Basilica di Santa Croce in Gerusalemme
Basilica di Santa Croce in Gerusalemme (prevedeno sa talijanskog Bazilika sv. Križa Jeruzalemskog) zvana Heleniana i Sessoriana[1] je jedna od sedam rimskih hodočasničkih crkava.
| |
|---|---|
| Prijašnja imena | Heleniana |
| Lokacija | Rim, Italija |
| Koordinate | 41° 53′ 16″ N, 12° 30′ 59″ E |
| Godine izgradnje | 4. vijek - 18. vijek |
| Arhitektonski stil | barok |
| Dimenzije | 70 x 37 m |
Historija i karakteristike uredi
Ona se uzdiže na prostoru na kom je od prve polovice 3. vijeka bio Sessorium, carski rezidencijalni kompleks unutar Aurelijanovih zidina. Unutar njega bila je prava palača, cirkus i amfiteatar (on se danas zove Anfiteatro Castrense). Kasnije je palača postala rezidencija Konstantinove majke Helene Carigradske.[1]
Negdje oko prve polovice 4. vijeka, Konstantin je izvan atrija palače podigao baziliku da u njoj čuva relikviju Svetog križa, koju je u Rim, donijela Helena nakon hodočašća u Palestinu. Orginalna bazilika bila je jednostavna pravokutna dvorana.[1]
Papa Lucije II. je oko 1144. preuredio baziliku, tako da ju je podijelio na tri uzdužna broda, dogradio portik (narteks), zvonik od cigle (koji još služi svrsi) i klaustar u samostanu, koji je izrastao uz crkvu krajem 10. vijeka.[1]
Važne intervencije na stropovima brodova i zidnim dekoracijama inicirao je krajem 15. vijeka španjolski kardinal Carlvajal, koji ih je naručio od raznih umjetnika, među kojima se ističu Melozzo da Forlì i Antoniazzo Romano.[1]
Svoj današnji izgled bazilika je dobila tokom 18. vijeka, kad je papa Benedikt XIV. (1740.-1758.) naručio gradnju nove fasade i kompletnu obnovu enterijera, zbog tod je angažirao arhitekte Domenica Gregorinia i Pietra Passalacqua. Travertinska fasada koju su izveli, jedno je od remek djela rimskog baroka, sa vidljivim utjecajem Borrominija u dinamičnom poravnanju konkavnih i konveksnih površina. Podijeljena pilastrima na tri dijela, nadkrivena krivudavim timpanom sa balustradom i skulpturama evangelista, Helene i Konstantina.[1]
Na desnoj strani ističe se romanički zvonik od cigle, s parom bifora isklesanih u vrijemepape Lucija II (12. vijek). Centralni portal vodi do eliptičnog atrija, natkriveg malom kupolom, koju nose granitni stupovi.[1]
Trobrodni enterijer dijeli dvanaest antiknih masivnih [[granitnih stupova. Od njih su četvoro bila u tako lošem stanju, da su tokom restauracije u 18. vijeku ojačani pilastrima, oni su dograđeni i duž zidova, dok je na stropu u skladu sa baroknom modom izvedana štuko dekoracija, kao okvir za veliko platno koje je 1744. oslikao Corrado Gianquinto. Podni mozaik rad porodice Cosmati, restauriran je 1933.[1]
Ciborij iz 18. vijeka u prezbiteriju kog nose stupovi podignut je 1148. Ispod visokog oltara nalazi se bazalna urna sa relikvijama svetih Cezarija i Anastasija.[1] U centru apside ukrašene freskama Corrada Gianquinta (1744), a u kaloti freskama pripisanim Antoniazzu Romanu, nalazi se grobnica kardinala Francesca Quiñonesa, djelo Jacopa Sansovina iz 1536., a iznad, mramorno-brončani tabernakul Carla Maderna.[1]Stepenište s desne strane ciborija vodi do kapele sv. Helene koja je podignuta u Konstantinovo doba, sa stropom ukrašenim veličanstvenim mozaikom koji potječe iz vremena Valentinijana III.. On je zapravo potpuno obnovljen, pretpostavlja se ili oko 1484. (Melozzoda Forlì) ili oko 1510 (Baldassarre Peruzzi).[1]
Skulptura na oltaru je rimska pronađena je u Ostiji i pretvorena u sv. Helenu Carigradsku, tako što joj je promjenjena glava i dodan križ.[1]
Prezbiterij vodi do kapele iz 1930. sa relikvijom Svetog križa.[1]
