje umjetnina iz zemlje, iako takve tvrdnje suvremeni historičari drže spornima.[1] Budući da je većina njegovih prijatelja iz iranske vlade u to vrijeme bila smijenjena s položaja, Herzfelda nije imao tko braniti zbog čega je otpušten i naposljetku prisiljen napustiti Iran.[1]

Povratak u Evropu uredi

U maju 1933. Nacistička Njemačka usvojila je zakon o protjerivanju svih državnih zaposlenika jevrejskog porijekla s njihovih radnih mjesta, što se odnosilo i na Herzfelda čiji su djed i baka bili Jevreji.[1] Ipak, zbog služenja u njemačkoj vojsci tokom Prvog svjetskog rata pošteđen je diskriminatornih mjera i ostao je profesor sve do 1935. kada je prisilno umirovljen.[1] Navedeni razvoj situacije nagnao je Herzfelda da 1934. odustane od povratka u Berlin, odnosno da iz Irana ode direktno u London.[2] U britanskoj prijestolnici držao je predavanja (engl. Schweich Lectures) na Britanskoj akademiji[2] i 1935. publicirao ih pod naslovom "Arheološka historija Irana" (engl. Archaeological History of Iran).[1] Godine 1936. preselio se u Sjedinjene Američke Države,[2] točnije u grad Boston, te nastavio s predavanjima koja su 1941. također izdana u monografiji "Iran na Starom Istoku" (engl. Iran in the Ancient East).[1] Herzfeld je uživao velik ugled kod Amerikanaca i smatran je vodećim autoritetom za iransku arheologiju i historiju,[1] zbog čega je 1936. imenovan profesorom Instituta za napredna istraživanja (IAS) u Princetonu.[2] Istovremeno, predavao je i na Institutu likovnih umjetnosti u New Yorku.[2]

Za vrijeme boravka u Sjedinjenim Državama počeo je intenzivnije proučavati Zaratustru, utemeljitelja zoroastrizma kojem je posvetio niz članaka još od 1929. godine, a istraživački rad na koncu je 1947. urodio plodom s dvotomskim izdanjem "Zaratustra i njegov svijet" (engl. Zoroaster and his World).[1] Godine 1944. šezdesetpetogodišnji Herzfeld napušta Princeton i odlazi u mirovinu, te prodaje većinu privatne biblioteke njujorškom Muzeju Metropolitan.[1] Herzfeld se pri svršetku Drugog svjetskog rata ipak nije vratio u rodnu Njemačku, u kojoj su iranske studije postale pejorativne zbog prijašnjih nacističkih ideja o arijevstvu.[1] Među njegovih posljednjim interesima bila je islamska arhitektura, naročito natpisi na građevinama sirijskog Damaska i Alepa,[1] zbog čega je 1944. nastavio putovanja Bliskim Istokom.[2] Dok je 1947. proučavao manuskripte u egipatskom Kairu, razbolio se i ubrzo pošao u Švicarsku na liječenje.[1] Svog lošeg zdravstvenog stanja bio je svjesan još godinu ranije pa je sve naučne materijale povjerio muzejskoj organizaciji Smithsonian iz Washingtona, tj. njihovoj umjetničkoj galeriji Freer.[2] Umro je 20. januara 1948.[1] (prema određenim izvorima dan kasnije)[2] u Baselu i sahranjen je na gradskom groblju Hörnli. Do kraja života ostao je neženja.[1]

Herzfeld je ostao upamćen kao polihistor s brojnim talentima i interesima, jedan od posljednjih primjera proizvoda humanističke kulturne tradicije 19. vijeka.[1] Iako je bio obrazovan za arhitekta i postavljen za profesora historijske geografije i historije umjetnosti, bavio se još prevođenjem i publiciranjem novih tekstova i natpisa na asirskom, staroperzijskom, srednjoperzijskom i arapskom jeziku.[1] Njegov pristup bila je kulturna historija u najširem smislu i interesi mu nisu bili ograničeni ni kronologijom ni geografijom.[1] Bio je ključan za razvoj nove discipline historije islamske umjetnosti, a ogroman doprinos napravio je i kod proučavanja historije i kulture neolitika odnosno ahemenidskog, partskog i sasanidskog perioda.[1] Uz svestranost, nerijetko se bavio s više različitih tema istovremeno, npr. tokom istraživanja u Perzepolisu objavljivao je radove o mezopotamskoj i hetitskoj arheologiji.[1] Među otegotne okolnosti koje su pratile njegova istraživanja spadaju dovršeni ali nikad publicirani generalni priručnik o staroistočnoj arheologiji, kontinuirani manjak financijske podrške i nestabilna potpora, te politička previranja zbog kojih je morao napustiti i Iran i Njemačku.[1] Usprkos tome, njegovim najtrajnijim dostignućem smatra se otvaranje Irana za arheološka istraživanja.[1] Tokom života Herzfeld je objavio oko 200 knjiga, članaka i recenzija za razne naučne časopise, kao što su Der Islam i Ars Islamica.[2] Najpotpuniju listu njegovih djela sastavio je G. C. Miles i izdao je 1940. godine (nadopunjena 1952). Herzfeldova ostavinska kolekcija iz galerije Freer, decenijama korištena od strane brojnih stručnjaka,[1] sabrana je 1974. u katalog od strane J. M. Uptona i preštampana u Leidenu 2000. godine.[2]

