Bačka Palanka
Bačka Palanka (ćirilica: Бачка Паланка; slovački: Báčska Palanka; mađarski: Bácspalánka) je grad u Srbiji, odnosno Vojvodini, koji se nalazi na levoj obali Dunava, na 45.15° North, 19.24° East. Prema popisu iz 2002. godine grad je imao 29.449 stanovnika, a opština Bačka Palanka 60.966 stanovnika.
| Bačka Palanka | |
|---|---|
|
| |
 Grb | |
| Osnovni podaci | |
| Država |  Srbija
|
| Pokrajina | Vojvodina |
| Upravni okrug | Južnobački |
| Opština | Bačka Palanka |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo (2022) |  28239
|
| Gustina stanovništva | 228 st./km² |
| Geografija | |
| Koordinate | 45°15′02″N 19°23′19″E / 45.2505°N 19.3885°E |
| Površina | 129,2 km² |
  Bačka Palanka Bačka Palanka (Srbije) | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski kod | 21400 21401 21402 |
| Pozivni broj | 021 |
| Registarska oznaka | BP |
Koordinate: 45° 15′ 02" SGŠ, 19° 23′ 19" IGD
Istorija uredi
Na osnovu arheoloških nalaza i pisanih dokumenata dokazano je da su na ovim prostorima ljudi živeli neprekidno od praistorije do danas. Prva naselja se podižu u XI veku, a naziv Palanka se pominje 1593. godine. Od XI veka na ovim prostorima živeli su Ugari i Srbi (što potvrđuju slovenski srpski toponimi: Veliki i Mali Gajic, Golubnjak, Rajkovo, Ristićev put, Uroška bara itd).
Podaci su uzeti iz mađarskih izvora, koji istražuju borbe Arpadovaca ili Arpadovića u XI veku, te se mogu smatrati pouzdanim. Krajem XVI veka ove prostore zauzimaju Turci, a Karlovačkim mirom 1699. godine ih definitivno napuštaju. Posle toga ovde se naseljava novo srpsko stanovništvo, te nemačko, slovačko i mađarsko. Do 1916. godine ovde postoje tri naselja: Stara, Nova i Nemačka Palanka.
U XVIII veku se u Palanci počinje razvijati privreda (proizvodnja cigle, prerada duvana, proizvodnja svile i prerada kudelje), u XIX veku razvija se prerada drveta i počinje sa radom parni mlin. Pošta je osnovana 1828. godine, pristanište je izgrađeno 1867, prvo kreditno društvo i telegraf 1869, a sud 1871. godine. Bačka Palanka je prvu štampariju dobila 1881. a prva sijalica je upotrebljena 1886, železnička pruga je izgrađena 1856, da bi telefon počeo sa radom 1904. godine.
Najstariji arheološki nalazi su sileksi (kameno oruđe) koji se mogu datirati u doba mlađeg mezolita, a najbrojniji su nalazi bronzanog doba i kasnog srednjovekovnog perioda. Na sremskoj strani opštine su brojni nalazi iz rimskog doba. Jedno od najvrednijih nalazišta je "Keltski opidium" (I vek n.e.) - jedno od najbolje očuvanih utvrđenja toga doba, a na području Čelareva pronađeno je rano srednjovekovno naselje i nekropola (od VIII do X veka) - "Menora iz Čelareva".
U najznačajnije spomenike kulture ubrajaju se barokni dvorac (u kojem se čuva stilski nameštaj iz poslednja tri stoleća) i barokni park porodice Dunđerski iz XIX veka, zatim vodenica i "Sremska kuća" u selu Nestin. Od sakralnih spomenika najznačajniji su ikonostasi Srpske pravoslavne crkve u Bačkoj palanci iz 1773, i u selima Despotovu, Silbašu i Nestinu. Crna topola, četiri platana, močvarni čempresi i par belorepih orlova su zaštićeni spomenici prirode.
