Bitka kod Tunisa

Bitka kod Tunisa, u antičkim izvorima poznata i kao bitka na rijeci Bagradi, se u proljeće 255. pne. za vrijeme prvog punskog rata odigrala između kartaginskih snaga pod Ksantipom i rimskih snaga pod konzulom Markom Atilijem Regulom. Završila je odlučujućom kartaginskom pobjedom kojom je uništena rimska ekspedicija na Sjevernu Afriku, uklonjena neposredna opasnost za Kartaginu te omogućeno da se rat nastavi na Siciliji.

Bitka kod Tunisa
Segment prvog punskog rata
Datum 255. pne. Lokacija Tunis Ishod odlučujuća kartaginska pobjeda
Sukobljene strane
Rimska Republika	Kartagina
Komandanti i vođe
Marcus Atilius Regulus	Ksantip
Snage
15.000 pješaka 500 konjanika	12.000 pješaka 4.000 konjanika 100 slonova
Žrtve i gubici
12.000 mrtvih 500 zarobljenih	800 mrtvih

Uvod

Nakon što su Rimljani u prethodnih osam godina rata, zahvaljujući superiornosti svoje kopnene vojske, zauzeli najveći dio Sicilije, a zahvaljujući domišljatoj upotrebi korvusa načeli i dotadašnju kartaginsku pomorsku nadmoć na Zapadnom Mediteranu, 256. pne. je pod konzulima Markom Atilijem Regulom i Lucijem Manlijem Vulsom pokrenuta velika ekspedicija s ciljem da se napadne sama Kartagina, odnosno njeni posjedi u Sjevernoj Africi te tako jednim udarcem završi rat. Ekspedicija je na samom početku zabilježila uspjeh, kada je osvojen kartaginski grad Klupeja te tako Rimljani stekli bazu oko 64 km jugoistočno od same Kartagine. Potom je stigla zapovijed da se Vulso zajedno s flotom povuče u Italiju, dok je Regul ostavljen da zajedno s kopnenom vojskom dovrši rat. On je nastavio napredovanje prema Kartagini, gdje ga je kod Adisa dočekala improvizirana kartaginska vojska Hamilkarom, Bostarom i Hazdrubalom. Regul je tada Kartaginjanima nanio tako težak poraz, da su oni odlučili započeti mirovne pregovore.

Iako se time Regulova ekspedicija našla nadomak ostvarenja svog cilja, Regul je to ugrozio postavivši Kartaginjanima previše oštre uvjete za mir. Ne samo da se Kartagina morala odreći Sicilije, Sardinije i Korzike, nego je morala raspustiti ratnu mornaricu i postati rimski vazal. Regul je za tako oštre uvjete bio motiviran željom da stekne što veću slavu prije nego što mu istekne konzulski mandat, odnosno iz Rima stigne novi konzul.

Regulovi uvjeti su, međutim, bili toliko oštri da su Kartaginjani, čak i u tako teškim okolnostima, odlučili nastaviti rat. Grčki, odnosno spartanski vojskovođa Ksantip je unajmljen da reorganizira kartaginsku vojsku. Ksantip je proučio okolnosti bitke kod Adisa i zaključio da su Kartaginjani poraženi zato što se, uplašeni rimskom nadmoći u pješadiji, nisu htjeli Rimljanima suprotstaviti na otvorenom polju te tako iskoristiti svoju prednost u konjici i slonovima. Ksantip je za ostatke kartaginske najamničke vojske te nabrzinu mobiliziranu gradsku miliciju smislio novi borbeni poredak te tako stvorenu vojsku krenuo u skladu s njim obučavati.

Tok bitke

Ksantip je pred bitku gradsku miliciju postavio kao falangu u centru, dok je tešku najamničku pješadiju postavio na desnom krilu. Ispred vojske su se našli slonovi, a konjica je podijeljena na dva krila. Rimljani su postavili svoj tradicionalni poredak - s teškom pješadijom u centru i konjicom na krilima.

Kartaginjani su bitku započeli napadom slonova, koji su zadržali rimske legionare. Istovremeno je u napad krenula i konjica te lako savladala brojem i kvalitetom inferiornu rimsku konjicu. Rimljani su zabilježili uspjeh na svom lijevom krilu, gdje su razbili malobrojne najamnike te prodrli do kartaginskog logora. Međutim, u centru je rimska pješadija, iscrpljena borbom sa slonovima, nije mogla razbiti kartaginsku falangu. To je omogućilo kartaginskoj konjici da je napadne sa dvije strane i slomi njen otpor. Tada su Rimljani počeli bježati, ali je samo 2000 vojnika uspjelo doći do utvrđenog logora u Klupeji. Ostali su ubijeni ili zarobljeni, a među njima se našao i Regul, o čijoj sudbini u antičkim izvorima postoje kontradiktorne informacije; prema jednima je na samom početku bitke pregažen od slona, a prema drugima na izuzetno okrutan pogubljen nekoliko godina kasnije nakon neuspjelih mirovnih pregovora.

Posljedice

Rimski poraz na kopnu je slijedila katastrofa na moru. Flota poslana prema Klupeji kako bi odatle evakuirala ostatke Regulove vojske, odnosno poslala im pojačanje, je upala u oluju te je potpuno uništena. Nakon toga je rimska ekspedicija na Sjevernu Afriku doživjela potpuni neuspjeh, a Kartagina se više nije morala bojati direktnog napada. Ohrabreni time što su se u kritičnom trenutku uspjeli obraniti, Kartaginjani su nastavili rat što je dovelo do višegodišnjih iscrpljujućih borbi na Siciliji.