Istraženi lokaliteti uredi

# Lokalitet Period Terenski rad Datum publikacija
Am Alamut islamski 1926 2000
Al Alep islamski ... 1910b, maj 1910, okt. 1910, 1911c, sept. 1911, 1911f, 1914e,
1920b, 1921d, 1922a
Ar Ardabil islamski ... 1920b, 1926a
As Asadabad stari vijek, islamski ... 1921c
Aš Ašur stari vijek ... 1907b, 1907c, 1908, 1910 [1909], 1910b, sept. 1911, 1914c,
sept/okt. 1920
Bl Baalbek stari vijek, islamski ... 1910 [1909], 1910b, 1911b, 1920c, 1921d
Bb Babilon stari vijek ... 1907a, 1907b, 1909f, 1910 [1909], okt. 1910, 1911b,
sept. 1911, 1912a, 1913, 1920b
Bd Bagdad islamski ... 1907a, 1907b, 1907e, 1909f, 1910 [1909], 1910b, okt. 1910,
1911b, 1911c, sept. 1911, 1911f, 1911g, 1912a, 1914c, 1914e,
1916b, 1920a, 1920b, sept/okt. 1920, 1920d, 1921d, 1922a
Bm Bam islamski ... 1913
Bp Bampur prahistorija ... 1913, 1941
Br Basra islamski ... 1907b, 1907e, 1910b, 1911b, sept. 1911, 1911f, 1911g, 1920a,
1920b, 1921d
Ba Bastam islamski ... 1921c, 1922a
Bs Bisotun stari vijek, islamski ... 1910 [1909], 1910a, 1910b, 1913, 1920c, 1921c, 1922a
Bš Bišapur stari vijek ... ...
Bu Bursa islamski ... ...
DoD Da-o-Dohtar stari vijek ... 1935c, 1941
Dm Damask islamski ... 1907a, 1910b, okt. 1910, 1911b, sept. 1911, 1912a, 1916a,
1920a, 1920b, 1921d
Dg Damgan stari vijek, islamski ... 1921c
Dz Dezful stari vijek, islamski ... 1907e
DD Dukan-e Davud stari vijek ... 1910 [1909], 1920c
Dž Džendžan stari vijek 1924 1926e, 1968
Džo Džolfa islamski ... ...
Fb Farašband stari vijek ... sept. 1911
Fa Firuzabad stari vijek, islamski ... 1907a, 1910 [1909], 1910b, 1914c, 1921c, 1921d, 1922a,
1926e, 1935c, 1941
Gj Gujom stari vijek ... 1910 [1909], 1926e, 1928d
Ha Hama stari vijek, islamski ... okt. 1910, 1911c, sept. 1911, 1914e, sept/okt. 1920, 1921d
Hd Hamadan stari vijek, islamski ... 1910 [1909], 1910a, 1911b, 1911f, 1920a, 1920b, 1920c,
1921c, 1922a, 1926d
Hg Hargerd islamski ... 1921c, 1922a
Hr Hark stari vijek, islamski ... ...
Hn Harsin stari vijek ... ...
Ht Hatra stari vijek ... 1907b, 1910 [1909], 1911c, sept. 1911, 1914c, 1920a, 1920c,
1921d
Hs Homs stari vijek, islamski ... 1911b, 1911c, 1921b, 1921d
Hm Horamabad prahistorija, stari vijek, islamski ... 1907e
Ho Horhe prahistorija, stari vijek 1923 1920c, 1921c, 1926e, 1935c, 1941, 2000
Is Isfahan stari vijek, islamski ... 1907e, 1910 [1909], 1910b, okt. 1910, 1914e, nov/dec. 1919,
1920a, 1920b, 1921c, 1922a
It Istahr stari vijek ... 1907e, 1910 [1909], 1920a, 1920b, 1941
Ib Istanbul prahistorija, stari vijek, islamski ... 1910b, maj 1910, 1911b, sept. 1911
Ih Izadhvast islamski ... ...
Jr Jeruzalem islamski ... 1910b, maj 1910, 1911b, 1911c, sept. 1911, 1914e, 1920a,
1921d
Ka Kairo islamski ... 1907d, 1910b, 1911b, 1911c, sept. 1911, 1914e, 1916a, 1916b,
1920b, sept/okt. 1920, 1921d, 1922f, 1922i, 1926b
Kv Kangavar stari vijek, islamski ... 1910 [1909], 1910b, sept. 1911
KŠ Kasr-e Širin stari vijek, islamski ... 1907e, 1910 [1909], 1910b, 1911c, sept. 1911, 1920b, 1935c
Ke Kerman islamski ... 1910 [1909], 1920b, 1921c
Kš Kermanšah stari vijek, islamski ... 1907b, 1907e, 1910 [1909], nov/dec. 1919, 1920b, 1920c,
1920d, 1921c
Ki Kizkapan stari vijek ... ...
Km Kom islamski ... 1907e, 1914e, 1921c
Kk Korikos stari vijek ... 1909a, 1909b, 1909c, 1919/1920a, 1919/1920b, 1920b,
1921d, 1930f
Kf Ktezifont stari vijek ... 1907a, 1907b, 1909f, 1910 [1909], 1910b, 1911b, 1911c,
sept. 1911, 1911g, 1914c, 1920a, 1920b, 1920c,
sept/okt. 1920, 1920e, 1935c
KH Kuh-e Hvadže stari vijek ... 1926e, 1935c, 1941
Lr Luristan prahistorija, stari vijek ... 1907e, 1910 [1909], 1910b, sept. 1911
Mf Majafarikin islamski ... ...
Ma Marat islamski ... 1910b
Md Mardin islamski ... ...
Ml Meriamlik stari vijek ... 1909a, 1909b, 1909c, 1919/1920a, 1919/1920b, 1920b,
1930f
MR Mil-e Radkan stari vijek, islamski ... 1920a, 1922a
Mo Mosul islamski ... 1907b, 1910b, 1911b, sept. 1911, 1911f, 1911g, 1914e,
sept/okt. 1919, nov/dec. 1919, 1920a, 1920b, 1920d, 1922a
Mš Mušata islamski ... 1907a, 1910b, maj 1910, 1911b, 1911c, sept. 1911, 1912a,
1914d, 1916b, 1920d, 1921d
Nv Nahavand prahistorija, stari vijek ... 1921c
Na Najin islamski ... ...
NRa Nakš-e Radžab stari vijek ... 1910 [1909], 1920a, 1920b
NRu Nakš-e Rustam stari vijek ... 1910 [1909], 1920a, 1920b, 1921c, 1941
Nr Nimrud stari vijek ... 1907a, 1910 [1909], 1911f, 1913, 1920b, 1920c, 1920d, 1921d
Nn Niniva prahistorija, stari vijek ... 1907c, 1910 [1909], sept. 1911, 1920a, 1920b
Nš Nišapur islamski ... 1920b, 1921c, 1922a
Pk Pajkuli stari vijek 1911, 1913, 1924 1914a, 1910 [1909], 1920b, 1924, 1934e, 1938a
Pl Palmira stari vijek ... 1907a, 1910 [1909], 1910b, 1911c, 1914c, 1920b, 1920d, 1921d
Pg Pasargad stari vijek 1905, 1923, 1928 1907c, 1908 [1907], 1910 [1909], 1910a, 1910b, 1911f, 1914c,
1920a, 1920b, 1920c, 1926e, 1929a, 1935c, 1941
Pp Perzepolis stari vijek 1905, 1923, 1924, 1928, 1931–1934 1907a, 1907e, 1908 [1907], 1910 [1909], 1910a, sept. 1911,
1911f, 1914c, 1920a, 1920b, 1920c, 1920d, 1921c, 1926e,
19.11.1927, 1929d, 1931/1932b, 1932b, 1932c, 1932d,
8.4.1933, 1935c, 1938a, 1941, 1968
Pt Petra stari vijek ... sept. 1910, 1920a, 1920b, 1921d
PB Pir Bakran islamski ... ...
Rj Raj prahistorija, stari vijek, islamski ... 1910 [1909], 1920b, 1921c, 1922a
Rk Raka stari vijek, islamski ... 1910 [1909], 1910b, sept. 1911, 1911f, 1911g, 1914c, 1914e,
1916b, 1920a, 1920b
Sa Samara stari vijek, islamski 1903, 1911–1913, 1923, 1930 1907a, 1907b, 1907d, 1909f, 1910 [1909], 1910b, okt. 1910,
1911b, 1911c, sept. 1911, 1911d, 1911e, 1911f, 1911g, 1912a,
1912b, 22.8.1912, 1913, 1914c, 1914d, 1914e, 1916b,
nov/dec. 1919, 1920b, 1920d, 1921d, 1922a, 1923, 1925a
SM Sar-Mašhad stari vijek ... 1910 [1909], 1928d
Sp Sarpol stari vijek ... 1910 [1909], 1920b, 1920c
Sv Save prahistorija, stari vijek, islamski ... 1921c
Si Sinop stari vijek ... ...
Sk Sonkor islamski ... ...
Su Sulejmanija islamski ... 1910 [1909], 1920c
Sz Suza stari vijek, islamski ... 1907c, 1907e, 1908 [1907], 1910 [1909], sept. 1911, 1911f,
1914c, 1920a, 1920b, 1920c, 1942
Šr Širaz stari vijek, islamski ... 1907e, 1910 [1909], okt. 1910, 1920b, 1921c
Šu Šuštar stari vijek, islamski ... 1910 [1909], 1911f
TBo Tak-e Bostan stari vijek ... 1910 [1909], 1910b, 1911b, sept. 1911, 1916b, 1920b, 1920c,
1920d
TBa Tal-e Bakun prahistorija ... ...
TG Tape-Gijan prahistorija ... ...
TH Tape-Hesar prahistorija ... ...
Tr Teheran islamski ... 1907e, 1910 [1909], okt. 1910, 1921c
Tt Tikrit islamski ... 1907b, 1911b, 1911f, 1911g, 1914c, 1914e, 1916b, 1920b
Tp Tripoli stari vijek, islamski ... ...
Ts Tus islamski ... 1921c, 1922a
Ur Ur prahistorija, stari vijek ... ...
Uf Urfa islamski ... 1910 [1909], 1910b, 1920a, 1920b, 1921d
Vn Van islamski ... 1907c
Vr Varamin stari vijek, islamski ... 1921c, 1922a
Napomena: Karta i lista ne sadrže sve pojedinačne istražene lokalitete: omanji su pridruženi obližnjim gradovima ili značajnijim lokalitetima,
neki su izostavljeni, dok određene skice i fotografije iz arhivskih materijala nisu ni precizno identificirane.