Geografija uredi
Bačkopalanačka opština zahvata prostranu površinu jugozapadne Bačke sa dvanaest naselja. Pored toga, njoj pripadaju i dva manja naselja u Sremu, što znači da Dunav, koji čini granicu između Bačke i Srema preseca opštinsku teritoriju. Pored leve, bačke obale Dunava, na području opštine, prostire se 0,5 - 2 kilometra široka niska ritska površina, ugrožena visokim vodama Dunava. Zbog toga na samoj obali nema izgrađenih naselja. Najbliža Dunavu je Bačka Palanka. Periferni južni delovi grada udaljeni su od reke 500 m. Jedino malo sremsko naselje Neštin leži neposredno uz desnu dunavsku obalu. Iz navedenih razloga, na području opštine nije izgrađeno ni jedno rečno pristanište, tako da Dunav, iako velika međunarodna plovna reka, u saobraćajnom pogledu za opštinu nema većeg značaja. Opštinskom teritorijom trasirana su i dva plovna kanala Hidrosistema Dunav-Tisa-Dunav. Čitavom širinom opštinsko područje preseca kanal Bački Petrovac-Karavukovo, pravcem istok - zapad, a manji severoistočni deo kod Despotova preseca kanal Novi Sad-Savino Selo pravcem sever-jug. Pomenimo još da pored Mladenova, uz jugozaadno ivično područje opštine teče kanalisana bačka rečica Mostonga.
Saobraćaj uredi
Neuporedivo većeg značaja za opštinu Bačka Palanka su kopnene saobraćajnice. Najvećeg značaja su dva automobilska putna pravca. Prvi, koji vodi od Novog Sada preko Bačke Palanke prema Baču i Somboru, odakle se nastavlja preko Bezdana za Baranju i na sever ka Mađarskoj, Kod Odžaka se od ovog pravca odvaja značajan put ka Bogojevu i Osijeku. Drugi preseca opštinu pravcem sever-jug. On povezuje Bačku Palanku preko Vrbasa, Bačke Topole i Subotice sa srednjom i severnom Bačkom. Isti put se na jug nastavlja preko mosta na Dunavu ka Iloku, Šidu i autoputu Beograd-Zagreb. Kod Iloka ovaj putni pravac preseca značajan Podunavski put koji vodi od Petrovaradina preko Beočina i Iloka prema Vukovaru i dalje ka Osijeku u jednom pravcu i od Vukovara prema Vinkovcima u drugom. Nešto manjeg značaja je automobilski put Novi Sad-Bački Petrovac-Odžaci koji pravcem jugoistok-severozapad preseca severni deo opštine na linij Silbaš - Parage. Karađorđevo i Mladenovo se nalaze na lokalnom putu koji se odvaja od puta Bačka Palanka - Bač, između Bačke Palanke i Obrovca i preko ovih naselja vodi ka putu Bač-Bačko Novo Selo. Pomenimo još da se 1 kilometar zapadno od Neština odvaja od Podunavskog puta lokalni put za Vizić, tako da su sva opštinska naselja dobrim automobilskim putevima povezana sa opštinskim centrom ili se pak nalaze na važnim regionalnim putnim pravcima, koji ih dalje povezuju sa ostalim delovima zemlje i Evrope. Bačkopalanačko područje preseca i železnička pruga Novi Sad-Odžaci-Sombor.
Reljef uredi
Područje bačkopalanačke opštine prostire se, u reljefnom pogledu, na svim morfološkim jedinicana karakterističnim za Vojvodinu, sem peščare. Pored Dunava je aluvijalna ravan, odnosno rit, a to su upravo najniže površine u reljefu Vojvodine. U našem slučaju nadmorska visina ove površine iznosi oko 80 m. Severno do rita nalazi se 3–5 m viša površina. Nju predstavlja aluvijalna terasa koju je, kao i prethodnu, nataložio Dunav. Ritovi su ugroženi pri svakom visokom vodostaju, zbog čega je u njima stambena izgradnja zabranjena. Aluvijalnu terasu, na kojoj je izgrađena Bačka Palanka, ugrožavaju samo ekstremno visoki vodostaji. Od aluvijalne terase dalje prema severu prostire se, za još 2–5 m viša stepenica, lesna terasa, koja predstavlja deo prostrane bačke lesne terase. Pored desne obale Dunava, iza aluvijalne ravni ili neposredno uz obalu nema lesne terase, nego se strmim odsecima ili kosama izdiže 20–30 m viša lesna površina, lesna zaravan. Ona predstavlja deo fruškogorske lesne zaravni. Još južnije, u ataru Vizića, prisutni su ogranci planinskog masiva Fruške gore.
