Abd el-Kader
Abd el-Kader arapski: Abd al-Qādir ibn Muḥyī al-Dīn ibn Musṭafā al-Ḥasanī al-Jazāʾirī (6. septembar 1808., El Guettana kod Maskare) - 26. maj 1883., Damask) bio je emir od Maskare (od 1832), vojnički i vjerski lider Alžiraca, osnivač prve alžirske države i vođa otpora protiv francuske dominacije u 19. vijeku (1840.-46).[1]
| Abd el-Kader | |
 Portret Abd el-Kadera | |
| Biografija | |
|---|---|
| Ime pri rođenju | Abd al-Qādir ibn Muḥyī al-Dīn ibn Musṭafā al-Ḥasanī al-Jazāʾirī |
| Datum rođenja | 6. septembar 1808. |
| Mesto rođenja | El Guettana kod Maskare (Osmansko Carstvo) |
| Datum smrti | 26. maj 1883. |
| Mesto smrti | Damask (Sirija) |
| Veroispovest | musliman |
| Mandat(i) | |
| emir | |
| 1832 — 1847. | |
uredi  |
|
Biografija uredi
Današnji Alžir je bio osmanski Beglerbegluk kad je francuska vojska 1830. izvršila invaziju na njega. Osmanlije su kontrolirale tu veliku zemlju uz pomoć nešto malo janjičara i bega (guvernera) pa su se jako oslanjali na podršku lokalnog stanovništva i plemena kojima bi dali neke privilegije.[1]
Iako su Turci kao muslimani bili religijski bliski Alžircima, njihova vlast baš zbog toga nije bila popularna, pa je početkom 19. vijeka izbilo nekoliko pobuna nezadovoljnih plemena. Radi tog je zemlja bila previše podjeljena da bi se efikasno suprostavila francuskim osvajačima.[1]
Zapadna plemena opsjedala su Oran, kog su okupirali Francuzi, ona su se pokušala organizirati i nekako ujediniti oko nečeg zajedničkog a to je bio Islam. Zato su svoje napore usmjerili prema muftijama i ulemama, prema sufijskim bratovštinama i njihovim zavijama.
Abd el-Kaderov otac - Mahiedin bio je vođa jednog bratstva i upravitelj zavije pored Maskare, pa su i od njega zatražili da im pomogne u gerilskoj borbi protiv francuskih trupa u Oranu i Mostaganemu. On se ubrzo pokazao prestarim za taj posao pa je novembru 1832. umjesto njega izabran njegov sin - Abd el-Kader. On je još kao mladić bio poznat po svojoj pobožnosti i vojničkim vještinama, pa mu nije bilo strano da se prihvati gerile.[1]
Na taj način prisilio je francuskog generala Louisa Desmichela da 1834. sa njim sklopi sporazum. Tim sporazumom priznat mu je status emira i praktički prepuštena vlast nad čitavom unutrašnjosti iznad Orana. On je to iskoristio da učvrsti svoju vlast nad svim dotad razjedinjenim plemenima u dolini rijeke Chelif. Nakon tog je uspio pobjediti Bitki kod Macte generala Camille Trézela. Sposobnim pregovaranjem uspio je uvjeriti generalnog guvernera Thomasa Bugeauda da 1837. potpiše novi Tafnski sporazum, kojim je dodatno povećan njegov teritorij, a Francuzima je ostalo nekoliko luka.[1]
Stvaranje države uredi
U dvije godine Abd el-Kader je uspio organizirati pravu državu, sa prijestolnicom u Maskari, a ponekad u Tiaretu. Uspostavio je pravnu jednakost među stanovništvom, suzbio privilegije ratobornih plemena i uveo jednake poreze svim svojim podanicima. Proširio je svoju vlast i na plemena po Sahari i slomio i porazio svoje protivnike i kolaboracioniste.
Uspio je organizirati redovnu vojsku od oko 2.000 vojnika, koja se oslanjala i na dobrovoljce iz raznih plemena. Uz to organizirao je logističku podršku, izgradnjom arsenala, skladišta i radionica. Oružje je uglavnom kupovao u Velikoj Britaniji.[1]
Početak kraja uredi
Kad su francuske jedinice 1840. ušle na njegov teritorij Abd el-Kader je za kaznu napao i uništio farme francuskih kolonista u dolini Mitidža. Nakon tog se rat zahuktao, Francuzi su se daleko bolje organizirali i vrlo mobilnim jedinicama uništavali jednu po jednu el-Kaderovu bazu.
Francuska vojska uspjela je 1841. zauzeti i uništiti el-Kaderove utvrde, pa je bio prisiljen skrivati se po brdima Oranske pokrajine. Sljedeće godine izgubio je Tlemcen, pa mu je komunikacija sa marokanskim saveznicima postala otežana. Ipak se uspio nekako domoći Maroka, u kom nije puno izdržao već se vratio u Alžir i ponovno počeo napadati Francuze.[1]
Predaja i smrt uredi
Kad mu se u jul 1846. vojska raspala, pa je ostao samo sa nekolicinom boraca, ponovno se sklonio u Maroko, ali ga je ovaj put sultan smatrao teretom. Shvatio je da mu je bez njegove podrške daljnja borba uzaludna, pa se vratio u Alžir i 1847. dostojanstveno predao generalu Christopheu de Lamoricièreu i Bugeaudovom nasljedniku, sinu kralja Louisa-Philippea I - Ferdinandu Philippu, koji mu je obećao egzil na Orijentu.[1]
Louis Philippe, međutim nije ispunio obećanje svog sina pa je Abd el-Kader prvih pet godina proveo kao zatvorenik u Francuskoj, najprije u Pau, a nakon tog u Amboisu.[1]
Egzil na Orijentu dozvolio mu je Napoleon III - 1852. i to prvo u Bursi, pa tek onda u Damasku, gdje je vodio miran život i napisao Rappel à l'intelligent, avis à l'indifférent ("Poziv pametnima, upozorenje ravnodušnim ”). Francuska vlada osigurala mu je pristojnu apanažu i tjelesnu gardu, pa mu je čak pokušala osigurati i nekakav tron između Turske i Egipta. Ona se prvenstveno rukovodila svojim interesima, željevši na taj način ukloniti Osmanlije iz tog teritorija, što im nije pošlo za rukom. U vrijeme alžirske pobune 1871. odrekao se jednog od svojih sinova koji je pokušao dići na pobunu plemena južnog Konstantina.
Kad je umro poštovali su ga svi, naročito Francuzi koji su od njega željeli stvoriti simbol alžirske podrške kolonijalnoj vladavini, što im nije uspjelo.[1]