Pasargad uredi

Glavni članak: Pasargad

Herzfeldov opus svjedoči o izuzetno širokom interesu za umjetnost i arheologiju Starog Istoka, no ipak najviše pažnje posvetio je proučavanju ahemenidskog Irana.[7] Prije svega, njegovo ime u naučnim krugovima najviše se povezuje s Pasargadom, dinastijskim sjedištem Kira II (Velikog), utemeljitelja Ahemenidske Monarhije.[7] Duboko zanimanje za ovaj lokalitet pokazivao je još kao student, a mnogo prostora posvetio mu je i u posljednjoj sveobuhvatnoj monografiji o iranskoj umjetnosti i arheologiji iz 1941. godine.[7] Nakon što je 1905. prvi put posjetio Pasargad, Herzfeld je odlučio sastaviti doktorsku disertaciju o lokalitetu i već u njenom uvodu naglasio je da je primarni cilj njegovih istraživanja identifikacija ruševina.[7] Petnaestak godina ranije, glavni pasargadski spomenik pokušao je identificirati i G. N. Curzon, uspoređujući Arijanov opis grobnice Kira Velikog iz "Anabaze" (na temelju Aristobulovih djela) s ostacima kamene grobnice u Dašt-e Morgabu na sjeveru Farsa, lokalno poznate kao Grobnica Salomonove majke (perz. Mašhad/Taht-e Madar-e Solejman).[7] U putopisu iz 1892. godine, Curzon je na temelju navedenog došao do zaključka da spomenik može biti samo grobnica Kira Velikog.[7] Ipak, Herzfeld je bio svjestan da ova identifikacija grobnice, kao ni Curzonova daljnja pretpostavka da su ruševine Dašt-e Morgaba zapravo Pasargad, nisu naučno dokazane i općeprihvaćene.[7]

 
Herzfeldova fotografija Pasargada

Curzonovim tumačenjima nije bio zadovoljan ni F. H. Weissbach, njemački orijentalist koji je 1894. na osnovi vidljivih morgapskih natpisa ("Ja, Kir, kralj, Ahemenid") argumentirao da ne mogu pripadati Kiru II Velikom, već daleko manje značajnom Kiru Mlađem.[7] Ovaj prigovor bio je od strane učenjaka visokog ugleda i premda Herzfeldu nije bilo teško demonstrirati da zaista nema historijskih osnova za povezivanje Kira Mlađeg s Pasargadom, čini se da je shvatio da Weissbachov argument može nadvladati samo lukavstvom, tvrdeći da je Kir II uspješno završio izgradnju svoje prijestolnice dok je još bio satrap u službi medijskog sizerena Astijaga.[7] Danas je poznato da Kir II nije sudjelovao u podizanju trojezičnih morgapskih natpisa (CMa) na staroperzijskom, elamskom i akadskom jeziku, budući da se pouzdano zna da je staroperzijski klinopis prvi koristio Darije Veliki i da je zagonetna upotreba istog u Dašt-e Morgabu rezultat njegove potrebe za višestrukim legitimiranjem vlasti.[7] Drugim riječima, nedugo nakon podizanja Behistunskih natpisa 519. ili 518. pne, Darije je na neispisanim kamenim površinama u Pasargadu dao urezati tekst u Kirovo ime, oslovljavajući ga "kraljem" i "Ahemenidom".[7]

Nevolja za Herzfelda bila je što se teško snalazio prilikom osporavanja Weissbachovih tvrdnji da je nedvosmislen izraz "kralj" suviše skroman za Kira Velikog, što ga je od vremena pisanja disertacije nadalje nagnalo na jedinstven pogled da je Pasargad podignut tokom prvih deset godina Kirove vladavine.[7] Na kronološkoj osnovi tako nije mogao uzeti u obzir sveprisutne lidijsko-jonske utjecaje kod pasargadskih masivnih kamenih blokova, a s obzirom da je kretao od pretpostavke kako je "rana grčka umjetnost teško mogla utjecati na daleku Perziju prije 550. pne", nije mogao uvažiti ni razne jonske karakteristike na Kirovoj grobnici – spomeniku za kojeg suvremeni stručnjaci pišu da je evidentno podignut u lidijsko-jonskim (a ne orijentalnim) tehnikama i da sadrži obilježja grčke jonske arhitekture.[7] Herzfeld se unatoč svemu ponekad bližio ignoriranju samostalno nametnutih kronoloških granica, postavljenih približno tri godine prije važnog osvajanja Sarda 547. pne. (ili ubrzo kasnije).[7] Iako nikad nije bio siguran oko datiranja velike kamene platforme Taht-e Madar-e Solejmana koja strši sa zapadne strane tzv. Prijestolničkog brda (Tal-e Taht), brojni faktori već su mu tada (šest dekada prije objavljivanja kapitalne studije C. Nylandera o Jonjanima u Pasargadu) ukazivali da će srodnosti s lidijskim zidarstvom i njihovim oznakama kamenih blokova jednog dana postaviti spomenik u pravilan kronološki kontekst.[7]

U svom opisu i analizi reljefa na vratima pasargadske ulazne dvorane (Vrata R), Herzfeld je u disertaciji 1907. i u "Iranskim kamenim reljefima" 1910. naglašavao jasnu paralelu između obrubljene odjeće krilate figure i odore Teumana (Tempti-Humban-Inšušinaka), elamskog vladara koji je pretrpio poraz i pogibiju protiv Asiraca u srazu kod rijeke Ulaj 653. pne.[7] Osim toga, uz karakterističan uvid prepoznao je da se ta korespondencija može pripisati Kirovoj želji za naglašavanjem svoje anšansko-elamske baštine.[7] Herzfeldovo oštro oko također je zapazilo i predperzepolski stil reljefa, zbog čega je pozornost posvetio punom profilu figurine poze.[7] Međutim, prilikom elaboriranja egipatske krune koja dominira kompozicijom, Herzfeld je ostao uklješten u okvirima samonametnute kronologije i nije razmatrao Kirovo osvajanje Levanta od 539. pne.[7] Umjesto toga, kruna je skraćeo opisana kao popularni reprezentativni element na Starom Istoku u vrijeme gradnje Kirovih zdanja.[7] Osim što je Herzfeld ispravno istaknuo da krilati lik nije ni božanstvo ni monarh već zaštitni ulazna figura iz dugotrajne mezopotamske tradicije, također je bio svjestan da trojezični natpis iznad lika nije referenca na njega.[7] Umjesto toga, budući da se isti natpis "Ja, Kir, kralj, Ahemenid" (s dodatnim implicitnim "izgradio je ovo") pojavljivao u Palači S i u Palači P, istaknuo je ono što je smatrao uobičajenom pojavom kod svih tzv. temeljnih natpisa, a to je rani datum dovršetka Kirovog programa izgradnje.[7]

 
Herzfeldova skica grobnice Kira Velikog u Pasargadu

Nakon što je 1920. postavljen za profesora orijentalne arheologije Univerzitetu u Berlinu, Herzfeld se uskoro našao u poziciji da dobar dio svog radnog vremena provede u Iranu.[7] Posjeta Pasargadu sredinom novembra 1923. omogućila mu je provođenje pomalo reklamirane preliminarne kampanje prilikom koje su vršena neodređena manja iskopavanja, razna mjerenja, te izrada nacrta i crteža.[7] Ukratko, ova kratka jednosedmična posjeta u velikoj mjeri pomogla mu je da radi s neobičnom brzinom i djelotvornosti tokom formalnije četverosedmične ekspedicije u aprilu i maju 1928. kada je Pasargad postao prvi lokalitet na Iranskoj visoravni koji je istražen nakon ukidanja francuskog monopola na arheološka iskapanja u Iranu.[7] S obzirom da su sredstva za ekspediciju iz 1928. dobivena od Udruge za njemačke nauke (NDW) što implicira da nije bilo potrebe za traženjem iranske pomoći, i budući da Herzfeldovo kasnije izvješće (1929) ne upućuje na ikakve izvore financiranja, kao zaključak se nameće da je on kao bivši arheološki savjetnik iranske vlade imao potrebne ovlasti za rad.[7] U svakom slučaju, evidentno je da su iskopavanja 1928. bila pokušaj da se istraživanja obave prije A. Godarda, budućeg čelnika Ureda za starine koji je stigao u Iran u augustu iste godine.[7]