Klima uredi
Teritorija opštine nalazi se u umerenokontinentanom klimatskom pojasu. U njoj se smenjuju klimatski uticaji sa svih strana, kao u ostalom i na području čitave Vojvodine, budući da predstavlja ravnicu otvorenu u svim pravcima.
Naselja uredi
Bačka Palanka na teritoriji svoje opštine ima periferni položaj. Ona je, sagledavajući opštinska naselja u Bačkoj, najjužnije i Dunavu najbliže naselje. Istočno od opštinskog sedišta, pored novosadskog puta leži Čelarevo udaljeno 11 km. U pravcu severozapada, na somborskom putu su Obrovac, udaljen od Bačke Palanke 9 km i Tovariševo, udaljeno 14 km. Nešto zapadnije, na lokalnom putu su Karađorđevo, do kog ima 10 km i Mladenovo, udaljeno od opštinskog središta 14 km. U pravcu severa, na putu za Vrbas su sledeća naselja: Nova Gajdobra na 10 km, Gajdobra na 14 km, Silbaš na 20 km i Despotovo udaljeno od opštinskog centra 29 km. Od Despotova put vodi do Pivnica, najudaljenijeg naselja od opštinskog središta do koga ima 34 km, dok od Silbaša put vodi do Paraga udaljenih 25 km. Preko Dunava i dela Vukovarske opštine, što je svojevrsni kuriozitet, dolazi se Podunavskim putem do Neština, udaljenog od Bačke Palanke 9 km, a na lokalnom putu je i poslednje opštinsko naselje Vizić, udaljeno od Podunavskog puta 6, a od centra opštine 13 km. Granice opština Bačka Palanka uglavnog su asministrativne, oivičene lenijama između seoskih atara prema susednim opštinama. Jedino Dunav, prema jugu, čini prirodnu granicu i to ne u potpunosti jer se, kako je već istaknuto, jugoistočni manji delovi opštinske teritorije nalaze u Sremu, sa drugr strane reke. Južno od Dunava je područje opštine Vukovar, zapadno je opština Bač, severozapadno Odžaci, severno i severoistočno je područje opštine Vrbas, a sa istoka opština Bački Petrovac. Sremski deo bačkopalanačke opštine omeđen je sa zapada opštinom Vukovar, sa jugozapada područjem opštine Šid, sa juga je opština Sremska Mitrovica, a sa istoka opština Beočin. Prema tome, opština Bačka Palanka se graniči sa osam opština od kojih su četiri u Bačkoj i isto toliko u Sremu.
Statistika uredi
Površina opština Bačka Palanka iznosi 579 km2. To je za oko 100 km2 više od prosečne veličine vojvođanskih opština, što znači da pripada grupi po površini većih opština u Vojvodini. Godine 1991. na teritoriji opštine popisom je registrovano 58 835 stanovnika, što je za oko 14 000 više od vojvođanskog proseka, tako da i u tom pogledu pripada grupi većih opština. Gustina naseljenosti je 101,6 stanovnika po m2, takođe je veća od vojvođanskog proseka (93,6).
Opštinska teritorija je nepravilnog oblika, izdužena u pravcu sever-jug. Njena dužina na liniji Pivnice-Vizić iznosi 40 km, a najveća širina na liniji Mladenovo - Čelarevo je 28 km, dok prosečna širina iznosi 14,5 km.
Stanovništvo uredi
U opštini Bačka Palanka živi preko 60 hiljada stanovnika, a u samom gradu gotovo tridesetpet hiljada. No, računa se da je u regionu opštine trajno životno utočište našlo i oko petnaest hiljada ljudi koji su izbegli iz ratom zahvaćenih područja bivše Jugoslavije. Među njima je najviše onih iz Bosanske krajine, nekih delova Hrvatske, a u poslednje vreme i sa Kosova. Svi dosadašnji popisi stanovništva pokazuju jednu konstantu: Više od dve trećine stanovništva bačkopalanačke opštine čine Srbi. Ostale veće grupacije naroda su Slovaci i Mađari. Nacionalna raznolikost življa se ni u jednom trenutku, za poslednjih pedesetak godina, nije pokazala kao negativni faktor organizovanja i toka životne svakodnevice. Naprotiv, ostvaren je životni ambijent u kojem je lepo živeti i raditi.
Privreda uredi
Opština Bačka Palanka je poznata po proizvodnji i prodaji tepiha Sintelon i Tarkett.
