Balkanski ratovi
Balkanskim ratovima se označavaju dva rata vođena u razdoblju od 1912. do 1913. godine tijekom kojih je Otomansko Carstvo gotovo izbačeno s Balkana, a Kraljevina Srbija udvostručila svoju teritoriju i povećala broj stanovnika s 2.9 na 4.4. miliona. Balkanski ratovi su bili uvod u sukob širih razmera, Prvi svetski rat. (vidi Uzroci Prvog svetskog rata).
Prvi balkanski rat uredi
Prvi balkanski rat (8. Januar 1912. – 30. Avgust 1913. godine) je vođen između balkanskih saveznika (Bugarska, Srbija, Crna Gora i Grčka) i Turske. Osmansko carstvo, koje je već 1910. godine bilo uzdrmano Mladoturskom revolucijom, u 1912. je bilo još više oslabljeno i ratom protiv Italije. Tu slabost Turske koriste balkanske zemlje i otpočinju rat protiv Turske s ciljem oslobođenja teritorija Balkana koje se nalaze pod turskom vlasti. Rat je otpočeo 8. Januara 1912. kada je Crna Gora objavila rat Turskoj. Srpska vojska je odnela dve važne pobede u bitkama kod Kumanova i Bitolja, čime je oslobođena čitava Makedonija.
U manje od 9 meseca, Turska je izgubila teritorije na skoro celom području evropskog kontinenta, pa je uspostavljeno primirje 4. Avgusta 1913. godine sa svim protivnicima, osim Grčke. Nakon odbijanja ispunjavanja zahteva od strane Turske i državnog puča u januaru 1913. godine, rat je nastavljen, gde je Turska izgubila i utvrde Jedrene, Janjinu i Skadar, kao i prevlast na moru od grčke mornarice, pa je 30. maja 1913. godine, pod posredstvom Velikih sila (Austro-Ugarska, Nemačka, Francuska, Velika Britanija i Italija) uspostavljen mir Londonskim mirovnim ugovorom, po kojem je Turska balkanskim saveznicima predala sve svoje teritorije zapadno od linije Enos – Midija (obala Egejskog mora - obala Crnog mora), kao i ostrva u Egejskom moru, uključujući i Krit.
Kao rezultat Prvog balkanskog rata stvorena je Albanija kao nezavisna država, na čemu je insistirala Austro-Ugarska, na štetu zemalja pobednica, Grčke, Srbije i Crne Gore.
Drugi balkanski rat uredi
Nezadovoljstvo podelom osvojenih turskih područja, posebno Makedonije, dovelo je do Drugog balkanskog rata (29. jun – 10. avgust 1913. godine). Jedna bugarska vojna jedinica je 29. juna 1913. godine po naređenju generala S. Kočeva napala srpske snage na reci Bregalnici(tzv. Bregalnička bitka), a 30. juna i grčke snage na području Soluna. Iako je bugarska vlada pokušala da ospori ratne operacije protiv Srbije i Grčke, one su 8. jula 1913. godine objavile rat Bugarskoj. Ubrzo su im se pridružile i Crna Gora i Rumunija, kao i Turska s željom da povrati neka područja koja je tokom Prvog balkanskog rata izgubila.
Zbog premoći saveznika, Bugarska je ubrzo bila poražena i prinuđena na mir u Bukureštu 10. avgusta 1913. godine, po kojem je Bugarska morala predati područja osvojena u Prvom balkanskom ratu. Veliki deo teritorije dobila je i Rumunija, a Makedonija je bila podeljena između Grčke i Srbije.
Posledice uredi
Balkanski ratovi 1912/13. označavaju veliku prekretnicu u istoriji Srbije. Osvajanje vardarske Makedonije i Kosova i težnja da se izađe na Jadransko more preko severne Albanije, nisu se mogli opravdati pravom naroda na samoopredeljenje.[1]
Smatra se da su balkanski ratovi bili uvod u godinu kasnije Prvi svetski rat. Naime, od ovih mirovnih ugovora, Srbija je najviše izvukla korist i bila je najmoćnija država na Balkanu, što je dovelo do zategnutosti između Austro-Ugarske i Srbije. Austro-Ugarskoj nije odgovarala moć Srbije na Balkanu, koja je važila kao ruski satelit, u njenim namerama daljnjeg širenja na istok ka Solunu (Drang nach Osten), a Srbiji prisutnost Austro-Ugarske na Balkanu. Tako je ubistvom prestonaslednika Franca Ferdinanda 28. juna 1914. godine u Sarajevu i nađen povod za početak Prvog svetskog rata.
Druga značenja uredi
Poslednjih godina se u zapadnim medijima i literaturi za ratove uzrokovane raspadom Jugoslavije ponekad koristi izraz balkanski ratovi. Zbog toga je novinar i pisac Miša Gleni za njih počeo da koristi izraz "treći balkanski rat", kako bi ih razlikovao od balkanskih ratova na početku 20. veka.
| Etničke razmene izmeću 1912 i 1915 | |||
| Turci | Grci | Bugari | |
| Egejska Makedonija | 100,000 | 50,000 | |
| Egejska+Vardarska Makedonija | 100,000 | ||
| Trakija | 150,000–160,000 | ||
| Istočni deo Trakije | 51,000 | ||
| Zapadni deo Trakije | 40,000–50,000 | ||
| Bugarsko-Turska granica | 47,000 | 49,000 | |
| Ukupno | 190,000–200,000 | 150,000–160,000 | 250,000 |