Herzfeldov istraživački tim koji se u aprilu 1928. zaputio u Pasargad i ubrzo postigao iznimne rezultate, sastojao se od svega tri osobe – njega samog, 25-godišnjeg berlinskog arhitekta F. Kreftera i kuhara.[7] Veličina tima mogla je biti uvjetovana financijskim ograničenjima, no jednako tako moguće je da se Herzfeld osjećao komfornije u društvu jednog i podređenog člana jer je sam bio u svestranoj poziciji arheologa, epigrafičara, fotografa, crtača, bilježnika i glavnog istraživača.[7] Ipak, Krefter je bio izrazito sposoban dodatak timu i činjenica da se šefu pridružio i početkom 1930-ih prilikom istraživanja Perzepolisa[6] svjedoči da je Herzfeld bio jako zadovoljan njegovim radom.[7] Svojom sposobnošću da dešifrira tragove površinske topografije, Herzfeld je brzo shvatio generalni karakter pasargadskog lokaliteta.[7] Vidio je da glavne zgrade dijele zajedničku orijentaciju, a čak je prepoznao i da su glavne strukture dopunjene brojnim vodenim kanalima i barem jednim malim paviljonom.[7] Elaborirajući Vrata R otkrio je i da su osam ovećih kamenih stupova nosili krov visoke centralne dvorane.[7] Također, bez obzira što nije izlagao cijeli tlocrt, ustanovio je da su kolosi s ljudskim glavama nekoć bočno okruživali unutarnja glavna vrata i da su krilati bikovi štitili nasuprotni vanjski ulaz.[7]

Važan arhitektonski dokaz također je izašao na vidjelo u Palači S gdje je Herzfeld zapazio da joj je visoka glavna dvorana bila pravokutna i da je bila opasana niskim porticima, u kontrastu spram kvadratičnih normi i visokih portika iz Perzepolisa.[7] Isto tako, pozornost je usmjerio prema distinktivnom karakteru kontrastnih baza stupova od crnog kamena i glatkih valjaka od bijelog kamena, kao i na upečatljive dvostruke protomske kapitele na kojima su se nalazile ovjenčane i rogate lavlje protome, odnosno fragmentarne konjske protome.[7] Prema Herzfeldovom viđenju, pasargadski kapiteli bili su moćniji i ljepši od svih u Perzepolisu.[7] Reljefi na četiri ulaza bili su očuvani samo u njihovim najnižim dijelovima, a oni koji su se nalazili kraj vrata na suprotnim zidovima hodnika prikazivali su manje značajna božanstva, poredana jedan iza drugoga.[7] Prilikom njihovog opisivanja Herzfeld se držao vlastite kronologije (datiranja do 550. pne) i nije spomenuo evidentan utjecaj asirskih prototipova.[7] Iako Herzfeldov tlocrt Palače S iz monografije objavljene 1941. sugerira da je iskopao čitavo zdanje, čini se da to ipak nije bio slučaj.[7] Primjerice, teško je podcijenio broj stupova u različitim porticima i pogrešno je procijenio (na temelju pretpostavljene sličnosti s Apadanom iz Perzepolisa) da je Palača S stajala na niskoj platformi s plitkim dvostrukim stepeništem.[7]

Jedno od glavnih otkrića ekspedicije iz 1928. su fino rezbareni reljefi koji su okruživali dva glavna ulaza u centralnu dvoranu Palače P sa 30 stupova.[7] Iako su pronađeni u fragmentarnom stanju i očuvani do visine struka u najboljem slučaju, svaki uzorak je nesumnjivo prikazivao istu scenu – monarha u hodu prema van, u pratnji omanjeg podanika.[7] Herzfeld je zamijetio da su likovi nosili istu naboranu odjeću kao i u Perzepolisu, no budući da su linije nabora bile izraženije i da su figure stajale unutar nekanonski podignutog okvira, točno je procijenio da pripadaju ranijoj fazi razvoja.[7] Nažalost, likove s palače P vidio je tek nešto starije od onih iz Perzepolisa odnosno mlađe od onih s Behistunskih natpisa (izrađene oko 520. pne).[7] Herzfeld se više posvetio novootkrivenim morgapskim natpisima s nabora kraljevske nošnje (CMc) na kojima je stajalo "Kir, veliki kralj, Ahemenid", što ga je uvjerilo da su njegova rana datiranja Kirovih spomenika validna.[7] Naime, sukladno njegovom tumačenju, Kir kao kralj (prema tekstu CMa) odlučio se na gradnju Pasargada čim je došao na perzijsko prijestolje 559. pne, ugledniju titulu velikog kralja stekao je neposredno nakon pobjede nad Astijagom 550. pne, a još grandioznije titule (opisane na Kirovom cilindru) uzeo je tek nakon osvajanja Babilona 539. pne.[7] Takvu interpretaciju suvremeni historičari smatraju pogrešnom uz opasku da su zamjena prihvatljivijom titulom (veliki kralj), tekst u trećem licu (CMc) i sami natpisi Palače P zapravo plod Darijevog pokušaja legitimiranja vlasti (između 515. i 510. pne) odnosno dokazivanja da su njegova djeca s Atosom direktni Kirovi nasljednici.[7]

Problemi prouzročeni Herzfeldovim inzistiranjem na pogrešnom datiranju Kirovih zdanja u Pasargadu bili su brojni i različiti.[7] Staroperzijski klinopis tobože je trebao biti dostupan Kiru od samog početka njegove vladavine, dok mu je čitava tehnička aparatura za sofisticirane konstrukcije od kamenih blokova, zajedno sa skulpturalnim tehnikama oblikovanja višeslojne perzijske dvorske odjeće, također trebala biti na raspolaganju tokom prvih deset godina vladavine.[7] Prema Herzfeldovom vremenskom redoslijedu isto tako je nemoguće povezati bilo koji lidijsko-jonski, mezopotamski ili egipatski element pojedinačnih pasargadskih spomenika s Kirovim osvajanjima.[7] Prije svega, Herzfeldova kronologija otvara pitanje zašto bi Kir, čija je vladavina bila tek na trećini puta u trenutku kada je pobijedio Astijaga, odlučio dovršiti gornje dijelove stupova Palače P u uobičajenom rigoroznom stilu (tj. sa stupovima dovršenim u drvu i prekrivenim slikanim žbukama), ili zašto bi ostavio svoj najambiciozniji građevinski projekt (Tal-e Taht) vidljivo nedovršenim.[7] Naposljetku, ali ne i najmanje važno, prilikom razmatranja datuma utemeljenja Pasargada (vjerojatno ubrzo nakon pada Sarda tj. oko 546. pne), Herzfeld je ignorirao Strabonovu nedvosmislenu tvrdnju (XV.3.8) da je "Kir bio ponosan Pasargadom jer je ondje porazio Astijaga u zadnjoj bitki, priskrbio si azijsko carstvo, osnovao grad i izgradio palaču u spomen na svoju pobjedu".[7]

Sumirajući Herzfeldove doprinose i propuste, arheolog D. Stronach zamjera mu niz nesretnih kronoloških procjena, ali ističe da su kompenzirane mnoštvom otkrića i rijetkih uvida.[7] U skladu s tim, Stronach navodi da je prava sreća što je Pasargad po prvi put temeljito istražio talentiran stručnjak poput Herzfelda, kao i da je proučavanju izuzetnog lokaliteta posvetio dobar dio svog života.[7] Njegova pogrešna datiranja uistinu jesu neko vrijeme otežavala elaboriranje niza pitanja, prije svega precizne evolucije ahemenidske umjetnosti tokom vladavina Kira i Darija, međutim, gledano iz šire perspektive radi se samo o prolaznim krivim procjenama.[7] Temeljna dugoročna vrijednost Herzfeldovih doprinosa proučavanju Pasargada je obrada brojnih detalja i relativno brzo objavljivanje istraživačkih rezultata,[7] što je potaknulo i druge stručnjake na pravovremene kritičke osvrte. Sve te okolnosti značajno su pridonijele očuvanju pasargadskih spomenika i otvorile vrata za daljnja plodonosna istraživanja.[7]

