Banija u Narodnooslobodilačkoj borbi

Banija je tokom Narodnooslobodilačkog rata bila jedno od većih ustaničkih žarišta. Banija je oslobođena početkom maja 1945. godine u tzv. Karlovačkoj operaciji.

Spomenik palim borcima NOR-a i žrtvama fašizma u Slabinji

Ustaški teror i pripreme za ustanak uredi

Ubrzo po dolasku ustaša na vlast počinju progoni i masakri lokalnog srpskog stanovništva u Baniji. Pokolj u glinskoj crkvi se desio 29. jula 1941. godine, u mjestu Glina, Banija, gdje su ustaše ubile nekoliko stitina Srba zatvorenih u crkvi. Zbog toga i sličnih slučajeva, narod masovno bježi u šume, što je stvorilo preduslove za ustanak.

19. jula 1941. godine održano je partijsko savjetovanje u šumi Abez, gdje je donijeta odluka o dizanju ustanka.

Ustanak uredi

Grupa banijskih partizana pod komandom Vasilja Gaćeše napala je ustaško uporište u Banijskom Grabovcu 23. juna 1941. godine. Uskoro je obrazovana i Banijska proleterska četa pod komandom Nikole Demonje. Krajem leta, na teritoriju Banije koju su oslobodili partizani predvođeni Vasiljem Gaćešom, stigao je Sisački partizanski odred sa svojih 60 boraca.^[1]

Krajem 1942. dobar dio Banije, osim Siska, Petrinje, Gline, Kostajnice i Sunje bio je oslobođen, čineći dio velikog slobodnog teritorija u Bosni i Hrvatskoj, znanog pod imenom Bihaćka republika. Početkom 1943. Banija je bila zahvaćena Četvrtom neprijateljskom ofanzivom. Neprijatelj je početkom avgusta bio prisiljen na povlačenje s ovih područja.

Sredinom decembra su ponovno pokrenute akcije protiv ustanka na tom području kada su se njemačke snage nagažirale u tzv. operaciji Panter s ciljem uništenja partizana kako bi se osigurao nesmetani promet između kontinentalnog dijela i obale. Sedma banijska i Osma kordunaška divizija su tijekom operacije razbile neprijateljske snage.

Kako se rat bližio kraju, dobar dio Banije bio je oslobođen, pa je u Topuskom i Glini bilo sjedište Centralnog komiteta KPH i Glavnog štaba Hrvatske. U maju 1944. u Topuskom je održano Treće zasjedanje ZAVNOH-a. Banija je konačno oslobođena u tzv. Karlovačkoj operaciji početkom maja 1945. godine.

Iz Siska i Banije potreklo je više od 15.000 partizanskih boraca, a više od trećine njih je poginulo tokom rata. Na tom je području palo i oko 15.000 žrtava fašističkog terora.

Teror ustaša nad stanovništvom Banije nastavljen je i nakon 1941. Procentualno, najviše su stradala sela Crkveni Bok, Strmen i Ivanjski Bok, pokraj Sunje, na desnoj obali Save. Stanovništvo ova tri sela je oktobra 1942. kolektivno deportovano u logor Jasenovac, ali je na insistiranje nemačkog okupatora uskoro vraćeno kućama. Međutim, ustaški teror se nastavio i u narednom razdoblju, tako da je najveće stradanje stanovništva zabeleženo 1944. Iz ova tri sela jasenovačke ustaše ubile su 716 meštana dok je u partizanima poginulo 103 pala borca.^[2] Stradanje stanovnika sela Crkveni Bok, Strmen i Ivanjski Bok predstavlja primer zločina režima Nezavisne Države Hrvatske nad srpskim civilnim stanovništvom.