Pozanti građani uredi
- Bojan Beljanski, rukometaš,
- Žarko Šešum, rukometaš;
- Marko Vujin, rukometaš;
- Zdravko Rađenović, rukometaš;
- Milan Janić, kajakaš svetski prvak;
- Dragan Sudžum, rukometaš;
- Vukašin Stojanović, rukometaš;
- Milan Kuzman, rukometaš;
- Ferencz Eisenhut, slikar;
- Mihalj Kertes, političar;
- Kálmán Konrád, fudbaler;
- Jenő Konrád, fudbaler;
- Milan Kurepa, fizičar;
- Đorđe Stojaković, pravnik, advokat, dvorski savetnik, pisar Matice srpske, pravni i politički savetnik kneza Miloša i Mihaila;
- Aleksandar Anđelić, hokejaš na ledu;
- Dragan Bozalo, političar;
- Milorad Bukvić, fudbaler;
- Miloš Ćirić, likovni umetnik i profesor;
- Pavle Dolezar, fudbaler;
- Miroslav Glavaš, političar;
- Nataša Dušev Janić, kajakašica;
Sport uredi
U opštini Bačka Palanka deluje i čuveni fudbalski klub FK Bačkа Bačka Palanka
Kolonizacija Bačke Palanke 1945/1946 uredi
23. avgusta 1945. godine usvojen je Zakon o agrarnoj reformi i kolonizaciji. Ovim zakonom će 1 647 305 hektara, od toga 668 412 u Vojvodini, biti podeljeno novim vlasnicima. Ubrzo posle usvajanja Zakona, u Vojvodinu stižu kolonisti iz: Bosne i Hercegovine, Banije, Like, Korduna, Crne Gore, Dalmacije, Sandžaka, Srbije, Makedonije, Slovenije i sa Kosova. Za kratko vreme, na nova ognjišta stiglo je oko 250 000 ljudi, i tako kolonizaciju u socijalističkoj Jugoslaviji pretvorilo u najveću seobu naroda u poslednjih 300 godina na Balkanu.
Organizovana kolonizacija je izvršena krajem 1945. i tokom 1946. godine, ali je doseljavanje u ove krajeve trajalo sve do 1948. godine. Kolonisti su se naselili u 114 vojvođanskih mesta, a mnogima od njih su dali nova imena, koji su ih podesćali na rodni kraj i heroje koji su ih četiri ratne godine vodili u borbi za slobodu. Čib je postao Čelarevo, Bukin - Mladenovo, Buljkes - Bački Maglić, Šupljaja - Krajišnik, Parabuć - Ratkovo, Torža - Savino selo itd.
U Bačku Palanku doseljen je živalj iz: Drvara, Bosanskog Grahova, Bihaća, Cazina, Bosanskog Petrovca; u Mladenovo iz: Bugojna, Glamoča, Prozora, Kupresa, Livna i Bosanske Krupe; u Gajdobru iz: Mostara, Nevesinja, Stoca, Trebinja; u Novu Gajdobru iz: Gacka, Ljubinja, Stoca, Trebinja; u Obrovac iz: Jajca, Livna, Travnika, Duvna i Bugojna; u Čelarevo iz Bosanskog Petrovca; u Tovariševo iz: Duvna, Livna, Bosanske Krupe, Bosanskog Grahova i Bijeljine. Ukupno je kolonizirano, zajedno sa Bačkom Palankom, sedam naselja u bačkopalanačkom srezu.
Kolonisti su se teško prilagođavali novim uslovima života, a naročito novom podneblju. Mnogima nije odgovarala klima, žalili su se na vodu, mnogi nisu bili navikli na ovakav način poljskih radova, bila je jaka nostalgija za starim krajem. Starosedeoci i nova vlast, međutim, činili su izuzetne napore da se sve te i druge, teškoće, prebrode. Organizovani su brojni kursevi na kojima su doseljenici sticali znanja iz higijene, iz vođenja domaćinstva, iz poljoprivrede, a odmah su počeli da rade i kursvi za opismenjavanje, jer je bilo dosta nepismenih.
Naseljavanje teritorije bačkopalanačkog sreza počelo je već krajem 1945. godine, i to tokom novembra i decembra, ali je većina kolonista došla u januaru 1946. godine. Na područje sreza Bačka Palanka, doselile su se 2594 porodice sa 15747 žitelja.