Perzepolis uredi

Glavni članak: Perzepolis
 
Herzfeld u Perzepolisu

Prvi posjet Perzepolisu Herzfeld je obavio u novembru 1905. godine, za vrijeme povratka s terenskog rada u Ašuru.[8] Kada se vratio u Berlin, E. Meyer upoznao ga je s F. Sarreom i njihov je zajednički rad rezultirao brojnim projektima, uključujući važnu publikaciju "Iranski kameni reljefi" (njem. Iranische Felsreliefs) iz 1910. godine.[8] Ova knjiga plod je Herzfeldovog rada u Perzepolisu i sadrži razne crteže, nacrt Apadane i prvi pokušaj identifikacije nosača prijestolja s kraljevskih grobnica.[8] Neke od Herzfeldovih pretpostavki pokazale su se pogrešnim, npr. prvih 30 perzijskih likova identificirao je kao medijske, a drugih grešaka je bilo je i kod prvih 13 reljefnih figura.[8] Ipak, u njegovim kasnijim radovima pogrešne procjene su ispravljene.[8] Herzfeld se vratio u Perzepolis za vrijeme istraživačke ekspedicije u Iranu, Iraku i Afganistanu, od februara 1923. do oktobra 1925. godine.[8] Njegovo putovanje financirali su Udruga za njemačke nauke (NDW), darežljivi američki i njemački prijatelji, te parsijska zajednica iz Bombaja koja je priložila bogatu donaciju za istraživanje Farsa.[8] Na terasi Perzepolisa proveo je šest sedmica, od 26. novembra do 23. decembra 1923. odnosno od 2. do 15. marta 1924. godine, prilikom čega je izradio nacrt cijele strukture i oko 500 fotografskih negativa.[8]

Herzfeldova arheološka istraživanja bila su podržana i od strane iranske vlade.[8] Firuz-mirza Nosrat al-Dovla, generalni guverner pokrajine Fars, poslao je pismo Herzfeldu i zatražio detaljno izvješće o Perzepolisu, s naglaskom na četiri točke: opisu stvarnog stanja ostataka, mjerama za konzervaciju postojećih ruševina, procjeni troškova i trajanju rada, te nacrtu ruševina i eseju o rekonstrukciji.[8] U svom odgovoru Herzfeld procjenjuje dvije godine za razdoblje iskapanja i predlaže izgradnju objekta za smještaj tima odnosno muzej za pronađene objekte.[8] Kao lokaciju za takvu zgradu predložio je palaču Darija Velikog (tzv. Tačara).[8] Zahtjev za radnu dozvolu napisan je na francuskom i datiran je 4. januara 1924. godine, kada je Iran nominalno još uvijek bio pod vladavinom Kadžara.[8] Prevođenje na perzijski potrajalo je tri godine i dovršeno je početkom vladavine Reza-šaha, zbog čega se pretpostavlja da je glavni razlog odugovlačenja politički prevrat tj. prijenos političke moći na dinastiju Pahlavi.[8] Kao dodatni razlozi spominju se i francuski zahtjevi za povlasticama na arheološka istraživanja u Iranu,[8] te nepripremljenost dvorskog ministra M.-A. Forugija.[1]

Godine 1928. Herzfeldu se u Iranu priključio arhitekt F. Krefter i dvojac je pod pokroviteljstvom NDW-a vodio ekspediciju s ciljem kartiranja Pasargada i mjerenja Perzepolisa.[6] Daljnja iskapanja započeta su 1. marta 1931. uz potporu Orijentalnog instituta u Chicagu (OI) i zaslugama profesora J. H. Breasteda, proslavljenog egiptologa i osnivača instituta.[8] Projekt je realiziran i uz financijsku pomoć izdašnog američkog sponzora koji je želio ostati anoniman.[8] Iskapanja je nadgledao M.-T. Mustafavi, predstavnik iranske vlade koji je u Perzepolis došao iz Suze,[6] a zadržao se na tom položaju i nešto nakon Herzfeldovog odlaska.[8] Arheološki tim sastojao se od Herzfelda, Kreftera i trojice iračkih pomoćnika koji su pristigli s njemačkih iskopavanja u Babilonu.[6] Radovi su započeli na tri različita mjesta: na jugoistočnoj zgradi (tzv. Haremu), na sjevernoj strani Apadane i Palače G, te na istočnom dijelu tzv. Vrata svih naroda.[8]

Arheološki radovi na jugoistočnoj zgradi bili su od posebne važnosti za Kreftera jer je uvjerio Herzfelda da će Harem biti bolja lokacija za istraživačko-muzejsku zgradu od Tačare.[8] Tokom zime 1931. i 1932. ova zgrada bila je već djelomično spremna za useljenje, zbog čega je Herzfeld odlučio ojačati tim s četiri nova člana: arhitektom K. Bergnerom, prahistoričarom A. Langsdorffom, OI-jevim arheologom D. E. McCownom i profesionalnim fotografom H. W. von Busseom.[8] Langsdorff i McCown nastavili su iskopavanje Tal-e Bakuna A, jednog od neolitskih humaka južno od Perzepolisa na kojem je Herzfeld ranije obavio preliminarna istraživanja.[8] Najveće dostignuće Herzfeldovih iskapanja na Apadani bilo je otkriće istočnog stubišta, dobro očuvanog (za razliku od sjevernog) zahvaljujući debelom sloju krhotina od cigli.[8] Još jedan važan predmet Herzfeldovih istraživanja bio je podzemni kanalizacijski sistem na sjevernom dijelu terase, iako ovi napori nikad nisu doveli do zadovoljavajućeg zaključka.[8]

Na figurama vladara i dvojice njegovih podanika, postavljenih na istočnom zidu sjevernih vrata Tripilona, otkriveni su važni tragovi izvorne boje.[8] Ubrzo nakon toga objavljena je Krefterova reprodukcija akvarela, međutim, ostale obojane skice poput simbola Ahura Mazde iz Dvorane stotinu stupova i Tripilona nisu bile izdane.[9] Gotovo 40 godina kasnije, kada je većina otkrivenih tragova drevne perzijske polikromije izblijedila, J. A. Lerner i G. Tilia iskoristili su ove nezamjenljive zapise za vlastito istraživanje o originalnim bojama kamenih skulptura u Perzepolisu.[9] Za vrijeme rekonstrukcijskih radova, podno jugoistočne zgrade (Harema) pronađena je temeljna ploča sa staroperzijskim natpisom Kserksa I (XPf).[8] U septembru 1933. godine, na sjeveroistočnim i jugoistočnim uglovima centralne dvorane (Apadane), Krefter je otkrio zlatne i srebrne temeljne ploče sa staroperzijskim natpisima Darija Velikog (DPh).[8] Iste godine otkriven je i dokument u temeljima Dvorane stotinu stupova, točnije kamena ploča na kojoj se navodi da je zgradu počeo graditi Kserkso I odnosno da ju je dovršio Artakserkso I.[8] Tokom 1932. sa skele su fotografirani natpisi na grobnici V (vjerojatno Artakserksa II), na temelju kojih je Herzfeld korigirao svoja ranija tumačenja.[6]

 
Herzfeldov crtež jednog od reljefa u Nakš-e Rustamu

S historijskog gledišta, najznačajnije otkriće bio je arhiv od oko 30.000 pločica na elamskom klinopisu.[8] Ove tzv. fortifikacijske pločice, iskopane 1934. i 1935. u zidinama utvrde na sjeveroistočnom uglu terase, pružile su neophodne informacije za svako proučavanje društvenih, ekonomskih i administrativnih prilika u Perzepolisu.[8] Osim radova na terasi kompleksa, arheološki tim istraživao je i okolne lokalitete kao što su tzv. hram Fratadara, Nakš-e Rustam i Istahr.[8] U Nakš-e Rustamu Herzfeld je uz pomoć skele precrtao staroperzijski natpis s grobnice Darija Velikog (DNb).[8] Temeljito je istražen i Taht-e Rustam, lokalitet između Nakš-e Radžaba i Nakš-e Rustama čija kamena platforma dijeli sličnosti s grobnicom Kira Velikog u Pasargadu.[8] U nadi pronalaska pisanih dokumenata oko temelja, prilikom iskopavanja svi kameni blokovi su uklonjeni i odloženi sa strane,[8] a u izvorno stanje spomenik su 1975. vratili G. Tilia[9] i A.-R. Š. Šahbazi.[6] Sam Herzfeld u monografiji iz 1935. pretpostavio je da se radi o grobnici Kambiza II.[8]

Krajem 1933. i početkom 1934. iranska vlada počela je inzistirati da poziciju direktora istraživanja preuzme Amerikanac,[6] zbog čega je Herzfeld idućeg proljeća zauvijek napustio Perzepolis.[8] Orijentalni institut za njegovog je nasljednika postavio E. F. Schmidta, međutim, pošto on zbog aktivnosti u Raju nije mogao doći u Perzepolis prije maja 1935. godine, istraživanja je privremeno vodio Krefter.[8] Njegove ranije rekonstrukcijske crteže Herzfeld je objavio u monografiji 1941. godine, no kompletna rekonstrukcija Perzepolisa s nacrtima i perspektivnim pogledima nije bila moguća sve do 1952. kada je Schmidt publicirao rezultate istraživanja od 1935. do 1939. godine.[8] Gotovo dvije dekade kasnije, Krefterove rekonstrukcije objavljene su 1971. kao publikacija teheranske podružnice Njemačkog arheološkog instituta (DAI).[8]

Herzfeldova velika želja bila je da objavi sveobuhvatno djelo o frizovima na Apadani, svom najistaknutijem otkriću u Perzepolisu, zbog čega Schmidt (znajući za njegove planove) u prvom dijelu vlastitog izdanja o Perzepolisu samo ukratko spominje navedene arhitektonske elemente.[8] Projekt o frizovima naposljetku nije realiziran zbog Herzfeldove prerane smrti 1948. godine, nakon čega se Schmidt odlučio posvetiti toj temi u trećem dijelu svoje publikacije, iako se ona uglavnom bavi istraživanjima u Nakš-e Rustamu.[8] Zbog svega navedenog, ne postoji koherentna naučna publikacija o Perzepolisu koju potpisuje Herzfeld, a taj propust djelomično je nadomješten posthumnom knjigom "Perzijska Monarhija" (engl. The Persian Empire, ur. G. Walser) iz 1968. u kojoj se dio o satrapijama i narodima Ahemenidske Monarhije oslanja na njegova istraživanja.[8]

Pajkuli uredi

Glavni članak: Pajkulijski natpisi
 
Pajkulijski natpisi u današnjem Iraku

Spomenik u Pajkuliju, lokalno poznat i kao Bothane, nalazi se na iračkoj strani granice s Iranom, na potezu između Sulejmanije i Kasr-e Širina odnosno na drevnom putu koji je spajao Ktezifont i Azarbajdžan.[10] U 19. vijeku, kada je posjećen od strane nekoliko evropskih putopisaca, sastojao se od ruševina velikog kvadratičnog tornja i izvorno je bio pokriven kamenim blokovima sa svih strana, a neki od njih sadržavali su natpise.[10] Godine 1844. spomenik je posjetio Britanac H. C. Rawlinson i izradio crteže 32 bloka s natpisima (danas u londonskom Kraljevskom geografskom društvu), povjerivši ih E. Thomasu koji ih je 1868. objavio zajedno s detaljnim opisima.[10] Natpise je proučavao i Nijemac M. Haug, međutim, od njegovih analiza poznate su samo skice koje je H. Humbach izdao tek 1974. godine.[10]

Herzfeld je po prvi put posjetio lokalitet u ljeto 1911. kada je izradio nekoliko crteža i fotografija, te ih poslao F. C. Andreasu u Göttingen.[10] Nakon toga, od Društva Kaiser Wilhelm (KWG) zatražio je i dobio 1000 maraka za istraživanje spomenika i natpisa, s čime je započeo u ljeto 1913. godine.[10] Fotografirao i(li) skicirao je ukupno 97 blokova (54 srednjoperzijskih i 43 partskih), čime je broj poznatih blokova (zajedno s Rawlinsonovim skicama) narastao na 100 tj. na 55 srednjoperzijska i 45 partska.[10] Fotografije povjerene Andreasu danas su sačuvane, dok sudbina ostalog materijala nije poznata.[10] Herzfeld je spomenik rekonstruirao kao visoki kvadratični kubus s nešto širom bazom i natpisima postavljenim na suprotnim stranama.[10] U publikaciji iz 1914. Herzfeld je samo naredao zapisane blokove s fotografijama jednog srednjoperzijskog (Herzfeldov E5) i jednog partskog bloka (Herzfeldov f6), međutim, opsežan osvrt objavljen je 1924. uz financijsku pomoć parsijske zajednice i sastojao se od dva toma, jednog s engleskim tekstom odnosno drugog s fotografijama.[10] U ovom djelu točno je određen položaj gotovo svih blokova i drevni tekstovi su uglavnom ispravno prevedeni, čime su postavljeni temelji za gramatičko razumijevanje jezika i određivanje historijskog konteksta spomenika i natpisa.[10]

Prvo i drugo poglavlje navedenog djela sadrže Herzfeldove izvještaje o rekonstrukciji spomenika i natpisa: nakon što je dešifrirao sve djelomične natpise na svakom pojedinačnom bloku (mjerenjem i usporedbom srednjoperzijskih i partskih tekstova), sve ih je rasporedio po njihovim relativnim pozicijama.[10] Primijetio je da jedanaest blokova na srednjoperzijskom drugom redu (B) formiraju neprekinuti tekst i da se isti preklapa sa sličnim slijedom kod partskih blokova.[10] Budući da su partski blokovi pripadali prvom partskom redu (a), ovo otkriće istodobno je pomoglo odrediti slijed partskog reda (a) odnosno srednjoperzijskog prvog reda (A), i tako dalje.[10] U ovu publikaciju Herzfeld je uključio gotovo sve poznato o arsakidskoj (partskoj) i sasanidskoj epigrafici (četvrto poglavlje bavi se kovanicama, peto pečatima, šesto izdanjima i prijevodima svih poznatih natpisa), što mu je u trećem poglavlju poslužilo za historijske studije o ranosasanidskom periodu.[10] Događaje opisane na Pajkulijskim natpisima identificirao je kao rat između Narzeha i Bahrama III (sin i nasljednik Bahrama II), referencirajući se pritom i na djela arapskih i armenskih historičara.[10] Andreas, koji je imao pristup Herzfeldovom ranom materijalu, spominjanje cezara na kraju natpisa protumačio je kao Galerijev poraz i zaključio da je natpis sastavljen prije pobjede rimskog cara nad Narzehom 297. ili 298. godine.[10] Četvrto poglavlje knjige je "Esej o pahlaviju" (engl. Essay on Pahlavi) koji obrađuje dva važna pitanja – tzv. ideograme (također zvani heterogrami ili arameogrami), te starost partskih i perzijskih pisanih jezika.[10] Sedmo poglavlje je iscrpan pojmovnik poznatog epigrafskog materijala, s historijskim i filološkim bilješkama.[10]

Za vrijeme izdavanja navedene knjige, Herzfeld je još jednom posjetio lokalitet i zabilježio 30 dodatnih blokova (20 srednjoperzijskih i 10 partskih), među kojima je i jedan otprije poznat zahvaljujući Rawlinsonovim crtežima.[10] Time se broj poznatih blokova popeo na 129 (74 srednjoperzijska i 55 partskih), od ukupno 235 procijenjenih blokova.[10] Skice i fotografije ovih materijala danas se čuvaju u arhivu Umjetničke galerije Freer u Washingtonu.[10] Na temelju dodatnih otkrića, Herzfeld je shvatio da je njegov raspored blokova gotovo potpuno točan.[10] Nova saznanja prvi je u brojnim člancima (1956, 1957. i 1959) iskoristio R. N. Frye, objavljujući osvrte o novim blokovima (s kraja natpisa) koji sadrže listu velikodostojnika i vladara.[10] Osim njega, dodatni materijal upotrijebio je i P. Gignoux za svoj glosar srednjoperzijskog i partskog, objavljen 1972. godine.[10] Pajkulijski lokalitet je 1971. posjećen od strane V. Poppa, na preporuku Humbacha s Univerziteta u Mainzu, prilikom čega su fotografirani razni blokovi uključujući i nekoliko nepoznatih.[10] Dvojac je novi materijal objavio 1973. godine, a Humbach se potom odlučio na novo izdanje koje je izdano između 1980. i 1983. u suradnji s P. O. Skjærvøm.[10] Prema njihovim analizama, Herzfeldov raspored blokova pokazao se gotovo potpuno ispravan – većina neprecizno postavljenih blokova bila je teško čitljiva i jedina bitnija promjena je repozicioniranje drugog posljednjeg bloka srednjoperzijske verzije.[10]

Herzfeldovi doprinosi srednjoperzijskoj i partskoj filologiji bili su uglavnom ignorirani kod iranista.[10] Studija W. B. Henninga o manihejskim srednjoperzijskim glagolima iz 1933. tako ne sadrži nikakve reference o natpisima, niti se blokovi uopće obrađuju kao primarni izvor.[10] U svojoj studiji o partskim glagolima iz 1939. godine, A. Ghilain spominje Herzfeldove zaključke o pravopisu glagolskih oblika i ideograma, no generalno se slabo referencira na njegove radove i indeks mu oskudijeva konkretnim podacima o blokovima.[10] Henningov članak iz 1952. raspravlja o nekoliko slučajeva u kojima je Herzfeld pogrešno pročitao ili protumačio tekst, ali nigdje ne navodi da bi rad mogao biti važan za iranske studije.[10] U opsežnom članku "Srednjoiranski jezici" (njem. Mitteliranisch) iz 1958. Henning opisuje Herzfeldov "Esej o pahlaviju" kao neophodan, ali ga svejedno zanemaruje u vlastitoj analizi glagolskih ideograma.[10] Osvrćući se na Herzfeldov opus, Skjærvø ističe da su se njegove lingvističke analize iz 1924. neizbježno pokazale pogrešnima s obzirom da su obrađeni jezici bili jedva poznati u to vrijeme, naročito partski.[10] Usto, manihejski tekstovi još nisu bili duboko proučeni, a dodatna otegotna okolnost je i što nije bio upoznat s knjigom "Dijalektologija zapadnoiranskih turfanskih tekstova" (njem. Dialektologie der westiranischen Turfantexte), kapitalnim djelom o srednjoperzijskom i partskom jeziku kojeg je 1921. izdao P. Tedesco.[10] Skjærvø kao pozitivne karakteristike navodi Herzfeldove kvalitetne metode zbog kojih su se mnogi njegovi zaključci pokazali validnim, kao i to da su mu kasnije analize iz 1934. i 1938. bile nadopunjene novim saznanjima.[10]

Historičarski rad uredi

Herzfeldovo klasično obrazovanje, poznavanje grčke i latinske književnosti, kao i izobrazba u orijentalnoj filologiji, arheologiji i arhitekturi, pokazali su se od velike koristi za proučavanje predislamske iranske historije i kulture.[11] Historičar J. Wiesehöfer na temelju Herzfeldovog opusa kao vrline izdvaja istančan interes za detalje i šire kontekste (djela mu nerijetko nadilaze limite disciplina i perioda), manju dozu orijentalizma u odnosu na njegove prethodnike i suvremenike, sveobuhvatnost primarnih izvora (uključuju književna djela različitih perioda, arheološke, epigrafske i numizmatičke nalaze, uz usmenu predaju), mnoštvo istraženih objekata, poznavanje metoda različitih naučnih disciplina, znanje o historijskoj geografiji i topografiji (stečeno iz vlastitog iskustva), te zanimanje za očuvanjem predislamske iranske kulture što je evidentno iz istraživanja geneze islamske umjetnosti i korištenja novovjekovnih putopisa.[11] Istovremeno navodi i dvije mane odnosno jednu otegotnu okolnost koji su ograničili njegove vidike – inklinaciju k neodlučnim i apodiktičkim sudovima, težak karakter zbog kojeg je imao poteškoća u radu s drugima, te pojavu publikacija o bitnim nalazištima (npr. ahemenidski administrativni arhivi i natpisi Kaba-je Zardošta) tek pri kraju njegovog života ili nakon smrti.[11] Bez obzira, Wiesehöfer tvrdi da se Herzfeldu ne može zamjeriti to što se nije snašao u historiografskoj sintezi predislamske iranske historije jer ipak se radi o generalistu sa sklonošću za arheološka, filološka i historijsko-geografska pitanja.[11]

Njegovi doprinosi poznavanju ahemenidske historije dijele se na četiri glavne grupe: istraživanje lokaliteta, proučavanje staroperzijskih natpisa, historijske geografije Irana, te Zaratustrinog života i poruke.[11] Među brojnim arheološkim nalazištima koje je istraživao nesumnjivo su najznačajniji Pasargad i Perzepolis.[11] Publikacije o staroperzijskim natpisima (1932, 1937. i 1938), djelomično produkt njegove suradnje s Orijentalnim institutom u Chicagu, smatrane su zanimljivima iz historijske perspektive čak i početkom 21. vijeka.[11] Herzfeldove historijsko-geografske studije o ahemenidskom periodu objavljene su posthumno 1968. u monografiji koja sadrži članke "Darijeva lista satrapija" (engl. The Satrapy List of Darius), "Satrapije Perzijske Monarhije" (engl. The Satrapies of the Persian Empire) i "Determinacija skulpturalnih figura u Perzepolisu" (engl. Determination of the Sculptured Figures in Persepolis).[11] Iako u nekim aspektima zastarjeli, navedeni članci pružili su korisne ideje za kasnija istraživanja, osobito G. Walsera i P. Calmeyera.[11]

Proučavajući Zaratustrin život, Herzfeld je pokušao identificirati Vištaspu ili Histaspa (oca Darija Velikog) s Kavi-Vištaspom, Zaratustrinim kraljevskim patronom spomenutim u Gatama drevne Aveste.[11] U seriji radova pisanih između 1929. i 1933. odnosno u kapitalnom djelu iz 1947. godine, kritizirao je tezu H. S. Nyberga da je Zaratustra bio rani istočnoiranski šaman.[11] Nasuprot tome, Herzfeld je pokušavao dokazati da je Zaratustra zapravo bio član medijskog i ahemenidskog kraljevskog dvora, odnosno da je živio u zapadnom Iranu.[11] Herzfeldova teza ubrzo je naučno odbačena, međutim, određena individualna zapažanja bila su predmetom diskusija još dekadama kasnije,[11] npr. u monografiji G. Gnolija iz 2000. godine.[12]

Herzfeld je dao velik doprinos i pri proučavanju partske i sasanidske historije.[11] Otkrio je sasanidske kamene reljefe u Gujomu i Sar-Mašhadu, a zajedno s F. Sarreom prvi je proučavao njihove oblike kao historijske dokaze i detaljnim analizama pripisivao ih određenim sasanidskim vladarima na temelju vrsta kruna prikazanih na kovanicama. Njegov članak "Bilješke o ahemenidskim kovanicama i nekim sasanidskim nazivima kovačnica" (engl. Notes on the Achaemenid Coinage and Some Sasanian Mint-Names) iz 1938. smatra se prvim ozbiljnim pokušajem kategoriziranja sasanidskih kovačnica, a bio je svjestan i važnosti pečata odnosno bula za rekonstrukciju administracije toga perioda.[11] Opisao je brojne poznate sasanidske spomenike među kojima su palače u Firuzabadu, Kasr-e Širinu i Ktezifontu, rekonstruirao je Pajkulijski toranj, analizirao njegove dvojezične natpise i pripisao ih velikom kralju Narzehu, te iskopavao i opisivao ruševine Kuh-e Hvadžea.[11]

Sveobuhvatni Herzfeldovi osvrti o sasanidskoj historiji i kulturi objavljeni su kao monografije 1935. i 1941. godine.[11] Prema njegovom mišljenju, sasanidska iranska umjetnost može se promatrati kao "reakcija orijentalnog uma protiv helenizma", za koji tvrdi da nikad nije bio istinski shvaćen u Iranu i da je njegov utjecaj smatran "agresivnim" i "destruktivnim".[11] Sasanidsku umjetničku i političku historiju Herzfeld je vidio u konstantnom procesu opadanja.[11] Primjerice, držao je da su moćne i vjerski tolerantne vladare 3. vijeka ubrzo zamijenili ortodoksni zoroastrijanci poput Šapura II, odnosno da je njihova netolerancija paralizirala sav intelektualni život.[11] Odrazom dekadencije smatrao je i reljefe Tak-e Bostana koje je opisao "naivnima" i "senilnima", ignorirajući pritom kasnu sasanidsku književnost.[11] Herzfeld je također držao da se sasanidska umjetnost očuvala i nakon pada monarhije samo zato jer su Arapi bili civilizacijski inferiorniji, kao i da sasanidsko viđenje historije nije sačuvano jer su drevni Iranci doživljavali vlastite epove i legende kao historijske činjenice.[11]

U odlomku "Rana historija Sasanidske Monarhije" (engl. The Early History of the Sasanian Empire) svoje monografije o Pajkuliju (1924), Herzfeld je prezentirao rekonstrukciju ranog sasanidskog perioda tj. osam vladarskih generacija i brojne historijske događaje.[11] Počevši s komparativnom analizom kasnosasanidsko-islamske tradicije al-Tabarija i legendarne iranske tradicije iz Karnamaga, zajedno s numizmatičkim i epigrafskim dokazima, pokušao je definirati genealogiju i istočnu politiku ranih Sasanida.[11] Pritom je slijedio navode Karnamaga da je "Ardašir (I) bio zet arsakidskog kralja i visoki dužnosnik na dvoru", dok je kod istočnog Irana pretpostavljao da su "Sakastan, Makuran, Turan i čitava zemlja sjeverno od Hindukuša" pod Ardaširom I i "cijeli Sakastan" pod Bahramom II bili sasanidski teritoriji.[11] U sukobima Bahrama III i Narzeha, međutim, "indijski dijelovi Sakastana" bili su ponovo izgubljeni.[11] Historičar J. Wiesehöfer pretpostavlja da je Herzfeld bio prilično razočaran činjenicom da je njegovom nasljedniku E. F. Schmidtu pripala čast da iskopava Kaba-je Zardošt i otkrije natpise o Šapuru I koji su uskoro postali najznačajnijim izvorom za rani sasanidski period.[11] Wiesehöfer također sa žaljenjem ističe da Herzfeld u posljednjim godinama života ipak nije iskoristio novootkrivena vrela za preispitivanje svojih ranijih analiza.[11]

Opus uredi

Reference uredi

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 1,22 1,23 1,24 1,25 1,26 1,27 1,28 1,29 1,30 1,31 1,32 1,33 1,34 1,35 1,36 1,37 1,38 1,39 1,40 1,41 1,42 1,43 1,44 1,45 1,46 1,47 1,48 1,49 1,50 1,51 1,52 1,53 1,54 1,55 1,56 1,57 1,58 1,59 1,60 1,61 1,62 1,63 1,64 1,65 1,66 1,67 1,68 1,69 1,70 1,71 1,72 1,73 1,74 1,75 1,76 1,77 1,78 1,79 1,80 1,81 1,82 1,83 (en) Hauser, Stefan R. (22. marta 2012). „i. Life and Work”. Herzfeld, Ernst. Encyclopædia Iranica. New York: Columbia University. 
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 (en) Bloom, Jonathan M.; Blair, Sheila S., ur. (2009). „Herzfeld, Ernst”. Delhi to Mosque. Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. II. Oxford; New York: Oxford University Press. str. 150-151. ISBN 9780195309911. OCLC 232605788. 
  3. ↑ (en) Hauser, Stefan R. (2004). „German Research on the Ancient Near East and its Relation to Political and Economic Interests from Kaiserreich to World War II”. u: Schwanitz, Wolfgang Georg. Germany and the Middle East, 1871-1945. Princeton, New Jersey: Markus Wiener Publishers. str. 155-180. ISBN 9781558762985. OCLC 500118847. 
  4. ↑ (de) Mahrad, Ahmad (1979) [1974]. Die deutsch-persischen Beziehungen von 1918-1933. Europäische Hochschulschriften (2. izd.). Frankfurt; Bern; Las Vegas: Peter Lang. str. 415. ISBN 9783820465259. OCLC 5638841. 
  5. ↑ (en) Abdi, Kamyar (januar 2001). „Nationalism, Politics, and the Development of Archaeology in Iran”. American Journal of Archaeology (AJA) (Boston; New York: Archaeological Institute of America (AIA)) 105 (1): 51-76. DOI:10.2307/507326. ISSN 0002-9114. OCLC 95109456. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 (de) Krefter, Friedrich (1979). „Mit Ernst Herzfeld in Pasargadae und Persepolis 1928 und 1931-1934”. Archäologische Mitteilungen aus Iran (AMI) (Berlin: Dietrich Reimer Verlag) 12: 13-25. ISSN 1434-2758. 
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 7,13 7,14 7,15 7,16 7,17 7,18 7,19 7,20 7,21 7,22 7,23 7,24 7,25 7,26 7,27 7,28 7,29 7,30 7,31 7,32 7,33 7,34 7,35 7,36 7,37 7,38 7,39 7,40 7,41 7,42 7,43 7,44 7,45 7,46 7,47 7,48 7,49 7,50 7,51 7,52 7,53 7,54 7,55 7,56 7,57 (en) Stronach, David (22. marta 2012). „ii. Herzfeld and Pasargadae”. Herzfeld, Ernst. Encyclopædia Iranica. New York: Columbia University. 
  8. ↑ 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 8,11 8,12 8,13 8,14 8,15 8,16 8,17 8,18 8,19 8,20 8,21 8,22 8,23 8,24 8,25 8,26 8,27 8,28 8,29 8,30 8,31 8,32 8,33 8,34 8,35 8,36 8,37 8,38 8,39 8,40 8,41 (en) (von) Gall, Hubertus (22. marta 2012). „iii. Herzfeld and Persepolis”. Herzfeld, Ernst. Encyclopædia Iranica. New York: Columbia University. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 (en) Tilia, Ann Britt (1978). Studies and Restorations in Persepolis and other Sites of Fars II. Reports and Memoirs. 18. Rome: Istituto italiano per il Medio ed Estremo Oriente (IsMEO). OCLC 941033880. 
  10. ↑ 10,00 10,01 10,02 10,03 10,04 10,05 10,06 10,07 10,08 10,09 10,10 10,11 10,12 10,13 10,14 10,15 10,16 10,17 10,18 10,19 10,20 10,21 10,22 10,23 10,24 10,25 10,26 10,27 10,28 10,29 10,30 10,31 10,32 10,33 10,34 10,35 (en) Skjærvø, Prods Oktor (18. januara 2013). „iv. Herzfeld and Paikuli”. Herzfeld, Ernst. Encyclopædia Iranica. New York: Columbia University. 
  11. ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 11,11 11,12 11,13 11,14 11,15 11,16 11,17 11,18 11,19 11,20 11,21 11,22 11,23 11,24 11,25 11,26 11,27 (en) Wiesehöfer, Josef (22. marta 2012). „v. Herzfeld and the history of ancient Iran”. Herzfeld, Ernst. Encyclopædia Iranica. New York: Columbia University. 
  12. ↑ (en) Gnoli, Gherardo (2000). Zoroaster in History. Biennial Yarshater Lecture Series. 2. New York: Bibliotheca Persica Press. ISBN 9780933273436. OCLC 45243285. 

Literatura uredi

Vanjske veze uredi

Ostali projekti
 U Wikimedijinoj ostavi ima još materijala vezanih za: Ernst Herzfeld

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Ernst_Herzfeld&oldid=41750188